بررسی نقش سیاسی، اجتماعی ترکان خاتون در دوران خوارزمشاهیان

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 8، دوره 8، شماره 27، فروردین 1395، صفحه 121-131   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

سلیمه سبزوار^*

دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، گروه تاریخ بعد از اسلام، شوشتر، ایران.

چکیده

در تاریخ ایران بعد از اسلام، معروفترین زنی که در حکومت نقش موثری بر عهده داشته و مدت کوتاهی نیز به تنهائی فرمانروائی کرده، ترکان خاتون ملقب به «خداوند جهان» زوجه علاء الدین تکش و مادر سلطان محمد خوارزمشاه است. این زن در زمان سلطنت سلطان تکش در امور اداره ی حکومت تسلط کامل داشت و در زمان حکمرانی سلطان محمد نیز از صلاحیت کامل درعزل و نصب وزرا و فرمان روایان برخور دار بود. ترکان خاتون اکثر خویشا وندان قوم ترک خود را در اداره ی دولتی شوهرش تکش وپسرش سلطان محمد شریک قدرت ساخت. همین ترکان خاتون سبب شد که محمد خوارزمشاه، شیخ مجدالدین بغدادی را زنده در دریای سیحون بیندازد. این زن خود دربار و دستگاهی مستقل داشت. غیر از وزیر مخصوص، هفت تن از دانشمندان مشهور در دیوان انشای او به کار مشغول بودند. وی در امور سیاسی مملکت دخالت مستقیم داشت و در سلطنت با همسرش شریک بود. بسیاری از مورخان وی را از مهمترین عوامل برکناری و سپس قتل خواجه نظام الملک توسی، وزیر ملکشاه، می دانند. ترکان خاتون در کرمانشاه (قره مسین) به رییس عشایر آنجا به نام فرخ سلطان قول ازدواج داد و او را برای سرنگونی برکیارق پسر بزرگ ملکشاه که در اصفهان به کمک باطنی ها به حکومت رسید و سپس آنها را از خود دور کرد بسیج نیرو کرد و به اصفهان آمد و چون برکیارق برای جنگ با تنش که عموی او بود از اصفهان خارج شده بود بدون خون ریزی شهر اصفهان را به تصرف در آورد و تاج پادشاهی را بر سر پسرش گذاشت.

کلیدواژه‌ها

ترکان خاتون؛ سیاسی؛ اجتماعی؛ خوارزمشاهیان

مراجع

- ابن اثیر؛ احمد بن حامد افضل الدین (1373). سلجوقیان و غز در کرمان، تحریر محمد ابراهیم خبیصی، محمد ابراهیم باستانی پاریزی، چاپ تهران.

- آزاد، حسن (1364). پشت پرده های حرمسرا، - تهران: انتشارات ققنوس.

- اوچوک، بحریه(1376). زنان فرمانروا در دولت‌های اسلامی، ترجمهء  محمدتقی امامی، تهران 1376.

- بنداری، فتح بن علی (1356).  تاریخ سلسلة سلجوقی، ترجمة محمدحسین جلیلی، چاپ تهران.

- بیهقی، ابوالفضل محمّد بن حسین (1362). تاریخ بیهقی، تصحیح دکتر غنی و دکتر فیّاض، تهران، انتشارات خواجو.

- خواند میر، غیاث الدین (1302). حبیب السیر، ترجمه عبدالحسین نوایی (1376). ج 2 ، تهران، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۷۹.

- رازی، نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل قزوینی (1358).  نقض بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروائض، تصحیح جلال الدین محدّث، تهران، انجمن آثار ملّی.

- راوندی، مرتضی (1356). تاریخ اجتماعی ایران، انتشارات امیر کبیر تهران.

- رجبی، محمدحسن (1374). مشاهیر زنان ایرانی و پارسی گوی از آغاز تا مشروطه، تهران: انتشارات اقبال.

- زرّین کوب، عبدالحسین (1390). روزگاران. ج دوم، چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات سخن.

- زرّین کوب، عبدالحسین ( 1367). تاریخ مردم ایران، چاپ دوم، تهران، امیر کبیر.

- طوسی، خواجه نظام الملک(1340) سیرالملوک (سیاست‏نامه)، به اهتمام هیوبرت دارک، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

- نخجوانی، هندوشاه بن سنجر بن عبداللّه‏ صاحبی (1344). تجارب السلف، تصحیح عبّاس اقبال، تهران، کتابخانه طهوری.

- نسوی، محمدبن احمد (1365). سیرت جلال الدین مینکبرنی، انتشارات تهران، چاپ مجتبی مینوی.

- واسیلیان، گتورگی ایوانویچ (1939). چنگیزخان، ترجمه محمد پورهرمزان (1389). چاپ دوم، تهران، نشر فکرآذین.