اسطورة فریدون، نمادها، بن‌مایه‌ها و تحولات آن

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 12، شماره 43، شهریور 1395، صفحه 315-343   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

شهناز ولی‌پور هفشجانی^*

استادیار دانشگاه زبان و ادبیات فارسی فرهنگیان شهرکرد

چکیده

در این مقاله اسطورة فریدون و تغییر و تحولات آن در گذر زمان و زمینه‌های مختلف دینی با توجه به منابع قبل و بعد از اسلام بررسی شده استوضمن مقایسة فریدونو کارهای او با بعضی از شخصیت‌های اسطوره‌ای ودایی و آیین میترا و ارتباط آنها با نمادهای باروری، نشان داده می‌شود کهکار‌ویژة اینپهلوان اژدهاکش اوستا، کار‌ویژة خدایان باروری و بارندگی است.در متون بعد ازاسلام گرچه فریدون کار‌ویژه و چهرة خدایی خود را تا حد زیادی از دست داده است و به پادشاهی با قوای فوق طبیعی تنزل یافته است، همچنان بن‌مایه‌های اساطیریو قوای فوق طبیعی جایگاه خود را در این اسطورة تحریف شده، حفظ کرده‌اند و نشان‌دهندة ارتباط پنهانیآن با جهان پر رمز و راز اساطیری‌اند که از جملة آنها است: رازآموزی، گذر از آزمون‌های دشوار برای اثبات قابلیت‌ها، ارتباط رازآمیز اسم با ذات هر فرد، بهره داشتن از سحر و جادو و وضع جشن‌ها و آیین‌هایی که غالباً با دربرداشتن عناصر نمادینی چون گاو به زایندگی و حاصل‌خیزی مربوط می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

فریدون؛ اژدهاکشی؛ بن‌مایه‌های اسطوره‌ای؛ نمادهای باروری

مراجع

ابن بلخی.1363. فارسنامه.به اهتمام گای لیسترنج و رینولد آلن نیکلسون.تهران:دنیای کتاب.

ابوحمزه اصفهانی.1346. تاریخ پیامبران و پادشاهان. ترجمة جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران .

الیاده، میرچا.1375. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمۀ رویا منجم. تهران: فکر روز.

ــــــــــ . 1365.اسطورۀ بازگشت جاودانه.ترجمۀ بهمن سرکاراتی. تبریز: نیما.

ـــــــــ . 1362. چشم اندازهای اسطوره. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

ـــــــــ .1372. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران:سروش .

ایونس،ورونیکا.1375. اساطیر هند.ترجمۀ باجلان فرخی.تهران:اساطیر.

اوستا.1375. گزارش و پژوهش. جلیل دوستخواه. چ دوم. تهران: مروارید.

بیرونی، ابوریحان.1352.آثار الباقیه.ترجمۀ اکبر دانا سرشت. تهران: ابن سینا .

پورداوود،ابراهیم.2536. گزارش یسنا.به کوشش بهرام فره‌وشی.تهران:دانشگاه تهران.

ثعالبی،عبدالملک بن محمد.1368. تاریخ ثعالبی(غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم). مقدمۀ زتنبرگترجمۀ محمد فضایلی. تهران: نقره.

جی،جاماسب.1371. متون پهلوی (گردآوری). گزارش سعید عریان. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

خیام،عمربن ابراهیم.1330. نورزوزنامه.تصحیح مجتبی مینوی و به اهتمام سید عبدالرحیم خلخالی.تهران:کتابخانۀ کاوه.

دلاشو، لوفلر.1366.  زبان رمزی قصه‌های پریوار.ترجمۀ جلال ستاری.تهران:توس.

شمیسا،سیروس.1374 الف.بیان.چاپ پنجم. تهران:فردوس.

ــــــــــــــ . 1374 ب. انواع ادبی. چاپ سوم. تهران: فردوس.

صفا،ذبیح الله.1338. «سرگذشت سه هزار و پانصد سالۀ ایران»،مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران،سال هفتم. شمارۀ2.

طبری،محمد ابن جریر. 1352. تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک).ترجمۀ ابوالقاسم پاینده.تهران:بنیاد فرهنگ ایران.

فردوسی،ابو القاسم.1374. شاهنامه. تحت نظر ا. ای. برتلس. جلد اول. تهران: داد.

فرنبغ دادگی. 1369. بندهشن. پژوهش و گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.

قربانی زرین، باقر. 1392. «نگرش اسطوره‌ای به «گاو» در ادبیات کهن عربی»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س 9. ش32، صص218-199.

گردیزی،عبدالحی بن ضحاک.1347. زین الاخبار.به اهتمام عبدالحی حبیبی.تهران:بنیاد فرهنگ ایران.

مسکوب،شاهرخ.1374.تن پهلوان و روان خردمند. (مجموعه مقالات). تهران: طرح نو.

المقدسی،مطهر بن طاهر.1374. آفرینش و تاریخ. ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی.تهران:آگه.

موسوی، کاظم و اشرف خسروی. 1388. «کاوه، آهنگری فرودست یا خدایی فرودآمده»، مجلۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز، دورۀ اول، (1)، (پیاپی1/55)، صص 160-148.

مینوی خرد. 1354. ترجمۀ دکتر احمد تفضّلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

ورمازرن،مارتین.1375. آیین میترا.ترجمۀ بزرگ نادرزاد.چ دوم. تهران:چشمه.

ولی‌پور هفشجانی، شهناز. 1377. بررسی تاریخ اساطیری پیشدادیان با توجه به اوستا، متون پهلوی، شاهنامه و دیگر متون بعد از اسلام. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی.

هیلنز،جان.1375. شناخت اساطیر ایران.ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی.چ چهارم. تهران:آویشن.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Abou-hamzeh Esfahāni. (1967/1346SH). Tārikh-e pitāmbarān o pādeshāhān. Tr. by Ja'far Sho'ār. Tehrvn: Bonyād-e Farhang-e Irān.

Avestā. (1996/1375SH(. Report and research by Jalil Doustkhāh. 2^nd ed. Tehrān: Morvārid.

Birouni, Abou-Rei'hān. (1973/1352SH). Āsār-ol-bāghiyah. Tr. by Akbar Dānā-seresht. Tehrān: Ebne-sinā.

Dādegi, Faranbaq. (1990/1369H). Bondaheshn. Research and report by Mehrdād Bahār. Tehrān: Tous.

Delachaux, M. Loeffer. (1987/1366SH). Zabān-e ramzi-e ghesse-hā-ye parivār (Le Symbolisme des Legendes). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehrān: Tous.

Eliade, Mircea. (1983/1362SH). Chešmandāz-hā-ye ostoureh (Aspects du mythe). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehrān: Tous.

Eliade, Mircea. (1986/1365SH). Ostoureh-ye bāzgasht-e jāvedāneh (The myth of the eternal return, or, cosmos and history). Tr. by Bahman Sarkārāti. Tabriz: Nimā.

Eliade, Mircea. (1993/1372SH).Resāleh dar tārikh-e adyān (Traite d'histoire des religions). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehrān: Soroush.

Eliade, Mircea. (1996/1375SH). Ostoureh, ro'yā, rāz (Myths, Dreams, Mysteries). Tr. by Ro'yā Monajjem. Tehrān: Fekr-e Rouz.

Ferdowsi, Abolghāsem. (1995/1374SH). Shāhnāmeh. Under E. E. Berteles. Vol. 1. Tehrān: Dād.  

Gardizi, Abd-ol-Hay ibn Zahhāk. (1968/1347SH). Zein-ol-akhbār. Ed. by Abd-ol-Hay Habibi. Tehrān: Bonyād-e Farhang-e Irān.

Ghorbāni Zarrin, Bāgher. (2013/1392SH). "negaresh-e ostoureh-i be gāv dar adabiyāt-e kohan-e 'arabi". Āzād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 9. No. 32. Pp. 199-218.

Hinnells, John. (1996/1375SH). Shenākht-e Asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. by Zhāleh Āmouzgār and Ahmad Tafazzoli. 4^th ed. Tehrān: Āvishan.

Ibn Balkhi. (1984/1363SH). Fārs-nāmeh. With the effort of Guy le Strange &R. A Nicholson. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

Ions, Veronica. (1996/1375SH). Asātir-e Hend (Indian Mythology). Tr. by Bājelān Farrokhi. Tehrān: Asātir.

Jāmāsb-Āsānā, Jāmāsb Ji Dastour Manouchehr Ji. (1992/1371SH). Motoun-e pahlavi (collected). Reported by Sa'eid 'Oryān. Tehrān: National Library of Islamic Republic of Iran.

Khayām Neishābouri, 'Omar. (1951/1330SH). Nowrouz-nāmeh. Ed. by Mojtabā Minavi and with the effort of Seyyed 'Abdol-rahim Khalkhāli. Tehrān: Kāveh Library.

Meskoub, Shāhrokh. (1995/1374SH). Tan-e pahlevān o ravān-e kheradmand. Tehrān: Tarh-e Now.

Minou-ye Kherad. (1975/1354SH). Tr. by Ahmad Tafazzoli. Tehrān: Bonyād-e Farhang-e Irān.

Moghaddasi, Tāher ibn Motahhar. (1995/1374SH). Āfarinesh o tārikh. Tr. by Mohammad Rezā Shafi'ei Kadkani. Tehrān: Āgāh.

Mousavi, Kāzem and Ashraf Khosravi. (2009/1388SH). "Kāveh āhangari forou-dast yā khodāei foroud-āmadeh". Boustān-e Adab. Year 1. Cosecutive 55/1. Pp. 148-160.

Pour-dāvoud, Ebrāhim. (1977/1356SH). Gozāresh-e Yasnā. With the effort of Bahrām Farrah-vashi. 3^rd. Tehrān: Tehrān University.

Sa'ālebi, 'Abd-ol-malek ben Mohammad. (1989/1368SH). Tārikh-e Sa'ālebi (qorar-ol-akhbār va molouk-el-fors va siyarehem). Tr. by Mohammad Fazāyeli. Tehrān: Noghreh.

Safā, Zabih-ollāh. (1959/1338SH). "sargozasht-e she hezār o pānsad sāleh-ye Irān". The Journal of Literature and Humanities Faculty of Tehrān University. Year 7. No. 2.

Shamisā, Sirous. (1995/1374SH) Alef. Bayān. 5^th ed. Tehrān: Ferdows.

Shamisā, Sirous. (1995/1374SH) Beh. Anvā'-e adabi. 3^rd ed. Tehrān: Mitrā.

Tabari, Mohammad ibn Jarir. (1973/1352SH). Tārikh-e Tabari. Tr. by Abolghāsem Pāyandeh. Tehrān: Boniād-e Farhang-e Iran.

Vali-pour Hafshjāni, Shahnāz. (1998/1377SH). "Barresi-ye tārikh-e asāriri-ye pishdādiyān ba tavajjoh be avestā, motoun-e Pahlavi, shāhnāmeh va digar motoun-e ba'd az Eslām". M.A thesis of Persian Language and Literature. Allāmeh Tabātabāei University.

Vermaseren, Maarten. (1996/1375SH). Āein-e Mitrā (Mithra, ce dieu mysterieux). Tr. by Bozorg Nāderzād. 2nd Tehrān: Cheshmeh.