روابط بی نامتنی بین غزلات حافظ و سا یه (هوشنگ ابتهاج)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 3، دوره 7، شماره 26، اسفند 1394، صفحه 52-83   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مژگان مهدوی¹؛ فرهاد طهماسبی²

¹کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر، اسلامشهر، ایران.

²دانشیار و عضو هیئت علمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر، اسلامشهر، ایران.

چکیده

روابط بینامتنی از جمله‎ی مباحث نوین ادبی است که به کشف مناسبات معنایی، سبکی، جامعه‌شناسانه، و سیر زمینه‌های شناختی و تحول آن‌ها در آثار ادبی می‌انجامد. طبق نظریه‎ی بینامتنیت هیچ متنی آزاد از متون دیگر نیست؛ متون با یکدیگر مناسباتی دارند و هر متنی با متن قبل و بعد از خود مرتبط است.
موضوع مقاله‎ی پیش رو، بررسی روابط بینامتنی غزل‌های حافظ و هوشنگ ابتهاج (سایه) است. از میان شاعران غزل‌سرای معاصر هوشنگ ابتهاج از معدود شاعرانی است که غزل‌هایی شیوا ونزدیک  به سبک شاعران کلاسیک، به خصوص حافظ، دارد.
پرسش بنیادین در این مقاله آن است که میان غزل‌های ابتهاج (زبرمتن)با غزل‌های حافظ (زیرمتن) چه نوع رابطه‎ی بینامتنی‌ای بسامد بیشتر دارد؟

کلیدواژه‌ها

حافظ؛ سایه؛ ترامتنیت؛ بینامتنیت؛ زیرمتن؛ زبرمتن؛ خوشه‌های تداعی‌گر

مراجع

1. آلن، گراهام (1392). بینامتنیت، ترجمه‎ی پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
2. ابتهاج، امیرهوشنگ (1388). سیاه مشق، تهران: کارنامه.
3. بهره‌ور، مجید (1392). «حافظ و سایه: مکالمه‌گرایی از ساخت متن تا ساخت اجتماع» در فصلنامه‎ی نقد ادبی، تهران، سال ششم، ش 21، ص 17 ـ 32.
4. حافظ، شمس‌الدین محمد (1362). دیوان حافظ، به تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
5. ساسانی، فرهاد (1383). «پیشینه و پسینه‎ی بینامتنیت» در نشریه‎ی  نقد و هنر، تهران، شماره‎ی پنجم و ششم، ص 172ـ 185.
6. سیف، عبدالرضا و آزاد محمودی (1384). «سایه‎ی حافظ در غزل‌های سایه(هوشنگ ابتهاج)» در مجله‎ی دانشگاه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، دوره‎ی 56، ص 55 ـ 72.
7. صدیقیان، مهین‌دخت و ابوطالب میرعابدینی (1383). فرهنگ واژه‌نمای حافظ، تهران: انتشارات سخن.
8. طهماسبی، فرهاد (1389). اسرار عشق و مستی، تهران: علم.
9. مکاریک، ایرنا ریما (1390). دانش‌نامه‎ی نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه‎ی مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
10. نامورمطلق، بهمن (1386). «ترامتنیت مطالعه‎ی روابط یک متن با دیگر متن‌ها» در فصل‌نامه‎ی پژوهشنامه علوم انسانی، تهران، ش 56، ص 83 ـ 98.