مقایسه تطبیقی توسعه یافتگی مناطق شهری رشت با استفاده از روش های ارزیابی چند شاخصه

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 1، دوره 11، شماره 34، خرداد 1395، صفحه 1-16   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علیرضا دانش نظافت¹؛ نصراله مولایی هشجین^{* 2}؛ اکبر معتمدی مهر³

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رشت، رشت ایران

²استاد گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت ایران

³استادیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت ایران

چکیده

کمبود منابع و امکانات در مناطق شهری سنجش کارایی مناطق را ضروری می­سازد. بنابراین منابع باید به گونه­ای تخصیص داده شود که بتوان بیشترین خدمات را از طریق منابع موجود عرضه کرد. برای شناخت توسعه یافتگی یا عدم توسعه یافتگی مناطق به بررسی الگوی نابرابری­ها و تفاوت­های میان آن­ها و بررسی میزان برتری یک مکان نسبت به ساختار مکان­های مشابه در سطح شهر مورد نیاز است. شناخت تفاوت­های موجود بین مناطق مختلف در سطح شهر از نظر میزان برخورداری آن­ها از شاخص­های گوناگون، به منظور آگاهی از سطوح توسعه و یا محرومیت، کاهش نابرابری­های منطقه­ای و تنظیم بر نامه­های متناسب با شرایط و امکانات هر منطقه، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. در این پژوهش به رتبه بندی و تعیین درجه توسعه یافتگی مناطق شهری رشت بر اساس 36 شاخص درپنج گروه آموزشی، بهداشتی درمانی، فرهنگی اجتماعی، اقتصادی تجاری و تاسیسات شهری پرداخته شده است. برای رسیدن به اهداف مطالعه از مدل­های تاکسونومی عددی، موریس و تاپسیس استفاده شده است. با به کارگیری این مدل­ها و آنالیز هر یک از آن­ها مناطق پنج گانه شهر رشت رتبه­بندی و سطوح توسعه یافتگی هریک به تفکیک مشخص گردیده است. نتایج مطالعات نشان می­دهد که امکانات و خدمات بیشتر در مرکز شهر تمرکز یافته­اند.از این رو نابرابری در مناطق پنج گانه با اختلاف زیاد مشاهده می­گردد. به طوری که در آنالیز هر سه مدل مناطق یک و دو از وضعیت مطلوب تری برخوردارند ولی منطقه پنج جزء محرومترین مناطق می­باشد در حقیقت هر چه از مرکز شهر فاصله می­گیریم از شدت برخورداری از امکانات و خدمات کاسته می­شود. این امر حاصل نتایج سیاست­های رشد قطبی است که در نتیجه آن تمام امکانات و قدرت در یک یا چند منطقه تمرکز می­یابد و سایر مناطق به صورت حاشیه­ای عمل می­کنند. به دلیل نوع ماهیت و تفاوت شیوه ارزش دهی به شاخص­ها درجه توسعه یافتگی مناطق مورد مطالعه در هر مدل متفاوت از دیگری است. از این به منظور رسیدن به نتیجه واحد در سنجش توسعه یافتگی مناطق درصد تغییرات شدت تغیرات و ضریب اختلاف محاسبه و نتایج حاصل به تفکیک شاخص­ها استخراج گردیده است.

کلیدواژه‌ها

مناطق شهری؛ توسعه یافتگی؛ مدل تاکسونومی عددی؛ مدل موریس؛ مدل تاپسیس؛ کلانشهر رشت

مراجع

1.  امینی نژاد، بیک محمدی و حسینی ابری، 1387 تحلیل درجة توسعه­یافتگی دهستان­های حوزة تأسیسات پارس جنوبی در استان بوشهر، فصلنامه روستا و توسعه ، شماره 3
2. ایزدی، کاظم، 1373، طرح کالبدی ملی، مطالعه شبکه شهرهای مهم کشور، بررسی پایه، مرکز تحقیقات معماری و شهرسازی ایران
3. بیات، مقصود، 1388، سنجش توسعه یافتگی روستاهای بخش کوار شهرستان شیراز با استفاده از روش تحلیل خوشه ای، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی ، شماره 1
4. برقی، حمید، قنبری، یوسف و حجاریان، احمد، 1390 ، تحلیل درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان اصفهان در شاخص های عمده بخش کشاورزی، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری ، شماره چهارم
5. تقوایی، مسعود و حسین، کیومرثی، 1390، سطح بندی محلات شهری براساس میزان بهرهمندی از امکانات و خدمات شهری با بهره گیری از تکنیک TOPSIS، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری ، شماره پنجم
6. خاکپور، براتعلی و باوان پوری، علیرضا، 1388، مقاله بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه یافتگی مناطق شهر مشهد، مجله دانش و توسعه ، شماره 27
7. حسینی، سیدعلی، 1389 ، اصول و مبانی برنامه ریزی شهری و روستایی، انتشارات دریای دانش
8. دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، 1387، انتشارات سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور
9. زیاری، کرامت الله و سرخ کمالی، کبری و زنجیرچی، سید محمود، 1389، مقاله ارزیابی کلاسیک کارایی استانهای کشور از لحاظ توسعه یافتگی با استفاده از روش DEA، مجله پژوهش های جغرافیایی
10. زیاری، کرامت الله، سعیدی رضوانی، دکتر نوید و بقال صالح پور، لیلا ، 1389 ، مقاله سنجش درجه توسعه یافتگی    شهرستان­های استان آذربایجان شرق یبه روش HDI ، مجله فراسوی مدیریت
11. زیاری، کرامت الله، 1388 ، اصول و روشهای برنامه ریزی منطقه ای، انتشارات دانشگاه تهران
12. صابری، حسین، 1384، مقاله تعیین درجه توسعه یافتگی روستا های شهرستان مشگین شهر به منظور دستیابی به راهبردهای توسعه با استفاده از روش موریس
13. مومنی، منصور و جعفرنژاد، احمد و صادقی، شکوفه،1390، جایابی بهینه مراکز توزیع در فرآیند بازاریابی با استفاده از روشهای ریاضی، فصلنامه مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران
14. منفردیان سروستانی، محسن، 1386، رتبه بندی مناطق مختلف شهری شهر شیراز از لحاظ درجه توسعه یافتگی  پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان
15. موحد، علی و فیروزی، محمد علی و روزبه، حبیبه، 1390، تحلیل درجه توسعه یافتگى شهرستان­هاى استان خوزستان با استفاده ازدروش تحلیل عاملى و تحلیل خوشه­اى، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، شماره پنجم
16. نسترن، مهین، ابوالحسنی، فرحناز، ایزدی، ملیحه، 1389، کاربرد تکنیک تاپسیس در تحلیل و اولویت بندی توسعة پایدار مناطق شهری (مطالعة موردی: مناطق شهری اصفهان)، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی  شماره 2

 17. www.aqlibrary.ir