ویرانه نشین مینوی خجستگی و گجستگی جغد در آثار سرآمدان سبک های مختلف شعر فارسی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 7، دوره 7، شماره 26، اسفند 1394، صفحه 154-178   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نعیمه متوسلی¹؛ مرضیه ندافی²

¹مدرس، دانشگاه آزاد اسلامیواحد دشتستان، برازجان، ایران.

²مدرس، مرکز آموزش عالی، واحد استهبان، استهبان، ایران.

چکیده

فرهنگ هر ملتی از مجموعه‎ای باورها و اعتقادات شکل گرفته است که به مرور زمان پدید آمده و یا از فرهنگ‌ها و ملل دیگر وام گرفته شده‎اند. در باورهای مردم ایران نیز به تبع دیگر ملل جهان، اعتقاداتی وجود دارند که‎ یا ریشه در فرهنگ اصیل ایرانی دارند و یا بر اثر تداخل اعتقادات ملل مختلف با فرهنگ ایرانی به وجود آمده‎اند.
کشور ایران در سه دوره‎ی زمانی مختلف، مورد هجوم بیگانگان قرار گرفته و علاوه بر ویرانی‎ها و تلفات مادی و جانی بسیار، از لحاظ فرهنگی نیز تحت تأثیر بوده به طوری که بسیاری از اعتقادات ملل مهاجم، در فرهنگ نژاده‎ی ایرانی وارد شده است. یکی از باورهای غیر ایرانی، اعتقاد به نحوست جغد و منفور شدن این پرنده‎ی زیباست که در فرهنگ اصیل ایرانی، نه تنها گجسته نیست، بلکه مینوی هم هست.
در این پژوهش، پس از بیان مختصری در مورد فرهنگ ایرانی و فرهنگ های دخیل و نحوه‎ی ورود آن‎ها در میان باورهای مردم ایران، به جغد و خجستگی و گجستگی باورهای مرتبط با این پرنده پرداخته شده و تأثیر این باورها در شاهنامه‌ی فردوسی، دیوان خاقانی، خمسه‌ی نظامی، کلیات سعدی و دیوان صائب، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و در پایان، نتیجه‌ی این پژوهش، رسیدن به اصل و ریشه‎ی اعتقاد ایرانی نسبت به خجستگی این پرنده و میزان تأثیر فرهنگ های دخیل است.

کلیدواژه‌ها

جغد؛ خجستگی و گجستگی؛ فردوسی؛ خاقانی؛ نظامی؛ سعدی؛ صائب

مراجع

1. اسدی توسی، ابونصر علی بن احمد، (1365)، لغت فرس، تهران: خوارزمی.
2. اعلم، هوشنگ، (1377)، دانشنامه‎ی جهان اسلام (مدخل بوم)، زیر نظر: غلام علی حداد عادل، چ: اول، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی.
3. خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل بن علی، (1379)، دیوان، با مقدمه، بدیع­الزمان فروزان­فر، به اهتمام: جهانگیر منصور، چ: اول، تهران: گل آرا.
4. زمردی، حمیرا، (1392)، نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاه نامه فردوسی، خمسه‎ی نظامی‎ و منطق الطیر، چ: سوم، تهران: زوار.
5. ژینیو، فیلیپ، (1372)، ارداویراف نامه، ترجمه و تحقیق: ژاله آموزگار، تهران: شرکت انتشارات معین ،انجمن ایران شناسی فرانسه.
6. سامی، علی، (1342)، تمدن ساسانی، شیراز: سمت.
7. سعدی شیرازی، شیخ مصلح الدین، (1377)، کلیات سعدی، بر اساس نسخه­ی محمدعلی فروغی، تصحیح، مقدمه و تعلیقات: کمال اجتماعی خجندی، چ: اول، تهران: سخن.
8. سلطانی، سیما، (1389)، «جغد در گذر روزگاران»، بخارا، تهران، ش 75، 393 – 373.
9. صائب تبریزی، میرزا محمدعلی، (1333)، کلیات صائب تبریزی، مقدمه و شرح حال: به قلم امیری فیروزکوهی، تهران: خیام.
10. صائب تبریزی، میرزا محمدعلی، (1391)، دیوان، به کوشش محمد قهرمان، تهران: علمی ‎و فرهنگی، دوره 7 جلدی، ششم.
11. صائب تبریزی، میرزا محمدعلی، (1392)، دیوان، به اهتمام: جهانگیر منصور، تهران: نگاه، چ: هفتم
12. عبداللهی، منیژه، (1381)، فرهنگ نامه جانوران در ادب فارسی (بر پایه‎ی واژه شناسی، اساطیر، باورها، زیبایی شناسی و ...)، چ: نخست، تهران: پژوهنده.
13. عفیفی، رحیم، (1383)، اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‎‎های پهلوی، چ: دوم، تهران: توس.
14. فردوسی، ابوالقاسم حسن، (1383)، شاه نامه، بر اساس نسخه‎ی نه جلدی چاپ مسکو/ زیر نظر ی. ا. برتلس، دوره‎ی دو جلدی، چ: سوم، تهران: ققنوس.
15.  فرنبغ دادگی، (1369)، بندهشن، گزارنده: مهرداد بهار، چ: اول، تهران: توس.
16.  قلی زاده، خسرو، (1392)، دانشنامه اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته، تهران: پارسه.
17.  کزازی، میر جلال الدین، (1386)، نامه‎ی باستان: ویرایش و گزارش شاه نامه فردوسی، ج: هشتم، چ: اول، تهران: سمت.  
18.  نامه تنسر به گشنسب، (1354)، تصحیح: مجتبی مینوی، چ: اول، تهران: خوارزمی.
19.  نظامی‎عروضی سمرقندی، احمد بن عمر، (1388)، چهار مقاله، تصحیح: علامه محمد قزوینی، تعلیقات: دکتر محمد معین، چ: اول، تهران: زوار.
20.  نظامی‎گنجوی، الیاس بن یوسف، (1388)، شرفنامه، تصحیح و حواشی: حسن وحید دستگردی، چ: دوم، تهران: زوار.
21. نظامی‎گنجوی، الیاس بن یوسف، (1388)، مخزن الاسرار، تصحیح و حواشی: حسن وحید دستگردی، چ: دوم، تهران: زوار.
22. نظامی‎گنجوی، الیاس بن یوسف، (1388)، خسرو و شیرین، تصحیح و حواشی: حسن وحید دستگردی، چ: دوم، تهران: زوار.
23.  نظامی‎گنجوی، الیاس بن یوسف، (1389)، هفت پیکر، تصحیح و حواشی: حسن وحید دستگردی، چ: دوم، تهران: زوار. 
24.  یاحقی، محمد جعفر، (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان واره‎‎ها در ادبیات فارسی، چ: چهارم، تهران: فرهنگ معاصر.