تاثیر سبک معماری خانه‌های دوم بر توسعه کالبدی سکونتگاه های روستایی

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 3، دوره 11، شماره 34، خرداد 1395، صفحه 33-52   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی اکبر عنابستانی^{* 1}؛ تیمور آمار²؛ سمیرا کاویانی³

¹دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

³دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

ساخت خانه ­های دوم به عنوان یکی از نمودهای توجه گردشگران به روستاها می­باشد، که غالباً با هدف گذران اوقات فراغت در نواحی روستایی بنا می­شوند. و بر فضای روستایی در ابعاد مختلف، به ویژه کالبدی فیزیکی، تأثیرات مثبت و منفی زیادی دارند که به موازات توسعه­ ی گردشگری دارای ابعاد پیچیده­تری می­شود و هر روزه نیاز به تحلیل و تبیین این اثرات، بیش از پیش احساس می­شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان تأثیر سبک معماری خانه ­های دوم بر توسعه کالبدی سکونتگاه­های روستایی در شهرستان کلاردشت انجام شده است.این پژوهش، از حیث هدف کاربردی و به لحاظ روش و ماهیت توصیفی - تحلیلی است. برای جمع‌آوری اطلاعات از روش‌های‌ اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش، 9 سکونتگاه روستایی شهرستان کلاردشت که در آن­ها ساخت خانه ­های دوم چشم‌گیر بوده است می‌باشد. در سطح روستاها، حجم نمونه خانوارهای مورد پرسش­گری بر اساس فرمول کوکران 200خانوار بوده است، که به صورت تصادفی ساده از بین روستاییان و مالکان خانه‌های دوم انتخاب شده‌اند.با مطالعه ابعاد و شاخص­های متغیرهای تحقیق می­توان پی به این برد که بیشترین مقدار رضایت از سبک معماری خانه­ های دوم در روستای تلوچال (4.06) و کمترین مقدار آن در روستای پی قلعه (3.42) می­باشد و در مورد متغیر توسعه کالبدی سکونتگاه­های روستایی، بیشترین مقدار این متغیر در روستا طایب کلا (3.09) است. همچنین شدت تأثیر متغیر سبک معماری خانه‌های دوم بر توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی حدود 24 درصد برآورد شده است که بیانگر تأثیر پایین سبک معماری خانه­های دوم در توسعه کالبدی سکونتگاه­های روستایی منطقه می‌باشد. سبک معماری خانه ­های دوم، فقط در بعد بهبود خدمات زیربنایی باعث توسعه سکونتگاه­های روستایی شده است.

کلیدواژه‌ها

گردشگری خانه‌های دوم؛ سبک معماری؛ توسعه کالبدی؛ سکونتگاه‌های روستایی؛ شهرستان کلاردشت

مراجع

1. افتخاری رکن الدین، عبدالرضا؛ حاجی‌پور، مجتبی؛ فتاحی، احدالله و پایدار کل سنگ، ابوذر؛ 1391، بررسی میزان انطباق ساخت و سازهای جدید در نواحی روستایی، فصلنامه مسکن و محیط روستا،  دوره 31، شماره 139، صص 98-85.
2. الوانی، سید مهدی، 1372، ساز و کارهای لازم برای توسعه پایدار جهانگردی، خلاصه مقالات برگزیده دومین اجلاس جهانگردی (فرهنگ و توسعه)، وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
3. آمار، تیمور؛ 1385، بررسی و تحلیل گسترش خانه­های دوم در نواحی روستایی (مطالعه موردی: بخش خورگام شهرستان رودبار)، فصلنامه چشم­انداز جغرافیایی، سال اول، شماره 1، صص 78-65.
4. آمار، تیمور و برنجکار، افسانه؛ 1388، تحلیل جغرافیایی گسترش خانه­های دوم در نواحی روستایی شهرستان بندر انزلی بعد از انقلاب اسلامی، فصلنامه چشم­انداز جغرافیایی، سال چهارم، شماره 9، صص 21-7.
5. آمار، تیمور؛ 1391، آسیب شناسی توسعه گردشگری در سکونتگاه­های روستایی استان گیلان با رویکرد عدالت مکانی- فضایی(مطالعه موردی: دهستان دیلمان،شهرستان سیاهکل)، همایش ملی توسعه روستایی استان گیلان، استانداری گیلان.
6. تقوایی، علی اکبر؛ بهرام­پور و مهدی­راد، مهنوش؛ 1388، بازسازی مسکن روستایی پس از سانحه، فصلنامه آرمانشهر، دوره 2، شماره 2، صص 112- 105.
7. حسنی مهر، سیده صدیقه و رضوانی، حمید؛ 1389، پیامدهای توسعة گردشگری دهستان حیران با تأکید بر تغییر کاربری اراضی، فصلنامة پژوهشی جغرافیای انسانی، سال سوم، شمارة اول، صص 192-177.
8. حسین­زاده دلیر، کریم و حیدری، رحیم؛ 1382، توریسم در ایران، چالش­ها و امیدها، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، سال اول، شماره 1، صص 49-23.
9. خیاطی، مهدی؛ 1382، توریسم روستایی و تاثیر آن بر جوامع روستایی(مطالعه موردی تایلند)، نشریه جهاد، شماره 257، ص 28.
10. دادورخانی، فضیله؛ زمانی، حمید؛ قدیری معصوم، مجتبی و عاشری، اسمعیل؛ 1392، نقش گردشگری خانه­های دوم در تغییرات کالبدی - فیزیکی نواحی روستایی (مطالعه موردی دهستان بزغان شهرستان ساوجبلاغ)،. فصلنامه پژوهش­های روستایی، دوره 4، شماره 2، صص 299-277.
11. دادورخانی؛ فضیله و محمدزاده لاریجانی؛ فاطمه؛ 1391، تحلیل تطبیقی نظرات سهم بران در خصوص اثرات گردشگری خانه­های دوم بر جنبه های کالبدی-فیزیکی مناطق روستایی (مطالعه موردی: روستاهای ییلاقی بخش بندپی شرقی شهرستان بابل)، فصلنامه مسکن و محیط روستا، دوره 31، شماره 140، صص 100-83.
12. رحمانی، بیژن و خدادادی، پروین؛ 1391، ارزیابی پیامدهای گسترش خانه­های دوم گردشگری بر ساختار روستاها (مطالعه موردی: روستاهای ییلاقی جواهرده رامسر)، فصلنامه جغرافیایی فضای گردشگری، دوره اول، شماره3، صص 48-21.
13. رضایی، مسعود؛ وثیق، بهزاد و مرادی، ابراهیم؛ 1393؛ جایگاه الگوهای معماری پایدار در معماری بومی روستایی (مطالعه موردی: روستای هلسم)، فصلنامه فرهنگ ایلام، شماره 44 و 45، صص 77-58.
14. رضوانی، محمدرضا و صفائی، جواد؛ 1384، گردشگری خانه­های دوم و اثرات آن بر نواحی روستایی؛ فرصت یا تهدید، فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی، شماره 54، صص 121- 109.
15. رضوانی، محمدرضا؛ 1381، تحلیل روند ایجاد و گسترش خانه­های دوم در نواحی روستایی، فصلنامه      پژوهش­های جغرافیایی، شماره 45، صص 73-59.
16. رضوانی، محمدرضا؛ اکبریان رونیزی، سعیدرضا؛ رکن الدین افتخاری، عبدالرضا و بدری، سیدعلی؛ 1390، تحلیل مقایسه­ای آثار اقتصادی گردشگری خانه­های دوم با گردشگری روزانه بر نواحی روستایی، با رویکرد توسعه پایدار، پژوهش­های روستایی، سال دوم، شماره چهارم، صص 33-20.
17. رضوانی، محمدرضا؛ بدری، سیدعلی؛ سپهوند، فرخنده و اکبریان رونیزی، سعیدرضا؛ 1391، گردشگری خانه­های دوم و اثرات آن بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان روستایی (مطالعه موردی: بخش رودبارقصران، شهرستان شمیرانات)، مطالعه و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال چهارم،  شماره سیزدهم، صص 40-23.
18. رمضان­زاده لسبویی، مهدی؛ 1390، پیامدهای تغییر کاربری اراضی در نواحی روستایی با تأکید بر توسعه گردشگری خانه­های دوم (دهستان دوهزار، شهرستان تنکابن)، پژوهش­های روستایی، سال دوم، شماره چهارم، صص 74-47.
19. زرگر، اکبر؛ 1388، درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
20. سازمان ایرانگردی و جهانگردی؛ 1381، برنامه ملی توسعه گردشگری، سازمان ایرانگردی و جهانگردی.
21. سرتیپی پور، محسن؛ 1384، شاخص­های معماری مسکن روستایی در ایران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 22، صص 52 - 43.
22. سعیدی، عباس، 1387، دانشنامةمدیریتروستاییوشهری(جهانی شدنوروستا)،  سازمان شهرداری­ها و دهیاری های کل کشور، تهران.
23. شارپلی، ریچارد؛ ۱۳۸۰، گردشگریروستایی، ترجمة رحمت­الله منشی­زاده و همکاران، چاپ دوم، انتشارات منشی، تهران.
24. شاریه، ژان برنار؛ 1373، شهرها و روستاها، ترجمه سیروس سهامی، انتشارات نیکا، مشهد.
25. ضیائی، محمود؛ صالحی نسب، زهرا؛ 1387، گونه­شناسی گردشگران خانه­های دوم و بررسی اثرات کالبدی آنها بر نواحی روستایی (مطالعه موردی:رودبار قصران)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 66، صص 84-71.
26. علیقلی­زاده فیروزجانی، ناصر؛ قدمی، مصطفی؛ رمضان­زاده لسبویی، مهدی؛ 1389، نگرش و گرایش جامعه میزبان به توسعه گردشگری در نواحی روستایی( نمونه مورد مطالعه: دهستان کلیجان، شهرستان تنکابن)،  پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 42، شماره 71، صص 48-35.
27. علیقلی­زاده فیروزجایی، ناصر؛ بدری، سیدعلی و فرجی سبکبار، فرجی؛ 1386، نگرش جامعه میزبان به اثرات محیطی و اقتصادی گردشگری در نواحی روستایی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان نوشهر)، فصلنامه علمی پژوهشی روستا و توسعه، دوره 10، شماره 1، صص 22-1.
28. عنابستانی، علی اکبر و صاحبکار، ناهید؛ 1392، تحلیل مقایسه­ای آثار گردشگری خانه­های دوم بر توسعه سکونتگاه­های روستایی از دیدگاه مالکان و اهالی (مطالعه موردی: دهستان شیرین دره، شهرستان قوچان)، فصلنامه گردشگری و چشم انداز آینده، سال سوم، شماره 4. صص 25-7.
29. عنابستانی، علی اکبر؛ 1388، بررسی آثار کالبدی خانه­های دوم بر توسعه سکونتگاه­های روستایی (مطالعه موردی: روستاهای ییلاقی شهر مشهد)، فصلنامه روستا و توسعه، دوره 12، شماره 4، صص 166-149.
30. عنابستانی، علی اکبر؛ 1389، فرآیند شکل گیری خانه­های دوم روستایی و عوامل مؤثر برآن (مطالعه موردی: روستاهای ییلاقی غرب مشهد)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 104، صص 107-103.
31. عنابستانی، علی اکبر؛ سعیدی، عباس و درویشی،حسن؛ 1391، بررسی آثار اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی توسعه گردشگری در سکونتگاه­های روستایی از دیدگاه گردشگران و روستاییان (مطالعه موردی: دشت ارژن- فارس)، مجله علمی تخصصی برنامه­ریزی فضایی سال دوم، (پیاپی 6)، شماره 6، صص 20-1.
32. فاضل نیا، غریب؛ کیانی، اکبر و رمضان­زاده لسبویی؛ مهدی؛ 1390، تحلیل اثرات خانه­های دوم بر ساختار روستاهای توریستی از نظر جامعه میزبان (مطالعه موردی روستای برسه،شهرستان تنکابن)، چشم­انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، سال ششم، شماره 15، صص 119-102.
33. فیروزنیا، قدیر؛ رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا و ولی­خانی، محبوبه؛ 1390، پیامدهای گسترش ویلاسازی (خانه­های دوم) در نواحی روستایی(دهستان تاررود شهرستان دماوند)، فصلنامه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، دوره جدید، دوره نهم، شماره 31، صص 170-149.
34. قادری، اسماعیل؛ 1382، نقشگردشگریروستاییدرتوسعهروستاییپایدار، رساله دوره دکتری جغرافیا و برنامه یریز روستایی، استاد راهنما عبدالرضارکن الدین افتخاری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
35. قادری، زاهد؛ 1383، اصولبرنامه­ریزیتوسعةپایدارگردشگری، چاپ اول، انتشارات سازمان شهرداری­ها و   دهیاری­ها، تهران.
36. قدمی، مصطفی؛ علیقلی­زاده فیروزجایی، ناصر و بردی آنا مراد نژاد، رحیم؛ 1389، بررسی نقش گردشگری در تغییرات کاربری اراضی مقصد، مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال اول، شماره سوم، صص 42-21.
37. گلین مقدم، خدیجه؛  1388، روند شکل گیری و گسترش خانه­های دوم در حوزه­های جنگلی-کوهستانی شمال کشور در طی سال­های 85-1345، فصلنامه چشم­انداز جغرافیایی، سال چهارم، شماره 9، صص 210-191.
38. مهدوی حاجیلوئی، مسعود؛ قدیری معصوم، مجتبی و سنایی، مهدی؛ 1387، نقش و تأثیر خانه­های دوم بر ساختار اقتصادی، اجتماعی ناحیه کلاردشت، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 65، صص 32-19.
39. نصر، سیدحسین؛ 1385، معرفت و معنویت، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران.
    1. Aleskogius, H., 1993, Recreation cultural life and Tourism, National Altas of Sweden, Stockholm: SNAG.
    2. Müller, D. K., 2002, Second home ownership and sustainable development in Northern Sweden, Tourism and hospitality research, 3(4), 343-355.
    3. Farstad, M. & Fredrik Rye, J., 2013, Second home owners, locals and their perspectives on rural development, Journal of Rural Studies ,30 (1) :41-51.
    4. Fredrik Rye, J., 2011, Conflicts and contestations. Rural populations’ perspectives on the second homes phenomenon, Journal of Rural Studies, 27 (2) 263-274.
    5. Johnston, R.J., 1988, Dictionary of Human Geography, Second edition, Blackwell, Oxford.
    6. Kondo, M. C., Rivera, R. & Rullman J. S., 2012, Protecting the idyll but not the environment: Second homes, amenity migration and rural exclusion in Washington State, Landscape and Urban Planning ,106 (2): 174- 182.
    7. Mathieson, A. & Wall, G., 1982, Tourism: Economic, Physical and Social Impact, Harlow, Longman.
    8. Muller, D. K., 2004, Mobility, ourism ands econd homes. In LEW, A.A., Hall, C.M. and Williams, A.M. (Eds) A companion to Tourism, pp.387-398. Oxford: Blackwell.
    9. Oliver, T. and Jenkins, T., 2003, Sustaining Rural Landscapes: the role of integrated tourism, Landscape Research, 28(3), 35-48.
    10. Sharpley, R and J., 1977, An Introduction to Rural Tourism, International Thomson Business Press, UK.
    11. Sharpley, R., 2002, Rural Tourism and the Challenged of Tourism Diversification: The Case of Cyprus, Tourism Management, vol 23. PP. 233-344.
    12. Sharpley, R., 2002, Rural tourism and the challenge of tourism diversification: the case of Cyprus, Tourism management, 23(3), 233-244.
    13. Vepsa¨ la¨inen, M., & Pitka¨nen, K., 2010, Second home countryside. Representations of the rural in Finnish popular discourses, Journal of Rural Studies, 26 (1) 194–204.
    14. Smith, V. L., 1992, Tourism alternatives: Potentials and problems in the development of tourism, University of Pennsylvania Press.
    15. William, A.M. and Hall, C.M., 2000, Tourism and Migration: New relationships between production and consumption, Tourism Geographies, 2(1), 5-27.
    16. Yutaka, Arahi., 1998, Rural Tourism in Japan, The regeneration of rural communities Tokyo, Japan.