بازتاب ناسپاسی وکفران نعمت در تمثیل های عرفانی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 8، شماره 27، اردیبهشت 1395، صفحه 83-100   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم محمودی^{* 1}؛ حسن قربانی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد دهاقان - ایران

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد دهاقان - ایران

چکیده

تمثیل یکی از مهم­ترین آرایه­های بیانی و شیوه­ استدلال هنری و ذوقی است که هدف آن انتقال بهتر معنا و مفهوم به مخاطب است. تعریف ادبا دربارۀ تمثیل تا حدودی با هم متفاوت است؛ گروهی آن را تشبیه مرکب با وجه شبه مرکب دانسته­اند، گروهی ضرب­المثل را در گروه تمثیل قرارداده و عده­ای اسلوب­المعادله و بعضی، داستان­های تمثیلی را تمثیل گفته­اند، با همۀ اختلافات مذکور، نگارندگان، حکایات تمثیلی عرفانی دربارۀ ناسپاسی و شکر را مورد مداقّه قرارداده­اند. ناسپاسی و ناشکری به معنی نادیدن لطف منعم از موضوعات علم اخلاق و عرفان است. عرفا برای ناسپاسی مراتب مختلفی قائلند. آنها در مذمت ناشکری و ناسپاسی از تمثیلات بهره جسته­ و با برشمردن عواقب و نتایج ناسپاسی و ناشکری بر اهمیت ترک آن تأکید نموده‏اند.

کلیدواژه‌ها

متون عرفانی؛ ناسپاسی وکفران نعمت؛ تمثیل؛ ژرف ساخت؛ استعارۀ گسترده

مراجع

قرآن کریم.

1. ابن‏عربی، محیی‌الدین. (بی‏تا). الفتوحات المکیه، بیروت.
2. پورنامداراین، تقی (1367). رمز وداستان­های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
3. تهانوی، محمدعلی. (1999 م). کشاف اصطلاحات و الفنون، ترجمه عبدالله خالدی، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
4. جعفری، یعقوب (1365) «داستان­های تمثیلی و فلسفه اسلامی»، مجله درس‌هایی ازمکتب اسلام، سال 26، شماره 9، صص:28 -34
5. حسنی، علی‌اکبر (1363). «درس­هایی از مکتب اسلام»، مجلۀ فلسفه و کلام، سال 24، شمارۀ 11، صص: 44-47.
6. حسینی، مریم (1385). «زیبایی شناسی زبان عرفانی در شطحیات بایزید بسطامی»، مجله هنر، شمارۀ 70، صص: 198-209.
7. دهخدا، علی‏اکبر. (1373). لغت‏نامه، تهران: امیرکبیر.
8. سنایی، مجدود. (1359) حدیقه الحقیقه،‌ تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
9. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1366). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگه.
10. _______________. (1391). زبان عرفانی در نثر صوفیانه، تهران: سخن.
11. شمیسا، سیروس. (1370). انواع ادبی، تهران: باغ آینه.
12. _________. (1391). بیان، تهران: میترا.
13. شبستری، شیخ محمود. (1384). گلشن‏راز، تصحیح کاظم دزفولیان، تهران: طلایه.
14. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410 ه.ق). العین، به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم: هجرت.
15. قشیری نیشابوری، عبدالکریم هوازن. (1367). رساله قشیریه، به کوشش بدیع‏الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.
16. عطار، شیخ‏فریدالدین. (1388). الهی‏نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
17. ____________. (1380). مصیبت‏نامه، تصحیح نورانی وصال، تهران: زوار.
18. کاشانی، کمال االدین عبداالرزاق. (1379). لطایف الاعلام فی اشارات اهل الالهام، تهران: میراث مکتوب.
19. کاشانی، عزاالدین محمود. (1381). مصباح االهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح عفت کرباسی و محمدرضابرزگر خالقی، تهران: زوار.
20. مستملی بخاری، اسماعیل‏ابن محمد عبدالله. (1363). شرح االتعرف لمذهب التصوف، تحصیح محمد روشن، بی‏جا.
21. مکارم شیرازی، ناصر. (1378). اخلاق در قرآن، قم: انتشارات امام علی بن ابیطالب.
22. مولوی، جلال‏الدین محمد بن محمد. (1380). مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: سهیل.
23. مرتضایی، جواد (1390). «تمثیل، تصویر یا صنعت بدیعی»، مجله متن شناسی ادب فارسی، شمارۀ پیاپی 12، صص: 29-38.
24. مقدادی، بهرام. (1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، تهران: فکر روز.
25. میرباقری‌فرد، علی‌اصغر و محمدی، معصومه. (1389). «نقش انشا در زبان عرفانی - بررسی و تحلیل نقش انشا در آثار فارسی عین القضات»، مجله شعر پژوهی، شماره 4، صص: 185-208.
26. میبدی، ابوالفضل رشیدا‏لدین. (1371). کشف‏الاسرار و وعده الابرار، به کوشش علی‏اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
27. هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1389). کشف المحجوب، مقدمه و تصحیح و تعلیق: محمود عابدی، تهران: سروش.
28. همدانی، عین‏القضات. (1380). نامه‌های عین‏القضاه، به کوشش علی‏نقی منزوی و عفیف عسیران، تهران: منوچهری.