بررسی و تحلیل نقش جلوه سیمرغ در آینه متون عرفانی با تکیه بر منطق‌الطیر عطار و مثنوی مولانا

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 8، دوره 7، شماره 26، اسفند 1394، صفحه 179-199   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

رقیه صدرایی

عضو ه ئت علمی، استاد ار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحق قات تهران، تهران، ایران.

چکیده

با بررسی داستان‌ها و افسانه‌ها در میان ملت‌های مختلف می‌توان به حضور عناصر و ویژگی‌های مشابهی دست یافت که هر یک از آن‌ها از زوایای مختلف قابل توجه و بررسی است. در این میان نام سیمرغ به عنوان یکی از نمادهای ادب پارسی در اساطیر و متون عرفانی امری قابل توجه است که در فرهنگ ایرانی به دوره پیش از اسلام می‌رسد.
تجلی این پرنده نخستین بار در قلمرو حماسه و سپس در عرفان مشاهده شده و جلوه‌ای خاص به ادبیات حماسی و عرفانی بخشیده و نمود بارز این امر در آثار شعری فردوسی، عطار، مولوی، سعدی و حافظ به گونه‌ای خاص نمایان است. بطوریکه با بررسی سیمرغ در شاهنامه جلوه‌های ایزدی و اهریمنی آن و همچنین با تفحص در آثار عرفانی بُعد روحانی آن مورد توجه قرار می‌گیرد که رموز جاودانگی، وحدت وجود و ذات مطلق را نمایان می‌سازد.
با عنایت به آنچه ذکر شد در این مقاله بر آن شدم که ابعاد گوناگون وجود این مرغ اسطوره‌ای را با تکیه بر دو شاهکار عرفانی، مثنوی معنوی و منطق‌الطیر مورد مداقه قرار دهم که در وهله نخست به بررسی نقش اساطیری سیمرغ و سپس به جایگاه عرفانی آن با توجه به نمادها و ویژگی‌های منحصر به فرد این پرنده در آثار یاد شده خواهم پرداخت.

کلیدواژه‌ها

عطار؛ مولوی؛ عرفان؛ اسطوره؛ سیمرغ؛ مثنوی معنوی؛ منطق‌الطیر

مراجع

1- آموزگار، ژاله. (1379).تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت

2- اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1351).داستان داستان­ها، تهران: انجمن آثار ملی.

3- اشرف زاده، رضا. (1387).آتش آب سوز، مشهد: به نشر.

4- بلخی رومی، جلال الدین محمد. (1378).مثنوی معنوی به کوشش دکتر کاظم دزفولیان، تهران: طلان.

5- بلخی رومی، جلال‌الدین محمد. (1370).گزیده­ی غزلیات شمس، به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی

6- پورنامداریان، تقی. (1375).رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

7- تاجدینی، علی. (1388).فرهنگ نمادها و نشانه­ها در اندیشه­ی مولانا، تهران: سروش.

8- حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد. (1374).دیوان حافظ، به کوشش علی لهراسبی، تهران: نهال نویدان.

9- دهخدا، علی اکبر. (1377).لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران.

10- رجایی بخارایی، احمدعلی. (1364).فرهنگ اشعار حافظ، تهران: علمی.

11- رستگار فسایی، منصور. (1377).حماسه­ی رستم و اسفندیار، تهران: جامی.

12- سجادی، سید جعفر. (1378).فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: کتابخانه طهوری

13- سلطانی گرد فرامرزی، علی. (1372).سیمرغ در قلمرو فرهنگ ایران، تهران: مبتکران.

14- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1377).در اقلیم روشنایی، تهران: آگاه.

15- عطارنیشابوری، فریدالدین. (1383).منطق‌الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات، محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

16- عطارنیشابوری، فریدالدین. (1390).منطق‌الطیر، تصحیح و توضیح، محمد عابدی، تقی پورنامداریان، تهران: سمت.

17- مسکوب شاهرخ. (1374).تن پهلوان و روان خردمند، تهران: طرح نو.

18- یاحقی، محمدجعفر. (1375).فرهنگ اساطیر، تهران: سروش