مطالعه تطبیقی کیفیت زندگی (کیفیت ارتباطات و ویژگی‌های شخصیتی سالمندان) بین سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده مورد مطالعه: سالمندان شهر ارومیه

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 5، دوره 8، شماره 28، مهر 1394، صفحه 77-94   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

امید شکریازی¹؛ صفر حیاتی²

¹کارشناس ارشد ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز- ایران.

²گروه ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران (نویسنده مسئول).

چکیده

هدف پژوهش حاضر، بررسی تطبیقی کیفیت زندگی سالمندان، ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده شهر ارومیه در سال 1394 می­باشد. روش پژوهش، پیمایش از نوع علی- مقایسه­ای (پس رویدادی) است. جامعه آماری این پژوهش شامل؛ تمامی زنان و مردان سالمند 65 سال به بالای ساکن در سرای سالمندان و ساکن در منزل در شهر ارومیه می­باشد که براساس آمار نفوس مسکن، تعداد مردان بالای 65 سال 23207 و این جمعیت در زنان 22671 نفر و مجموع آنان 45878 می­باشدکه حجم نمونه آن براساس جدول مورگان تعداد 380 نفر تعیین و شیوه نمونه­گیری پژوهش، تصادفی است. یافته­-های پژوهش نشان داد، به طور کلی کیفیت زندگی اکثریت سالمندان پاسخگو (6/72 درصد) درحد خوب می­باشد. هم­چنین مهم­ترین نتایج حاکی از آن است که: بین کیفیت زندگی سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن درخانواده تفاوت معناداری وجود ندارد. بین کیفیت ارتباطات سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده تفاوت وجود دارد. بین ویژگی­های شخصیت سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده تفاوت وجود دارد. بین ابعاد کیفیت ارتباطات و کیفیت زندگی سالمندان ساکن درسرای سالمندان و سالمندان ساکن درخانواده رابطه وجود دارد. بین ابعاد ویژگی­های شخصیتی و کیفیت زندگی سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده رابطه وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

کیفیت زندگی؛ کیفیت ارتباطات؛ ویژگی‌های شخصیتی؛ سالمندان؛ ارومیه

اصل مقاله

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال هفتم، شماره بیست و هشتم، پائیز 1394

ص ص 94-77

 

 

 

 

 

مطالعه تطبیقی کیفیت زندگی (کیفیت ارتباطات و ویژگی­های شخصیتی سالمندان) بین سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده مورد مطالعه: سالمندان شهر ارومیه

امید شکریازی^[1]

صفر حیاتی^[2]

 تاریخ دریافت مقاله:2/2/1395

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:23/5/1395

چکیده

هدف پژوهش حاضر، بررسی تطبیقی کیفیت زندگی سالمندان، ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده شهر ارومیه در سال 1394 می­باشد. روش پژوهش، پیمایش از نوع علی- مقایسه­ای (پس رویدادی) است. جامعه آماری این پژوهش شامل؛ تمامی زنان و مردان سالمند 65 سال به بالای ساکن در سرای سالمندان و ساکن در منزل در شهر ارومیه می­باشد که براساس آمار نفوس مسکن، تعداد مردان بالای 65 سال 23207 و این جمعیت در زنان 22671 نفر و مجموع آنان 45878 می­باشدکه حجم نمونه آن براساس جدول مورگان تعداد 380 نفر تعیین و شیوه نمونه­گیری پژوهش، تصادفی است. یافته­-های پژوهش نشان داد، به طور کلی کیفیت زندگی اکثریت سالمندان پاسخگو (6/72 درصد) درحد خوب می­باشد. هم­چنین مهم­ترین نتایج حاکی از آن است که: بین کیفیت زندگی سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن درخانواده تفاوت معناداری وجود ندارد. بین کیفیت ارتباطات سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده تفاوت وجود دارد. بین ویژگی­های شخصیت سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده تفاوت وجود دارد. بین ابعاد کیفیت ارتباطات و کیفیت زندگی سالمندان ساکن درسرای سالمندان و سالمندان ساکن درخانواده رابطه وجود دارد. بین ابعاد ویژگی­های شخصیتی و کیفیت زندگی سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده رابطه وجود دارد.

واژگان کلیدی: کیفیت زندگی، کیفیت ارتباطات، ویژگی­های شخصیتی، سالمندان، ارومیه.

مقدمه

پیر شدن یک تجربه شخصی و اجتماعی است و این امر می­تواند برای عده­ای خوشحال­کننده و برای عده‌ای غم­انگیز و کسالت­بار باشد، اما باید خاطر نشان­کرد که هریک از این احساس­ها به صورت ریشه­ای به وسیلۀ فرهنگ و جامعه­ای که فرد در آن زندگی می­کند شکل می­گیرد.

­سالمندی[3]  مسیری طبیعی و پدیده­ای حیاتی است که برای همه موجودات زنده در پیش است و در طی آن تغییرات فیزیولوژیکی و روانی دربدن رخ می­دهد(Bengston,1996). دوران سالمندی دارای برخی ویژگی­های جسمی، اجتماعی و روانی است:

1. یکی از این ویژگی­ها کاهش نسبی قوای جسمی است، به طوری که با بالا رفتن سن، نیروهای جسمی فرد رو به کاهش می‌گذارد.

2. ویژگی دیگر بازنشستگی، دور شدن از موقعیت­های شغلی گذشته است که کاهش مسئولیت­های مرتبط با شغل و در نتیجه کاهش ارتباطات اجتماعی فرد را به همراه دارد.

3. از دیگر ویژگی­ها، تنهایی یا احساس تنهایی است. به خصوص در مواردی­که شخص شاهد ازدست دادن یکی از دوستان، بستگان و هم سن و سالان و افراد هم دوره خویش است، لذا هر روز بیش از پیش دچار احساس تنهایی می­شود(شاملو، 1378).

در اوایل قرن بیستم، امید به زندگی و طول چرخه زندگی 48 سال بود و فقط 4 درصد از مردم میانگین عمر بالای 60 سال داشتند، اما بر اساس برآورد و اعلام سازمان بهداشت جهانی، پیش­بینی می­شود تا سال 2020 طول عمر به 77 برسد و جمعیت بالای 60 سال، 20 درصد جمعیت جهان را در بر خواهند گرفت(Madrid, 2002). حدود 70 درصد از این جمعیت در کشورهای در حال توسعه زندگی می­کند. این تغییرات نشانه انقلابی در بعد جمعیت­شناختی است­که توجه سیاست­گذاران را درسراسر دنیا می­- طلبد(جعفرزاده، 1384).

در ایران نیز بر اساس سرشماری نفوس و مسکن، جمعیت سالمندان از 5 درصد (947735) در سال 1335 به 5/7 درصد (5119100) در سال 1385 رسیده(مرکز آمار ایران). و پیش­بینی می­شود در سال 1410 در کشور ما انفجار بزرگی درجمعیت سالمندی رخ دهد و 25 الی 30 درصد جمعیت در سنین بالای 50  سال قرار گیرند(جغتایی، 1385).

اما امروزه دغدغه اصلی پژوهشگران صرفاً توجه به افزایش طول عمر نیست، بلکه با نگاهی به آمار می­توان دریافت که اگر چالش اصلی بهداشت در قرن بیستم فقط "زنده ماندن" بوده است، چالش قرن جدید "زندگی کردن با کیفیت برتر" است(برونر، 1996). خواست و تمایل به بهبود کیفیت زندگی در مکانی خاص یا برای فرد یا گروهی خاص ازجمله موضوعات مورد توجه برنامه­ریزان محسوب می­شود. از این رو برنامه­ریزان شهری با رسیدگی به مسئله کیفیت زندکی در سطح کشور تا محلات شهری، رسالت و ماهیت این افراد را به منصه ظهور می رساند. مسئله کیفیت زندگی از نوع مسائل مهمی است که حتی کشورهای پیشرفته هم با آن دست به گریبان هستند، از این رو چون غالب موضوع کیفیت زندگی عینیت و ذهنیت است، پس کار برنامه­ریزان و مدیران شهری را با مشکل مواجه کرده و این موضوع حتی می­تواند مقبولیت سیاسی و اجتماعی برای سردم­داران حکومت­ها فراهم نماید، لذا توجه زیادی را به خصوص در شرایط حاضر می­طلبد. برای بالا بردن کیفیت زندگی در سالمندان بررسی ابعاد تاثیرگذار برآن ضرورت می­یابد، ولی به علت تعدد و گسترده بودن ابعاد، پرداختن دقیق به همه موارد کاری دشوار و سطحی می­باشد. به همین علت دراین پژوهش دو بعد ارتباطات اثر بخش و ویژگی­های شخصیتی سالمندان برمبنای محل نگهداری مقایسه و عوامل موثر بر آنان شناسایی خواهد شد. در عصر کنونی، شناخت ویژگی‌های شخصیتی افراد در بسیاری از موقعیت‌های زندگی ضرورت پیدا می‌کند(اتکینسون و دیگران، 1378). اخیراً تحقیق در زمینه شخصیت و ارتباط آن با سلامتی و آسیب­های روان­شناختی توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده است. شواهد تجربی زیادی نیز وجود دارد مبنی بر این که صفات شخصیتی در ایجاد، کاهش و یا از بین بردن علائم اختلالات روانی نقش مهمی را ایفاء می­کنند.

صاحب­نظران حوزه شخصیت و روان­شناسی از کلمۀ شخصیت تعریف­های گوناگونی ارائه داده­اند. از نظر ریشه­ای، گفته شده است که کلمۀ شخصیت که معادل کلمه Personality انگلیسی است در حقیقت از ریشه لاتین Persona گرفته شده که به معنی نقاب یا ماسکی بود که در یونان و روم قدیم بازیگران تئاتر بر چهره می­گذاشتند. این تعبیر تلویحاً اشاره بر این مطلب دارد که شخصیت هرکس ماسکی است که او بر چهرۀ خود می زند تا وجه تمیز او از دیگران باشد.  گوردن آلپورت  [4]شخصیت را سازمان پویای درون شخص می­داند که از نظام­های روانی، جسمانی تشکیل یافته است، این نظام­ها، الگوهای شاخص رفتار، افکار و احساسات شخص را ایجاد می­کند .(Poursharify, 2004)

مراد از شخصیت، الگوهای معینی از رفتار و شیوه­های تفکر است که نحوۀ سازگاری شخص را با محیط تعیین می­کند(اتکینسون و دیگران، 1378). از عوامل مهم موثر بر ویژگی­های شخصیتی افراد عامل محیط است. تجاربی­که فرد از محیط خودکسب می‌کند، ارتباط و تعاملی­که با محیط دارد بازخوردها و تاثیراتی که از محیط دریافت می‌دارد، رشد و شکل‌گیری شخصیت او را تحت تاثیر قرار می‌دهد. هرچند انسان با یک سری ویژگی­های ذاتی که جنبه ارثی و ژنتیک دارند، متولد می‌شود، اما محیط و جنبه‌های مختلف آن تاثیر بسزایی در بروز این ویژگی­ها یا مکنون ماندن آن­ها ایفاء می‌کند. در طول عمر انسان عوامل متعددی در شکل­گیری شخصیت او تأثیر دارند که می­توان این عوامل را به صورت زیر بر شمرد: عامل ژنتیکی، محیطی، یادگیری، والدین، رشد، هشیاری و ناهشیاری. هر نظریه­پرداز شخصیتی قبول دارد که شخصیت تحت تأثیر محیط اجتماعی قرار دارد. آلپورت و کتل[5]  که رویکرد صفت به مطالعۀ شخصیت را رسماً آغاز کردند، دربارۀ اهمیت عامل محیطی توافق داشتند. آلپورت خاطر نشان کرد که اگر چه عوامل ژنتیکی مواد خام را برای شخصیت ما تأمین می­کنند، این محیط اجتماعی است که مواد خام را به محصول پرداخت شده در می­آورد. کتل معتقد بود که وراثت برای برخی از عوامل شخصیت مهم‌تر است اما محیط برای برخی دیگر اهمیت بیشتری دارد. او قبول داشت که عوامل محیطی در نهایت بر هر جنبه اثر می­­گذارد(همان). یکی دیگر از عوامل و یا ابعادی که با بالا بردن کیفیت زندگی ارتباط تنگاتنگی دارد، ارتباطات و کیفیت آن است. اغلب چنین تصور می شود که ارتباطات فقط بین دو نفر و بیشتر شکل می­گیرد. اما واقعیت امر چنین نیست. ارتباطات درشرایط مختلف و با افراد و گروه­های مختلف شکل می­گیرد. گاهی ما با خود ارتباط برقرار می­کنیم، زمانی با انسان دیگر و در زمانی دیگر با تعداد کثیری از انسان­ها، بر اساس تعریفی ارائه شده ارتباطات عبارت است از: "فراگرد تفهیم و تفاهم و تسهیم معنی" بر اساس این تعریف ارتباطات به سه دستۀ اساسی تقسیم شده است:

1. ارتباط با خود[6]  2. ارتباط با دیگران[7]  3. ارتباط عمومی یا جمعی[8] (فرهنگی، 1384).

بر اساس همین تعریف مشخص می‌ شود که ارتباطات نیز ابعاد مختلفی دارد و کیفیت در ارتباطات با کیفیت این ابعاد در محیط اجتماعی حاصل می­شود. انسان موجودی نیازمند و وابستۀ ارتباطات اجتماعی است، او هویت و شخصیت خویش را در پناه این مهم تکمیل و نیازهای خود را بر طرف می­سازد.

متأسفانه اغلب در جوامع امروزی به غلط نیازهای فیزیولوژیک و جسمانی سالمندان در اولویت قرار می‌گیرد و به نیازهای روان­شناختی، ارتباطاتی و شخصیتی آن­ها توجه چندانی نمی­شود. افراد سالمند از نظر وضعیت سلامتی همواره جزء افراد آسیب­پذیر جامعه بوده­اند، از سوی دیگر افراد با ورود به دوران سالمندی با کاهش روابط اجتماعی مواجه می­شوند. مسئله اصلی پژوهش حاضر تنها پرداختن به محیط نگهداری از سالمندان نیست بلکه شرایطی است که برای بالا بردن کیفیت زندگی این افراد چه در محیط خانواده و چه در محیط سرای سالمندان می­بایست فرآهم آید. کیفیت زندگی و ابعاد آن در سالمندان می­- تواند به راحتی مورد تهدید قرار گیرد. از این رو اطلاع از کیفیت ارتباطات و ویژگی شخصیتی سالمندان به عنوان دو بعد اصلی کیفیت زندگی و عوامل مؤثر بر آن منجر به اتخاذ تدابیری جهت افزایش کیفیت زندگی آنان می­شود. هدف از بررسی کیفیت ارتباطات در پژوهش حاضر اثربخشی ارتباطات بین فردی یا همان ارتباط با دیگران است، پژوهش حاضر به بررسی تطبیقی کیفیت ارتباطات و ویژگی شخصیتی سالمندانی است که در دو محیط متفاوت نگهداری می­شوند می­پردازد.

جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه سالمندان بالای 65 سال شهر ارومیه می­باشد که در منزل و سرای سالمندان نگهداری می­شوند. متغیرهای تأثیرگذار بر کیفیت زندگی هم­چون کیفیت ارتباطات و ویژگی­های شخصیتی سالمندان در محیط­های متفاوت نگهداری (منزل و سرای سالمندان) مورد مطالعه قرار گرفته است.

ازطریق مقایسه نقاط قوت و ضعف هریک ازمحیط­ها (سالمندان ساکن درسرای سالمندان و سالمندان ساکن درخانواده) ارزیابی می­شود و شباهت­ها و تفاوت­های قابل توجه مشخص می­شوند. شناسایی تفاوت ­های موجود در ویژگی­های کیفیت زندگی سالمندان می­تواند کمک شایانی به پژوهشگران برای انجام مطالعاتی کندکه بر رفع مشکلات سالمندان باتوجه به مکان زندگی آنان تمرکز دارد همین طور شباهت­- ­های موجود راهگشای بهبودکیفیت زندگی سالمندان با ارائه دیدگاه­های کلی خواهد بود. لذا این پژوهش با هدف مقایسه­ کیفیت زندگی (کیفیت ارتباطات و ویژگی­های شخصیتی) سالمندان مقیم در منزل با سالمندان مقیم در سرای سالمندان طراحی شده است.

 

اهداف پژوهش

- تعیین تطبیقی کیفیت زندگی سالمندان، ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده

1. بررسی تفاوت کیفیت زندگی بین سالمندان زن و مرد ساکن درسرای سالمندان و ساکن در خانواده

2. بررسی میزان تاثیرگذاری ابعاد کیفیت ارتباطات بر بالا بردن کیفیت زندگی سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده

3. بررسی میزان تاثیرگذاری ابعاد ویژگی­های شخصیتی بر بالا بردن کیفیت زندگی سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده.

 

پیشینه پژوهش

"مقایسه کیفیت زندگی و سلامت روان در سالمندان ساکن و غیر ساکن سرای سالمندان" عنوان پایان­نامه مختاری در سال 1389 می­باشد، پژوهش حاضر با هدف مقایسه سلامت روان و کیفیت زندگی سالمندان ساکن سرای سالمندان و سالمندان عضو کانون بازنشستگی صورت گرفت. روش بررسی در پژوهش، علی- مقایسه­ای، جامعه آماری شامل کلیه سالمندان ساکن سرای سالمندان و سالمندان عضو کانون بازنشستگی شهر شیراز در همان سال بوده است. نمونه آماری شامل 60 سالمند (30 مرد و 30 زن) ساکن در دو سرای سالمندان که از طریق نمونه­گیری خوشه­ای تصادفی انتخاب و 60 سالمند (30 مرد و 30 زن) عضو کانون بازنشستگی بود که از طریق گروه­های جور شده انتخاب شدند. از پرسشنامه­های سلامت عمومی (GHQ-28)، پرسشنامه­کیفیت زندگی (SF-36) و مشخصات جمعیت­شناختی استفاده شد. داده­ها با آزمون t مستقل و  تحلیل واریانس دو طرفه بررسی شدند. نتایج پژوهش نشان داد که بین دو گروه سالمند در متغیر های کیفیت زندگی (41/8t= و 001/0>p) و سلامت روان (41/8t= و 001/0>p) و تمام اندازه­های خرده مقیاس این دو متغیر تفاوت معنی­داری وجود دارد. هم­چنین اثرات معنی­دار مستقلی برای متغیرهای سن، جنس، شغل و سطح اقتصادی در تعیین واریانس دو متغیر کیفیت زندگی و سلامت روان مشاهده شد. یافته­های پژوهش حاکی از تفاوت معنی­دار فاحش بین کیفیت زندگی، سلامت روان و کلیه خرده مقیاس­های این دو متغیر بود و در همه موارد، برتری با سالمندان عضو کانون بازنشستگی بود. علاوه بر این شواهد، حاکی از آن است که متغیرهای جمعیت­شناختی می­تواند بر اثر محل سکونت نقش تعدیل کننده داشته باشند. هرچند میزان این تعدیل کنندگی چندان قابل ملاحظه نیست(مختاری، 1389). "نقش تعاملی ویژگی­های شخصیتی و فعالیت بدنی بر تحول روانی اجتماعی سالمندان" عنوان پژوهش عبدلی، دهکردی و شمس در سال 1388 می­باشد، تحقیق حاضر از نوع پس رویدادی (علی– مقایسه­ای) بود که در آن 300 سالمند فعال و غیر فعال شهر تهران با دامنه سنی 60-85 سال از بین افرادی که به طور منظم در فعالیت بدنی شرکت داشتند و افرادی که در این فعالیت­ها شرکت نمی­کردند به صورت در دسترس، به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. تمامی سالمندان پرسشنامه تحول روانی–اجتماعی هاولی و پرسشنامه ویژگی­های شخصیتی آیزنک را تکمیل­کردند. داده­-ها با استفاده از روش­های آمار توصیفی (مانند میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (مانند آزمون­های تحلیل واریانس عاملی و t مستقل) با نرم­افزار spss در سطح معناداری (05/0>P) تجزیه و تحلیل شدند. یافته­های تحقیق نشان داد 70 درصد از سالمندان فعال و 68 درصد از سالمندان غیر فعال در دامنه سنی 60-70 سال و 50 درصد از سالمندان فعال و 53/3 درصد از سالمندان غیر فعال سطح تحصیلات دیپلم و 46/7 درصد از سالمندان فعال و 56/7 درصد از سالمندان غیر فعال از لحاظ وضعیت اقتصادی در سطح متوسط قرار داشتند. هم­چنین نتایج نشان دادکه سالمندان فعال دارای ویژگی­های شخصیتی برون­گرایی و ثبات بالاتری هستند و سالمندان فعال برون­گرا و با ثبات در ویژگی­های تحول روانی- اجتماعی برتر از سالمندان غیر فعال بودند. نتایج نشان داد فعالیت بدنی تعامل بین ویژگی­های شخصیتی با تحول روانی- اجتماعی را تعدیل می­کند. بنابراین، احتمالاً سبک زندگی فعال در طول عمر، در تعامل با ویژگی­های شخصیتی، تحلیل رفتن آمادگی جسمانی، روانی و اجتماعی زود هنگام در دوران سالمندی را به تعویق می­اندازد(عبدلی، دهکردی و شمس، 1388). "بررسی و مقایسه اختلالات روانی سالمندان ساکن در خانه و سالمندان ساکن درسرای سالمندان در شهرتهران"عنوان پژوهش رضایی و منوچهری در سال 1387 است، این تحقیق، یک مطالعه مقایسه­ای بین سالمندان ساکن درخانه و سالمندان ساکن درسرای سالمندان (کهریزک تهران) می­باشد. بدین منظور از بین­کلیه سالمندان ساکن درسرای سالمندان­کهریزک و سالمندان ساکن در خانه (در دسترس)، تعداد 50  سالمند ساکن در سرای سالمند (25 زن و 25 مرد) و 50 سالمند ساکن در خانه (25 زن و 25 مرد) مجموعاً 100 نفر از سالمندان بالای 65 سال ازکل جامعه هدف در قالب نمونه آماری انتخاب گردید. ابزار این پژوهش، پرسشنامه اختلالات عصبی، فکری و عاطفی  SCL 90می­باشد. فرضیه این پژوهش، مقاسیه اختلالات روانی سالمندان ساکن در خانه با  سالمندان ساکن در سرای سالمندان است. یافته­ها نشان داده با توجه به تحلیل­های آماری انجام شده، نشان داده شد که بین وضعیت عاطفی و روانی سالمندان ساکن در خانه و سالمندان ساکن در سرای سالمندان در هر دو گروه زن و مرد در سطوح آلفای 5% و 1% تفاوت معنی­داری وجود دارد(رضایی و منوچهری، 1387). "ارتباط ویژگی­های شخصیتی با شدت علائم افسردگی در سالمندان زن فعال و غیر فعال شهر تهران" پژوهشی است که توسط اصلانخانی و دیگر همکاران صورت پذیرفته، روش پژوهش مطالعه حاضر توصیفی–همبستگی است. بدین منظور 188 سالمند زن (94 سالمند فعال و 94 سالمند غیر فعال) شهر تهران با دامنه سنی 82-63 سال به روش نمونه­گیری در دسترس، به عنوان نمونه آماری، انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه خصوصیات فردی، پرسشنامه افسردگی بک و پرسشنامه ویژگی­های شخصیتی نئو بود. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از آمارتوصیفی نظیر میانگین و انحراف معیار و از آمار استنباطی نظیر آزمون t مستقل، همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چند متغیره به روش ورود استفاده شد. نتایج پژوهش نشان دادکه بین نمرات ویژگی­های شخصیتی و افسردگی سالمندان زن فعال با سالمندان زن غیر فعال تفاوت معنی­داری وجود دارد (05/0>P). هم­چنین بین نمره افسردگی با نمرات نوروتیسم، برون­گرایی، مقبولیت اجتماعی و وظیفه­شناسی در سالمندان زن فعال و بین نمره افسردگی با نمرات مقبولیت اجتماعی و وظیفه­شناسی در سالمندان زن غیر فعال همبستگی معنی­داری وجود دارد(05/0>P). نتایج تحلیل رگریسیون متغیره نیز نشان داده که متغیر مقبولیت اجتماعی و برون­گرایی در زنان سالمند فعال و متغیر وظیفه­شناسی در زنان سالمند غیر فعال دارای رابطه خطی با متغیر معیار (افسردگی) بوده و می­توانند تغییرات مربوط به آن ­را پیش­بینی نماید(اصلانخانی و همکاران، 1389).

بررسی مقایسه­ای کیفیت زندگی سالمندان ساکن سرای سالمندان و سالمندان مقیم خانواده در شهر شیراز"عنوان پایان­نامه مصطفوی درسال 1390 می­باشد. این مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی بوده که با روش نمونه­گیری آسان و با استفاده از نسخه فارسی پرسشنامه 36-sf که روایی و پایایی آن در جمعیت­های ایرانی تایید شده است، بر روی 110 سالمند ساکن خانواده و 110 سالمند مقیم سرای سالمندان که همگی بالای 60 سال بودند انجام شد. اطلاعات به دست آمده به کمک نرم­افزار 15 spss و آزمون آماری ANOVA, t-test و هم­چنین ضریب همبستگی پیرسون و کای اسکور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. سطح معناداری برای تحلیل اطلاعات 05/0>P در نظر گرفته شد.در مطالعه حاضر، میانگین نمرات کیفیت زندگی سالمندان ساکن سرای سالمندان درتمامی ابعاد هشتگانه پایین­تر از سالمندان مقیمخانواده بود که نتایج از نظر آماری معنی­دار بود.در رابطه با ارتباط کیفیت زندگی سالمندان و جنسیت، کیفیت زندگی زنان ساکن سرای سالمندان به جز در دو بعد سر زندگی و سلامت روان­که به نحو معنی­داری از مردان ساکن سرای سالمندان بالاتر بود و در سایر ابعاد با مردان ساکن سرای سالمندان تفاوتی نداشت. این در­حالی است­که در گروه سالمندان مقیم خانواده کیفیت زندگی زنان درابعاد عملکرد جسمی، درد جسمانی، سلامت عمومی و سرزندگی پایین­تر از مردان بوده و درسایر ابعاد با مردان تفاوت نداشت.هم­چنین کیفیت زندگی زنان ساکن سرای سالمندان پایین­تر از زنان با خانواده است. این در حالی است که مردان ساکن سرایسالمندان تنها در بعد مشکلات احساسی پایین­تر ازمردان مقیم خانواده قرار دارند و در سایر ابعاد تفاوتی میان کیفیت زندگی مرداناین دو گروه مشاهده نشد.در خصوص ارتباط کیفیت زندگی سالمندان و سطح تحصیلات، نتایج نشان می­دهد که با افزایش سطح تحصیلات میانگین نمرات درتمامی ابعاد کیفیت زندگی افزایش می­یابد.در رابطه با ارتباط کیفیت زندگی سالمندان و وضعیت تأهل، نتایج نشان می­دهدکه در تمامی ابعاد هشت­گانه بیشترین کیفیت زندگیمتعلق به سالمندان مجرد یا همسر زنده و کمترین امتیاز متعلق به سالمندان مطلقه یا همسر فوت شده بود.در آخر در رابطه با بررسی مقایسه­ای میزان شیوع بیماری­های مزمن، نتایج نشان داد که در خصوص بیماری­های دیابت، پر فشاری خون ومشکلات قلبی میان سالمندان­ساکن سرای سالمندان و سالمندان با خانواده تفاوتی وجود ندارد و تنها درمورد سکته مغزی نرخ اینبیماری درمیان سالمندان ساکن سرای سالمندان شیراز به نحو قابل­توجهی بالاتر ازمیانگین سالمندان ساکن خانواده می­باشد(مصطفوی، 1390). "مقایسه کیفیت زندگی سالمندان مقیم خانواده با سالمندان مقیم سراهای سالمندان خصوصی و دولتی شهر تهران" عنوان پژوهش حسام­زاده و همکاران در سال 1388 است. مطالعه حاضر در چارچوب مطالعه مقطعی از نوع تحلیلی انجام یافت. برای این منظور تعداد 96 سالمند در سه گروه سالمند مقیم خانواده، سالمند مقیم سرای سالمندان خصوصی و سرای سالمندان دولتی درشهر تهران باتوجه به معیارهای پژوهش به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع­آوری اطلاعات از پرسشنامه مشخصات دموگرافیک و پرسشنامه کیفیت زندگی لیپاد استفاده­شد. به منظور تجزیه وتحلیل اطلاعات حاصله از آزمون­های کولموگروف، اسمیرنوف، آنالیز واریانس یک طرفه، آزمون تی، آزمون کروسکال والیس و آزمون کای دو استفاده شد. یافته­های تحقیق نشان داد نمره کیفیت زندگی سالمندان خانواده (7/65) بالاتر از کیفیت زندگی سالمندان مقیم سرای سالمندان دولتی (30/51) و خصوصی (64/50) بود. نمره ابعاد عملکرد جسمی، اجتماعی و رضایت از زندگی و نیز مراقبت ازخود، سالمندان مقیم خانواده باسالمندان برای سالمندان اختلاف آماری معناداری نشان دادند (05/0>P). بین کیفیت زندگی سالمندان سرای دولتی و خصوصی و نیزکیفیت زندگی مردان و زنان در واحدهای مورد مطالعه اختلاف معناداری مشاهده نشد(حسام­زاده و همکاران، 1388).

 

فرضیه‏های تحقیق

- بین­کیفیت زندگی (کیفیت ارتباطات و ویژگی­های شخصیتی) سالمندان، ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده تفاوت وجود دارد.

- بین ابعاد کیفیت ارتباطات (همدلی، مثبت­گرایی، تساوی، حمایت­گری، گشودگی) سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده تفاوت وجود دارد.

- بین کیفیت زندگی سالمندان زن و مرد پاسخگو تفاوت وجود دارد.

- ابعاد کیفیت ارتباطات بر بالا بردن کیفیت زندگی سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده نقش دارد.

 

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

تعریف نظری کیفیت زندگی

بنا به تعریف سازمان بهداشت جهانی کیفیت زندگی، درک افراد از موقعیت خود در زندگی از نظر فرهنگ، سیستم ارزشی که در آن زندگی می­کنند، اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویت­های­شان است. پس موضوعی کاملاً ذهنی بوده و توسط دیگران قابل مشاهده نیست و بر درک افراد از جنبه­های مختلف زندگی استوار است(Bonomi, Patric & Boshnell, 2000). کیفیت زندگی دارای ابعاد متعددی است و برای ارزیابی صحیح آن باید به آن ابعاد توجه ویژه شود، در این پژوهش به دو بعد کیفیت زندگی سالمندان یعنی ارتباطات میان فردی و ویژگی­های شخصیتی آنان بر مبنای محل نگهداری مقایسه و عوامل موثر بر آنان پرداخته شده است.

-         متغیر وابسته این پژوهش (کیفیت زندگی) مجموع متغیرهای ارتباطات میان فردی و ویژگی­های شخصیتی گروه هدف و ابعاد آن را شامل می­گردد.

 

ویژگی­های شخصیتی

ویژگی­های شخصیتی عبارت است از مجموعه سازمان یافته و واحدی متشکل از خصوصیات نسبتاً ثابت و پایدار که یک فرد را از فرد یا افراد دیگر متمایز می­سازد و می­تواند مبنای درجه­بندی یا اندازه­- گیری افراد قرار گیرد(شاملو، 1382: 17).

-         درتحقیق حاضر برای سنجش متغیر "ویژگی­های شخصیتی" ابعادی پنج­گانه براساس طبقه­بندی ویژگی­های شخصیت در نظر گرفته شده که شامل: روان­نژندی، برون­گرایی، انعطاف­پذیری، دلپذیر بودن، مسئولیت­پذیری و یا با وجدان بودن می­باشد که به وسیلۀ سوالاتی از پیش تعیین شده نئو مورد سنجش قرار گرفته است.

 

روان نژندی (روان ­رنجوری) در  ویژگی­های شخصیت

عصیبت یا شاخص بی­ثباتی هیجانی، داشتن احساسات منفی چون: ترس، غم، برانگیختگی، خشم، احساس گناه، احساس کلافگی دائمی و فراگیر مبنای مقیاس روان­نژندی (روان ­رنجوری) را تشکیل می‌دهد(حق­شناس، 1388: 17).

-        در تحقیق حاضر برای سنجش متغیر "روان نژندی" از دوازده معرف مورد استفاده قرار می‌گیرد، هر کدام از این معرف­ها یک مقیاس پنج درجه­ای (کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم و کاملاً موافقم) را شامل می­شود.

 

برون­گرایی در ویژگی­های شخصیت

افراد دارای صفاتی چون اجتماعی بودن، تمایل به شرکت در اجتماعات و مهمانی­ها، قاطع و دوست­دار هیجان و تحرک هستند. نمرات بالا درمقیاس برون­گرایی، افراد صمیمی، با ارتباطات دوستانه هستند. افراد نمرات پایین برون­گرایی رسمی و محافظه­کار می­باشند(همان: 27).

در تحقیق حاضر برای سنجش متغیر "برون­گرایی" از دوازده معرف مورد استفاده قرار می‌گیرد، هر کدام از این معرف­ها یک مقیاس پنج درجه­ای (کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم و کاملاً موافقم) را شامل می­شود.

 

انعطاف­پذیری در ویژگی­های شخصیت

افراد دارای نمرات بالا در مقیاس انعطاف­پذیری، از تخیلات غنی و متنوع و جدید لذت می­برند، جذب موسیقی می­شوند و دارای مشغولیت­های متنوع هستند ولی نمرات پایین در برابر تغییرات مقاوم­تر و بیشتر شبیه افراد عادی­اند که ترجیح می­دهند افکار خود را کنترل کنند(همان: 32).

در تحقیق حاضر برای سنجش متغیر" انعطاف­پذیری" از دوازده معرف مورد استفاده قرار می‌گیرد، هر کدام از این معرف­ها یک مقیاس پنج درجه­ای (کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم و کاملاً موافقم) را شامل می­شود.

 

دلپذیر بودن در ویژگی­های شخصیت

دلپذیر بودن همانند برون­گرایی، شاخص توافق برگرایش­های ارتباط بین­فردی تاکید دارد. افراد دارای نمرات بالا در این شاخص به دیگران اعتماد بیشتری دارند، ساده، مخلص و بی­ریا هستند اما نمرات پایین در مقیاس دلپذیر بودن به دیگران بدگمان و بدبین، چاپلوس دیگران و گاهی پرخاشگر و کمتر تحت تاثیر رحم و شفقت دست به بخشندگی می­زنند(همان: 22). درتحقیق حاضر برای سنجش متغیر"دلپذیر بودن" از دوازده معرف مورد استفاده قرار می‌گیرد، هر کدام از این معرف­ها یک مقیاس پنج درجه­ای (کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم و کاملاً موافقم) را شامل می­شود.

 

 

مسئولیت­پذیر و با وجدان بودن در ویژگی­های شخصیت

احساس مسئولیت و مسئولیت­پذیر بودن یکی از ویژگی­های شخصیتی انسان­هاست که عبارت است از قابلیت پذیرش، پاسخگویی و به عهده گرفتن کاری که از کسی درخواست می­شود و فرد حق دارد آن را بپذیرد یا نپذیرد. سروتو[9] (1989) معتقد است که مسئولیت­پذیری یک تعهد و الزام درونی از سوی فرد برای انجام مطلوب کلیۀ فعالیت­هایی می­باشد که بر عهدۀ وی گذاشته می­شود(طباطبایی، 1390: 25).

در تحقیق حاضر برای سنجش متغیر"مسئولیت­پذیر و با وجدان بودن" از دوازده معرف مورد استفاده قرار می‌گیرد، هر کدام از این معرف­ها یک مقیاس پنج درجه­ای (کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم و کاملاً موافقم) را شامل می­شود.

 

کیفیت ارتباطات (اثربخشی ارتباطات میان فردی)

فراگرد ارتباطی به گونه­ای مراوده­ای یا تعاملی است، در خلاء انجام نمی‌گیرد، ارتباطات می­تواند مراوده­ای باشد، زیرا به عنوان پاره­ای از محیط بزرگ به حساب می­آید که ما در درون آن زندگی می­کنیم و خواسته­ها و نیازهای خود را در آن به اطلاع دیگران می­رسانیم و از آنان پیام­هایی را دریافت می‌داریم که ازطریق آنان به خواسته­ها و نیازهای آن­ها وقوف حاصل­می­کنیم(فرهنگی، 1384: 32). ارتباطات میان فردی، هم­چون اشکال دیگر رفتار انسان­ها، می­تواند در دو حد غایی بسیار اثربخش و بسیار غیر اثربخش مطرح شود. اگر دست­اندرکاران فراگرد ارتباط میان شخصی از ارتباط خود لذت مورد نظر را تحصیل کنند با معیارهای خشنودی می­توان گفت که ارتباط اثربخش می­باشد. اغلب خشنودی یک نفر ازکنش ارتباطی موکول به این است که شخص به اهداف خود رسیده و یا به چه میزان از آن فاصله  دارد(فرهنگی، 1384: 111). " کیفیت ارتباطات" در این پژوهش بر مبنای ارتباط بین فردی و یا ارتباط با دیگران بنا نهاده شده و به عنوان یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر بالا بردن کیفیت زندگی سالمندان در نظر گرفته شده است و دارای  ابعادی هم­چون (همدلی، گشودگی، تساوی، حمایت­گری، مثبت­گرایی) برگرفته از مدل ارتباطی موثر علی اکبر فرهنگی، می­باشد، برای بررسی این متغیر پرسشنامه­ای محقق ساخته­ای طراحی و در دو محیط متفاوت نگهداری از سالمندان (منزل و سرای سالمندان) توزیع گردیده است.

 

گشودگی در ارتباطات میان فردی

گشودگی اصطلاحی است­که در بیشتر موارد برای توجیه توانایی فرد درعرضه و ارائه خود در برقراری ارتباط است. در واقع گشودگی شامل آن دسته از اظهاراتی است که فرد به گونه­ای آگاهانه و تعمدی و اختیاری با دیگران درمیان می­گذارد و در واقع اطلاعاتی­که شخص خود می­داند ولی دیگران احتمالاً بدان دسترسی پیدا نکرده یا آن را نمی­توانند کشف کنند(همان: 184-183).

درتحقیق حاضر برای سنجش متغیر "گشودگی درارتباطات میان فردی"  ازچهار معرف مورد استفاده قرار می‌گیرد، هر کدام از این معرف­ها یک مقیاس پنج درجه­ای (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد، خیلی زیاد) را شامل می­شود.

 

تساوی در ارتباطات میان فردی

تساوی خاصیتی ویژه است، در هر وضعیتی احتمالاً یک عدم تساوی وجود خواهد داشت، یک فرد ممکن است با هوش­تر، قوی­تر، ثروت­مندتر، زیباتر و حتی سالم­تر باشد. هرگز دو نفر از تمام جنبه­ها با یکدیگر مساوی نخواهند بود. با وجود عدم تساوی، ارتباطات میان فردی عموماً زمانی موثرتر خواهد بود که فضای حاکم، فضایی مبتنی بر تساوی باشد، این بدان معنی نیست که افراد غیر مساوی نمی­توانند ارتباط برقرار کنند، بدون شک آن­ها می­توانند با یکدیگر ارتباطی داشته باشند و اگر بخواهند این ارتباط موثر باشد می‌باید تساوی در شخصیت آن­ها مورد توجه قرار گیرد و یا این که به نقاط مشترک که نوعی تساوی است تأکید بیشتری شود(همان: 120).

در تحقیق حاضر برای سنجش متغیر"تساوی در ارتباطات میان فردی" از چهار معرف مورد استفاده قرار می‌گیرد، هر کدام از این معرف­ها یک مقیاس پنج درجه­ای (کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم و کاملاً موافقم) را شامل می­شود.

 

حمایت­گری در ارتباطات میان فردی

یک رابطه میان فردی موثر و قابل اتکاء رابطه‌­ای است که در یک فضای حمایت­گرانه شکل گرفته باشد. ارتباطات میان فردی باز و همدلانه نمی­تواند در یک فضای توأم با هراس و تهدید دوام یابد و دیر یا زود به دشواری کشیده شده و منجر به گسستگی رابطه می­شود(همان: 118).

دریک فضای حمایت­گر ارتباطی سکوت را ارزش منفی نیست. بلکه در مقابل، سکوت بستری مناسب برای ایجاد فضای مناسب و حمایت­گر ارتباطی است. ازاین سکوت می­توان به­عنوان بهترین محمل برای القای مفاهیم و پیام های غیرکلامی استفاده کرد. علاوه بر سکوت، ارایۀ حالات توأم با همدلی، نه توام با بی­تفاوتی به فضای مناسب برای ارتباطات حمایت­گرانه کمک می­کند(همان: 119). درتحقیق حاضر برای سنجش متغیر "حمایت­گری در ارتباطات میان فردی" از سه معرف مورد استفاده قرار می‌گیرد، هرکدام از این معرف­ها یک مقیاس پنج درجه­ای (کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم و کاملاً موافقم) را شامل می­شود.

 

 

مثبت­گرایی در ارتباطات میان فردی

یک ارتباط میان فردی موثر، زمانی رخ می­دهد که از مثبت­گرایی نسبی بهره­مند باشد. مثبت­گرایی در یک ارتباط میان فردی حداقل به سه جنبه یا عوامل مختلف تکیه دارد. اول، ارتباط میان فردی زمانی به درستی شکل می­گیرد و پرورش پیدا می­کند که احترام مثبت یا معینی برای خویشتن درنظر داشته باشیم. دوم، ارتباطات میان فردی زمانی به درستی شکل می­گیرد و به بالندگی خود نزدیک می­شود، که احساس خوشایند خود را نسبت به طرف مقابل به او منتقل کنیم. سوم، یک احساس مثبت و خوشایند در مورد وضعیت عمومی حاکم بر ارتباطات، برای تعامل یا میان کنش اثربخش بین دو یا چند نفر بسیار حیاتی و مهم می­باشد. چیزی ناخوشایندتر از رابطه یا ارتباط با کسانی نیست که از آن رابطه یا مبادله لذتی نبرند (همان: 120-119).در تحقیق حاضر برای سنجش متغیر "مثبت­گرایی در ارتباطات میان فردی" از سه معرف مورد استفاده قرار می‌گیرد، هر کدام از این معرف­ها یک مقیاس پنج درجه­ای (کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم و کاملاً موافقم) را شامل می­شود.

 

 همدلی در ارتباطات میان فردی

شاید یکی از دشوارترین جنبه­های کیفی ارتباطات توانایی به کارگیری همدلی در یک رابطه متقابل است. به این معنی که آغازگر فراگرد ارتباطی توانایی درست ارایۀ همدلی به دیگری را داشته باشد. کلمۀ همدلی ترجمه­ای برای Empathy در زبان انگلیسی است و از کلمه آلمانی Einfuhling  گرفته شده است که به معنی "با دیگری حس­کردن" است. همدلی­کردن با کسی یعنی­احساس او را درک نمودن(Joseph, 1980: 39-40). همدلی تجربۀ درونی قابل درک و درمیان نهادن  با دیگری برای مقطعی از وضعیت روانی او می­باشد(Schafer,1959: 342-373).درتحقیق حاضر برای سنجش متغیر "همدلی در ارتباطات میان فردی" از چهار معرف مورد استفاده قرار می‌گیرد، هر کدام از این معرف­ها یک مقیاس پنج درجه­ای (کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم و کاملاً موافقم) را شامل می­شود.

 

 روش پژوهش

طرح پژوهشی حاضر با توجه به ماهیت موضوع و اهداف مورد نظر از نوع تحقیقات علی– مقایسه­ای (پس رویدادی) می­باشد، ازنظر زمانی مقطعی و با توجه به حجم نمونه از نوع مطالعات پهنانگر و کاربردی محسوب می­شود.

 

جامعه آماری

جامعه آماری پژوهش شامل تمامی زنان و مردان سالمند 65 سال به بالای ساکن در سرای سالمندان و ساکن در منزل در شهر ارومیه می­باشدکه دارای مشکلاتی نظیر ناتوانی ذهنی نبودند که بر اساس آمار نفوس مسکن در سال 1390، تعداد مردان بالای 65 سال 23207 و این جمعیت در زنان 22671 نفر و مجموع آنان 45878 می­باشد.

با توجه به نوع تحقیق تلاش بر آن شد تا در پیمایش جامعه آماری (سالمندان)، از میان افراد بالای 65 سال که در منازل و یا سرای سالمندان نگهداری می­شوند نمونه­گیری انجام پذیرد. در این تحقیق حجم نمونه ازمیان جامعه آماری سالمندان بالای 65 سال شهر ارومیه­ که تعداد 45878 نفر هستند تعیین شده است، حجم نمونه بر اساس جدول مورگان 380 نفر می­‌باشد که به طور برابر 190 سالمند ساکن در سرای سالمندان و 190 سالمند ساکن در منازل شخصی به عنوان نمونه آماری برای پاسخگویی به سوالات پرسشنامه برگزیده شدند. روش نمونه­گیری پژوهش، تصادفی در دسترس است، بدین صورت که بعد از مشخص شدن حجم نمونه، پرسشنامه­ها به طورتصادفی در بین دو گروه سالمندانی که مقیم سرای سالمندان و یا منزل شخصی بودند توزیع گردید. مواردی نیز به عنوان ملاک ورود به تحقیق تعیین شد، برای­کلیه سالمندان داشتن سن بالای 65 سال و داوطلب شرکت درپژوهش بودن سالمند ملاک مشترک و برای ساکن سرای سالمندان، تجربه سکونت بیش از یک سال در مراکز سرای سالمندان ملاک ورود به حجم نمونه پژوهش بوده و برای سالخوردگان ساکن درمنزل شخصی به صورت تصادفی ازمنازل، مساجد و پارک­ها با در نظر گرفتن ملاک­های ورود از نظر سن و جنس در حجم نمونه قرار گرفتند. با توجه به این که تعدادی از آزمودنی­ها بی­سواد بودند پرسشگر تک تک سوالات را برای آزمودنی­ها (سالمندان) خوانده و پرسشنامه را تکمیل کردند.

 

ابزار گردآوری اطلاعات

ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه کوتاه پنج عاملی شخصیت کاتل و آیزنک‌ (NEO-FFI) می­باشد که دارای 60 سوال است و پاسخنامه این پرسشنامه براساس مقیاس لیکرتی (کاملاًمخالفم، مخالفم، بی­تفاوت، موافقم و کاملاً موافقم) تنظیم شده است. پرسشنامه شخصیت یکی ازروش‌های ارزیابی شخصیت است که بر مشاهدات فرد از خودش استوار است. در این روش، شخص واکنش‌ها و یا احساسات خود را در شرایط معین گزارش می‌دهد. پرسشنامه شخصیت از این جهت شبیه مصاحبه سازمان ‌یافته است که درآن از افراد سؤال‌های همانندی پرسیده می‌شود و پاسخ‌ها نیز معمولاً به صورتی است که غالباً به وسیله کامپیوتر به سادگی قابل نمره‌گذاری و اندازه­گیری است.

 هم­چنین از پرسشنامۀ محقق ساخته­ای بر مبنای مدل ارتباط موثر برای بررسی کیفیت ارتباطات استفاده شده است که جهت سهولت درتبدیل اطلاعات کیفی به کمی سئوالات به صورت بسته و با طیف لیکرت می­باشد.لازم به ذکر است متغیر کیفیت زندگی با جمع گویه­های دو متغیر ارتباطات اثربخش میان فردی و ویژگی­های شخصیتی سنجیده خواهد شد.

اعتبار و پایایی ابزار سنجش

جهت بررسیاعتبار ابزار اندازه­گیری از اعتبار صوریوجهت بررسی پایایی از آماره آلفای کرونباخ استفاده شد. در حال حاضر آزمون 5 عاملی NEO کاربردی جهانی دارد و به منظور تحقیق به زبان­های چکوسلواکی، عربی،‌ هلندی، فرانسوی، آلمانی، ژاپنی، نروژی، لهستانی و سوئدی ترجمه شده است. پرسشنامه شخصیتی NEO-FFI توسط مک­کری و کاستا روی 208 نفر از دانشجویان آمریکایی به فاصله سه ماه اجرا گردید که ضرایب اعتبار آن بین 83/0 تا 75/0 به دست آمده است(مک­کری و کاستا، 1983؛ به نقل از گروسی فرشی، 1380).

 

جدول شماره (1): بررسی قابلیت اعتبار و اعتماد متغیرهای تحقیق

متغیر		تعداد گویه		مقدار آلفا
ویژگی­های شخصیتی	عامل روان نژندی در ویژگی­های شخصیت		12		721/0
	عامل برون­گرایی در ویژگی­های شخصیت		12		814/0
	عامل انعطاف­پذیری در ویژگی­های شخصیت		12		731/0
	عامل دلپذیر بودن در ویژگی­های شخصیت		12		791/0
	عامل مسئولیت­پذیری و باوجدان بودن درویژگی­های شخصیت		12		857/0
کیفیت ارتباطات میان فردی	عامل گشودگی در ارتباطات میان فردی		4		713/0
	عامل تساوی در ارتباطات میان فردی		4		724/0
	عامل حمایت­گری در ارتباطات میان فردی		3		754/0
	عامل مثبت­گرایی در ارتباطات میان فردی		3		796/0
	عامل همدلی در ارتباطات میان فردی		4		715/0

 

بحث و نتیجه­گیری

طبق یافته­های این تحقیق، به طور برابر 50 درصد از پاسخگویان مرد و 50 درصدشان زن بوده­اند. به لحاظ شغلی، 8/10 درصد از پاسخگویان بازنشستۀ فرهنگی بوده­اند، 3/11 درصدشان شغل آزاد داشته­- اند، 6/22 درصد کارمند بازنشسته بوده، 1/1 درصد کارگر، 5/20 درصد به گزینۀ سایر موارد پاسخ داده­- اند، 5 درصد بازنشستۀ ارتش بوده و 7/28 درصد از پاسخگویان خانه­دار می­باشند. به لحاظ محل سکونت سالمندان پاسخگو،50 درصد از پاسخگویان ساکن منزل بوده و 50 درصد ساکن خانه سالمندان. از بین 190 سالمند پاسخگویی که ساکن خانه سالمندان بوده­اند 3/5 درصد مدت اقامت­شان در سرای سالمندان کمتر از یک سال بوده، 2/9 درصدشان بین یک تا دو سال، 3/16 درصد بین دو تا سه سال، 7/13 درصد بین سه تا چهار سال، 2/4 درصد مدت اقامت­شان در سرای سالمندان بین چهار تا پنج سال بوده و 3/1 درصد بیش از پنج سال است که ساکن خانۀ سالمندان هستند.

بررسی­های حاصل از فرضیه اول پژوهش، مبنی بر وجود تفاوت بین کیفیت زندگی (کیفیت ارتباطات و ویژگی­های شخصیتی) سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده را مورد آزمون قرار می­دهد که جهت آزمون این فرضیه از آزمون تی­تست (تی­مستقل) استفاده شد، نتایج به دست آمده از این آزمون نشان می­دهد که آماره f برابر 45/13 بوده و با توجه به میزان خطای بیشتر از 05/0 و برابر (116/0=sig) می­توان گفت بین کیفیت زندگی دو گروه سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده تفاوت معناداری وجود ندارد و فرضیۀ محقق رد می­گردد.

بررسی­های حاصل ازفرضیه دوم پژوهش مبنی بر وجود تفاوت بین کیفیت ارتباطات (همدلی، مثبت­- گرایی، تساوی، حمایت­گری، گشودگی) سالمندان ساکن درسرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده، را مورد آزمون قرار می­دهد که جهت آزمون این فرضیه از آزمون تی­تست (تی­مستقل) استفاده شد، نتایج به دست آمده از این آزمون نشان می­دهد که آماره f برابر 10/13 بوده و با توجه به میزان خطای کمتر از 05/0 و برابر (000/0=sig) با اطمینان 95% می­توان گفت بین کیفیت ارتباطات دو گروه سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده تفاوت معناداری وجود دارد و فرضیۀ محقق تایید می­گردد. این فرضیه با نظر علی­اکبر فرهنگی در رابطه با تاثیر محیط بر کیفیت ارتباطات میان فردی هماهنگی دارد.

بررسی حاصل از فرضیه سوم پژوهش، مبنی بر وجود تفاوت بین کیفیت زندگی سالمندان زن و مرد پاسخگو، را مورد آزمون قرار می­دهد که جهت آزمون این فرضیه از آزمون تی­تست (تی­مستقل) استفاده شد، نتایج به دست آمده از این آزمون نشان می­دهدکه آماره f برابر 101/3 بوده و باتوجه به میزان خطای بیشتر از 05/0 و برابر (079/0=sig) می­توان گفت بین کیفیت زندگی سالمندان زن و مرد پاسخگو تفاوت معناداری وجود ندارد و فرضیۀ محقق رد می­گردد. این بخش نیز با تحقیق لادن مصطفوی مبنی بر وجود تفاوت در کیفیت زندگی مردان و زنان سالمند، بر اساس محل نگهداری همسو می­باشد.

بررسی حاصل ازفرضیه چهارم پژوهش تاثیر ابعادکیفیت ارتباطات بربالا بردن­کیفیت زندگی سالمندان ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در خانواده را مورد آزمون قرار می­دهد که از طریق آزمون ضریب همبستگی پیرسون انجام شد. نتایج به دست آمده از این آزمون نشان می­دهد که بین متغیر ابعاد کیفیت ارتباطات و متغیر کیفیت زندگی همبستگی وجود دارد. شدت همبستگی بین این دو متغیر، برابر 663/0 بوده و جهت رابطه نیز مثبت می­باشد و با توجه به این­که سطح معناداری آزمون کمتر از 05/0 و برابر با (000/0=sig) می­باشد بااطمینان 95 درصد می­توان­گفت نتیجه به دست آمده قابل تعمیم به جامعه آماری بوده و فرضیه محقق تایید می­شود.

یافته­های حاصل از بررسی متغیر وابستۀ پژوهش یعنی کیفیت زندگی سالمندان، که حاصل جمع دو متغیرکیفیت ارتباطات بین­فردی و ابعاد ویژگی­های شخصیتی می­باشد نشان می­دهدکه به طورکل ­کیفیت زندگی هیچ یک از سالمندان پاسخگو در حد خیلی بد نمی­باشد، کیفیت زندگی 2/3 درصد از پاسخگویان در حد بد می­باشد، کیفیت زندگی 3/10 درصد در حد متوسط، کیفیت زندگی 6/72 درصد در حد خوب بوده و کیفیت زندگی 9/13 درصد از سالمندان پاسخگو نیز در حد خیلی خوب بوده است.

 

پیشنهادات کاربردی

درمجموع از یافته­های این پژوهش می­توان پیشنهادها و راهکارهایی را برای بهبودکیفیت سالمندان، ارائه نمود که مهم­ترین آن­ها عبارتند از:

- جامعه ایران رو به سالمندی است و سپردن سالمندان به موسسات، هر روز بیش از گذشته مورد پذیرش جامعه قرار می­گیرد، اما نتایج این پژوهش­ حاکی از کیفیت زندگی بیشتر سالمندانی است­که در کنار خانواده زندگی می­کنند، بنابراین پیشنهاد می­شود با توجه به تأثیرکیفیت زندگی سالمندان از شرایط  زندگی و با توجه به موقعیت فرهنگی، دینی و اجتماعی کشورمان تا حد امکان زمینه­هایی برای سکونت سالمندان درکنار خانواده­های­شان انجام گیرد، می­توان موسساتی را تشکیل داد که در نگهداری سالمندان درمنازل یاریگر خانواده­ها باشند و درصورتی­که سکونت درخانه سالمندان بهترین انتخاب باشد، به کیفیت ارائه خدمات لازم برای این عزیزان همت بیشتری گمارده شود و محیطی شاد و مرفه برای آن­ها به وجود آید.

- بررسی دیگر متغیرهای مرتبط با کیفیت زندگی سالمندان و میزان ارتباط آن­ها می­تواند برنامه­- های ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان را بر اساس بهبود بیشتر ابعاد کیفیت زندگی (نظیر عملکرد جسمی، ذهنی، اجتماعی، مراقبت از خود، افسردگی و اضطراب و رضایت از زندگی) فرآهم آورد.

- برنامه جامعی به منظور پیشگیری از ابتلا سالمندان به احساس تنهایی طراحی گردد. این قبیل برنامه­ها باید به بهبود کیفیت و کمیت ارتباطات اجتماعی تمرکز داشته باشد و سالمندان را قادر سازد که از اوقات تنهایی خود به طور فعالانه در هر دو محیط خانه و سرای سالمندان، استفاده مفیدی داشته باشند.

- در صورتی که سکونت در خانه سالمندان بهترین انتخاب باشد، برای بهبود بخشیدن به کیفیت خدمات لازم است اقداماتی صورت پذیرد. براساس یافته­های پژوهش حاضر و با توجه به تسهیلاتی که در سایر کشورهای برای سالمندان در نظر گرفته شده پیشنهاد می­شود که مطالعات گسترده­تری در مورد سالمندان انجام و خدمات مراقبتی، بهداشتی و روان­شناختی مناسب در مراکز مراقبتی سالمندان و حتی دراقشار مختلف جامعه به عنوان بخشی از عوامل افزایش سلامت روان وکیفیت زندگی دوران سالمندی استفاده شود.

 

 

منابع

اتکینسون، ری؛ و دیگران. (1378). زمینه روان‌شناسی. (جلد 2)، ترجمه: م، ن، براهنی و دیگران، تهران: انتشارات  رشد، چاپ هشتم.

جعفرزاده، ح. (1384). بررسی وضعیت مراقبتی و بهداشتی سالمندان کم­توان ساکن در منطقه 13 شهرداری تهران و مشکلات مراقبین آن­ها. دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی گروه پرستاری، صص 16-8.

جغتایی، م، ت؛ نجاتی و دیگری. (1385). بررسی وضعیت سلامت سالمندان در شهرستان کاشان. مجله سالمندی ایران فصلنامه مرکز تحقیقات سالمندی ایران. سال اول، شماره 1، صص 10-3.

حق­شناس، ح. (1388). روان­شناسیشخصیت. شیراز: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شیراز. چاپ اول.

ریتزر، ج. (1374). نظریه جامعه­شناسی در دوران معاصر. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.

شاملو، س. (1378). بهداشت روانی. تهران: انتشارات رشد. چاپ 13.

شاملو، س. (1382). مکاتب و نظریه‌ها در روان‌شناسی شخصیت. تهران: انتشارات رشد. چاپ هفتم.

فرهنگی، ع، ا. (1387). ارتباطات انسانی. (جلد اول)، تهران: انتشارات رسا. چاپ چهاردهم.

فرهنگی، ع، ا. (1384). مبانی ارتباطات انسانی. (جلد اول)، تهران: انتشارات رسا. چاپ هشتم.

مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن. سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور.

مختاری، م؛ و دیگری. (1389) جامعه­شناسی کیفیتزندگی. تهران: انتشارات جامعه­شناسان.

Bengston, V, et al. (1996). Paradoxes of families & Ageing. In R.H. Binstock et al, Hard Bookof Aging & The Social Sciences. New Yoek: Academic Press.

Joseph A, devito. (1980). The Interpersonal communication Book. Second Ed, New York: Harper & Row, Publishers, P.p: 39-40.

Madrid, Spain, April. (2002). Active aging, a policy frarne work, world health organization. a contribution of the WHO to second united nations woelds assembly an aging.

Poursharify H, Mehryar AH. [Clinical psychology]. 1st ed. Tehran: Sanjesh; (2004): 159. (Persian).

Poursharify H, Mehryar AH. [Clinical psychology]. 1st ed. Tehran: Sanjesh; (2004): 159. (Persian).

schafer, R. (1959). Generative Empathy in the Treatment Situation, psychanaly tic ouart. Vol. 28, P.p:342-373.

Wish, B., N. (1986). Are we really measuring the quality of life? Well-being has subjective dimensions, as well as objective ones, American Journal of Economics and Sociology. 43, P.p: 93-99.

 

 

---

1. کارشناس ارشد ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز- ایران.    

2. گروه ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران (نویسنده مسئول).

 

 

    

1^. Oldness

^1. Gordon Allport

2^. Allport & Raymond Cattell

1^. Intra personal communcation

2. Interpersonal communcation

3. Public communcation

 

1^. Seroto

مراجع

اتکینسون، ری؛ و دیگران. (1378). زمینه روان‌شناسی. (جلد 2)، ترجمه: م، ن، براهنی و دیگران، تهران: انتشارات  رشد، چاپ هشتم.

جعفرزاده، ح. (1384). بررسی وضعیت مراقبتی و بهداشتی سالمندان کم­توان ساکن در منطقه 13 شهرداری تهران و مشکلات مراقبین آن­ها. دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی گروه پرستاری، صص 16-8.

جغتایی، م، ت؛ نجاتی و دیگری. (1385). بررسی وضعیت سلامت سالمندان در شهرستان کاشان. مجله سالمندی ایران فصلنامه مرکز تحقیقات سالمندی ایران. سال اول، شماره 1، صص 10-3.

حق­شناس، ح. (1388). روان­شناسیشخصیت. شیراز: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شیراز. چاپ اول.

ریتزر، ج. (1374). نظریه جامعه­شناسی در دوران معاصر. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.

شاملو، س. (1378). بهداشت روانی. تهران: انتشارات رشد. چاپ 13.

شاملو، س. (1382). مکاتب و نظریه‌ها در روان‌شناسی شخصیت. تهران: انتشارات رشد. چاپ هفتم.

فرهنگی، ع، ا. (1387). ارتباطات انسانی. (جلد اول)، تهران: انتشارات رسا. چاپ چهاردهم.

فرهنگی، ع، ا. (1384). مبانی ارتباطات انسانی. (جلد اول)، تهران: انتشارات رسا. چاپ هشتم.

مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن. سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور.

مختاری، م؛ و دیگری. (1389) جامعه­شناسی کیفیتزندگی. تهران: انتشارات جامعه­شناسان.

Bengston, V, et al. (1996). Paradoxes of families & Ageing. In R.H. Binstock et al, Hard Bookof Aging & The Social Sciences. New Yoek: Academic Press.

Joseph A, devito. (1980). The Interpersonal communication Book. Second Ed, New York: Harper & Row, Publishers, P.p: 39-40.

Madrid, Spain, April. (2002). Active aging, a policy frarne work, world health organization. a contribution of the WHO to second united nations woelds assembly an aging.

Poursharify H, Mehryar AH. [Clinical psychology]. 1st ed. Tehran: Sanjesh; (2004): 159. (Persian).

Poursharify H, Mehryar AH. [Clinical psychology]. 1st ed. Tehran: Sanjesh; (2004): 159. (Persian).

schafer, R. (1959). Generative Empathy in the Treatment Situation, psychanaly tic ouart. Vol. 28, P.p:342-373.

Wish, B., N. (1986). Are we really measuring the quality of life? Well-being has subjective dimensions, as well as objective ones, American Journal of Economics and Sociology. 43, P.p: 93-99.