تحلیل مهاجرت نخبگان و تأثیر سیاست‌های بازدارنده با استفاده از پویایی‌های سیستم

پژوهش های مدیریت راهبردی

مقاله 2، دوره 21، شماره 59، اسفند 1394، صفحه 37-62   

نوع مقاله: علمی _ پژوهشی

نویسندگان

سیدحامد موسوی‌راد¹؛ حسین قدسیان²

¹استادیار مهندسی صنایع، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان

²دانشجوی کارشناسی ارشد، مهندسی صنایع، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان

چکیده

موضوع خروج نخبگان و نیروهای متخصص از کشور به‌عنوان یک پدیده اجتماعی که محصول عوامل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه ایران مطرح است، بر فرآیندهای رشد و توسعه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی اثرات زیانباری بر جای گذشته است. با توجه به اینکه به گواهی آمارها، سالانه 5 میلیون دلار از سرمایه کشور به ازای خروج هر نخبه از کشور از دست می‌رود، دستیابی به انگیزه‌های خروج نخبگان از کشور و شناسایی عوامل مؤثر بر خروج نخبگان از کشور و بررسی راهکارهای اجرایی و عملی و کنترل خروج نخبگان از کشور بیش از پیش ضروری است. هدف این مقاله، تحلیل انواع سناریوهای مطرح و تأثیر آنها بر میزان مهاجرت است. به‌علت پیچیدگی‌های این مسأله و روابط علی معلولی، بازخوردها و حلقه‌های علی از رویکرد پویایی‌های سیستم در این تحقیق استفاده شده است. نتایج نشان داد: با اعمال سیاست کاهش تنش در روابط خارجی نمی‌توان بر نرخ خروج نخبگان تأثیر چندانی گذاشت و تعداد آنها را کاهش داد. به مسئولین بلندپایه دولتی پیشنهاد می‌شود، ضمن رعایت شایسته‌سالاری در انتصاب افراد در مشاغل علمی، مدیریتی و حاکمیت، نسبت به بهبود امنیت شغلی و وضعیت اشتغال نخبگان اقدام نمایند.

کلیدواژه‌ها

خروج نخبگان؛ پیشرفت علمی؛ مهاجرت؛ فرار مغزها و پویایی‌های سیستم

مراجع

جان علیزاده چوب بستنی، حیدر، اکبر علیوردی‌نیا و شیوا پورقاضی (1393). بررسی جامعه‌شناختی تمایل به برون‌‌کوچی نخبگان علمی، راهبرد فرهنگ، شماره 25: 178-154.

جاودانی، حمید (1384). بررسی عوامل داخلی تقویت‌کننده فرآیند خروج نخبگان علمی از کشور، فرآیند مدیریت و توسعه، شماره 4: 47-36.

حسینی، سیدحسن (1392). آخرین آمار خروج نخبگان از کشور: http://khabarfarsi.com/ext/6698796

ذکایی، محمدسعید (1385). جوانان، جهانی شدن و مهاجرت‌های بین‌المللی: پژوهشی در میان نخبگان جوان، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره هفتم، شماره 2: 75-41.

شیخی بهاروند، میرحسین (1394). مغزهایی که در استان پرورش یافته‌اند و بیرون هزینه می‌شوند:

Online] http: //yaftenews. ir/2014-08-22-19-23-33/11924-fmaghz. html]  (21/10/1394). 

صادقی، عباس و نادر افقی(1384). نقش دانشگاه‌ها درکاهش مهاجرت نخبگان، رحلت، شماره36: 25.

صالحی عمران، ابراهیم (1385). بررسی نگرش اعضای هیأت علمی نسبت به علل مهاجرت نخبگان به خارج از کشور (مورد مطالعه: دانشگاه مازندران)، نامه علوم اجتماعی، شماره 28: 80-56.

صحبتی‌ها، فریبا، عارف ریاحی و امین زارع (1394). بررسی مهاجرت علمی پژوهشگران و متخصصان ایرانی حوزه علوم پزشکی به دانشگاه‌های کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس، اطلاع رسانی پزشکی نوین، دوره ۱، شماره ۲: 42-33.

طلوع، ابوالقاسم (1381). گزارش فرار مغزها، جذب مغزها، گردش مغزها، نشریه دیدگاه، شماره4-3: 38-23.

علاءالدینی، فرشید، فاطمه رزیتا، هومن رنجبران جهرمی، علی فیض‌زاده، علی اردلان، احمدرضا حسین‌پور، الهام اصغری رودسری، شروین اسکندری، حمیدرضا توکلی، علیرضا میرزاصادقی و اوستا رضوی (1384). میزان تمایل به مهاجرت و علل آن در پزشکان ایرانی، مجله پژوهشی حکیم. دوره8، شماره 3: 15-9.

فرتوک زاده، حمیدرضا و حسن اشراقی (1387). مدل‌سازی دینامیکی پدیده مهاجرت نخبگان و نقش نظام آموزش عالی در آن، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شماره 5: 168-139.

فرهنگ، ارشاد و مجتبی حمایت‌ خواه جهرمی (1386). بررسی عوامل مؤثر بر تمایل به برون‌کوچی نخبگان علمی ایران (نظرسنجی از دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران)، فصلنامه توسعه انسانی، شماره1 (3): 60-43.

فولادی، محمد (1389). بررسی پدیده فرار مغزها، فصلنامه معرفت، شماره 53: 93-83

کربمی، علی (1390). علل و راهکارهای پدیده مهاجرت نخبگان:  https: //www. tabnak. ir/fa/news

مازنی، محمدمهدی (1394). چرایی خروج نخبگان از کشور: http: //vista. ir/article/248193

محقر، علی و علی شریف‌آبادی مروتی (1385). مدلسازی روش تولید به هنگام با استفاده از رویکرد پویایی سیستم، فصلنامه مدرس علوم انسانی، شماره 3: 269-292.

میرترابی، سعید و سعید خاوری (1393). علل مهاجرت نخبگان از ایران از منظر اقتصاد سیاسی بین‌الملل (با تأکید بر دهه 1380)، شماره 19: 233-199. 

Barlas, Y. (2002). System Dynamics: Systemic Feedback Modeling for Policy Analysis in Knowledge for Sustainable Development - an Insight into the Encyclopedia of Life Support Systems; Paris, France, Oxford, UK: UNESCO Publishing - Eolss Publishers:1131-1175.

Barlas, Y. & H. Yasarcan (2006). “Goal Setting, Evaluation, Learning and Revision: A Dynamic Modeling Approach”; Evaluation and Program Planning. Vol. 29: 79-87.

Evans T. P., Manire A., De Castro F., Brondizio E, McCrachen S. (2001)." A Dynamic Model of Household Decision-Making and Parcel Level Landcover Change in the Eastern Amazon", Ecol. Model. Vol. 143, No. 1-2: 95-113.

Spector, J. M. & P. I. Davidsen (2006).“How Can Organizational Learning be Modeled and Measured?”, Evaluation and Program Planning, Vol. 29:63-69.

Sterman, J. D. (2001).Business Dynamics: Systems Thinking and Modeling for a Complex World; Irwin McGraw-Hill, London.

Sterman, J. D. (2002).“All Models Are Wrong: Reflections on Becoming a Systems Scientist”, System Dynamics Review, Vol. 18, No. 4: 501-531.