بررسی تاثیرافزایش جمعیت بر میزان تغییر کاربری اراضی (مطالعه موردی حوزه آبخیز واز شهرستان نور )

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 4، دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 19، شهریور 1394، صفحه 37-56   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

شعبانعلی غلامی^{* 1}؛ محمود حبیب نژاد روشن²؛ مصطفی نوری پور³

¹گروه منابع طبیعی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور ‏ نور ایران

²گروه ابخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

³اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان نور

چکیده

در تحقیق حاضر اثر افزایش جمعیت بر تغییر کاربری اراضی در حوزه آبخیز واز مورد بررسی قرار گرفت. حوزه آبخیز واز با مساحتی بالغ بر14102 هکتار در محدوده دهستان ناتل رستاق از بخش چمستان شهرستان نور واقع شده­است.جهت انجام پژوهش از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده است، و اطلاعات مورد نیاز از روش اسنادی و  روش میدانی یا پیمایش زمانی جمع آوری ،ودر نرم افزار Excel به عنوان بانک اطلاعاتی ذخیره شده، و سپس برای تجزیه و تحلیل ­داده­ها از نرم افزارSPSS16  استفاده گردید. برای مقایسه داده­هااز آزمون­های پارامتریک T-Test ، NOVAs. و برای رسم نمودارها با استفاده از نرم افزار2007 Excel استفادهگردید..در بررسی روند تغییرات کاربری های مختلف در،سه دوره مختلف از سالهای 45 تا 71 و تا81، با استفاده از عکس های هوایی و با مقیاس 1:25000 انجام شده است. سطح هر یک از واحد های کاربری با استفاده از نرم افزار GIS در دوره های مختلف تعین گردید.نتایج تجزیه واریانس، اثرات افزایش جمعیت بر روی سطح حوزه برای کاربری های مختلف مثبت نشان داده­شده است. همان طور که نتایج آزمون نشان داد افزایش جمعیت بر کلیه کاربری ها در سطح95 درصد تغییر معنی داری داشته است. با توجه به شتاب افزایش جمعیت وشرایط مناسب آب و هوایی منطقه، مهاجرت افراد غیر بومی جهت احداث ویلا بشتر گردیده و در نتیجه عدم موفقیت برخی از طرح های مرتبط با بخش جنگل، ما شاهدکاهش سطح جنگل در دهه اخیر بوده ایم.

کلیدواژه‌ها

افزایش جمعیت؛ تغییرات کاربری اراضی؛ حوزه آبخیز واز

اصل مقاله

بررسی تاثیرافزایش جمعیت بر  میزان تغییر کاربری اراضی (مطالعه موردی حوزه آبخیزوازشهرستان نور )

شعبانعلی غلامی[1]، محمود حبیب نژادروشن[2]، مصطفی نوری پور[3]

 

 

چکیده

در تحقیق حاضر اثر افزایش جمعیت بر تغییر کاربری اراضی در حوزه آبخیز واز مورد بررسی قرار گرفت. حوزه آبخیز واز با مساحتی بالغ بر14102 هکتار در محدوده دهستان ناتل رستاق از بخش چمستان شهرستان نور واقع شده­است.جهت انجام پژوهش از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده است، و اطلاعات مورد نیاز از روش اسنادی و  روش میدانی یا پیمایش زمانی جمع آوری ،ودر نرم افزار Excel به عنوان بانک اطلاعاتی ذخیره شده، و سپس برای تجزیه و تحلیل ­داده­ها از نرم افزارSPSS16  استفاده گردید. برای مقایسه داده­هااز آزمون­های پارامتریک T-Test ، NOVAs. و برای رسم نمودارها با استفاده از نرم افزار2007 Excel استفاده گردید..در بررسی روند تغییرات کاربری های مختلف در،سه دوره مختلف از سالهای 45 تا 71 و تا81، با استفاده از عکس های هوایی و با مقیاس 1:25000 انجام شده است. سطح هر یک از واحد های کاربری با استفاده از نرم افزار GIS در دوره های مختلف تعین گردید.نتایج تجزیه واریانس، اثرات افزایش جمعیت بر روی سطح حوزه برای کاربری های مختلف مثبت نشان داده­شده است. همان طور که نتایج آزمون نشان داد افزایش جمعیت بر کلیه کاربری ها در سطح95 درصد تغییر معنی داری داشته است. با توجه به شتاب افزایش جمعیت وشرایط مناسب آب و هوایی منطقه، مهاجرت افراد غیر بومی جهت احداث ویلا بشتر گردیده و در نتیجه عدم موفقیت برخی از طرح های مرتبط با بخش جنگل، ما شاهدکاهش سطح جنگل در دهه اخیر بوده ایم.

کلمات کلیدی:   افزایش جمعیت، تغییرات کاربری اراضی، حوزه آبخیز واز

مقدمه

نزدیک به 9000 سال است که بشر به طور محسوس از منابع پایه محیطی بهره برداری نموده وهمواره این بهره برداری به نحوی از انحاء در تغییر اکوسیستم­ها موثر بود است.سرعت تغییر اکوسیستم­ها بویژه در سال­های اخیر به اندازه شتاب زده صورت گرفته که امکان سازگاری موجودات زنده با تغییرات محیطی جدید غیر ممکن شده واین عارضه ناشی از بی توجهی به مقیاس زمان در بهره برداری از منابع پایه محیطی بوده است.( Sheikh Hasani, H. (2001.

درحال حاضرتغییر کاربری زمین به صورت غیر اصولی از مهمترتن معضلات و مشکلات کشور ما می باشد. چرا که تغییر اکثرکاربری ها غالبا بدون برنامه اصولی وبدون در نظر گرقتن محدویت های زیست محیطی صورت می گیرد، (خاکپور،یرانعلی،1386). امروزه رشد جمعیت از یک سو و محدودیت منابع از سوی دیگر، باعث تغییرات کاربری اراضی شده است ، که در اقتصاد جهانی و اقلیم جهانی تاثیر گذار بوده است. و مسایلی مانند تغییرات جمعیت وسیاست­های محلی در کنار عوامل یاد شده نقش تعیین کننده­ای داشته اند(Geist and lambin,2002 ).در واقع بهره برداری بی رویه، تغییر نادرست کاربری اراضی و دخالت بشر به عرصه­های منابع طبیعی، باعث برهم زدن تعادل اکولوژیکی منطقه­ای گردید. زیرا تغییر جمعیت سبب تغییر فعالیت­های اقتصادی شده و نقطه اغاز تغییر کاربری اراضی به شمار می­رود.البته عامل مهاجرت و ضریب رشد جمعیت در مدلسازی­های تغییر کاربری اراضی از نظر دور می­ماند. هر چند یکی از عامل­های مهم تاثیر گذار بر تغییرات کاربری اراضی است(Henry et al,2003).    

براساس آمار منتشره، جمعیت ایران در سال 1400 شمسی به بیش از100 میلیون نفر خواهد رسید. تامین نیازهای غذایی، آب شرب، مسکن و اشتغال این جمعیت بی­تردید از اولویتهای اساسی برنامه‌های دولت به شمار می­آید.در چنین شرایطی گسترش فعالیت­های کشاورزی به عرصه های جنگلی ومرتعی و اراضی نامناسب و بهره برداری بی رویه از منابع آب وخاک، جنگل، مرتع و آبزیان و اتلاف این منابع با گشاده دستی بسیار همراه بوده است.)استانداری مازندران مطالعات آمایش سرزمین-نشریه شماره6).درسالهای اخیردر منطقه شاهدتغییر کاربری اراضی تحت عوامل مختلفی از جمله مهاجرت معکوس واحداث ویلاجهت اسکان فصلی شکل گرفته که قسمت اعظمی ازروندتخریب وتغییرکاربری منطقه وحتی استان مربوط به این امر بوده که بدلیل نزدیک بودن مرکز جمعیتی تهران وشرایط بسیار مناسب آب وهوای در اکثرنقاط استان اتفاق می افتد(قربانی وهمکاران 1385) هدف از این تحقیق بررسی نفش عوامل انسانی و افزایش جمعیت بر میزان تغییر کاربری اراضی در چند دهه گذشته تا کنون و همینطور بررسی رابطه افزایش جمعیت باتغییرکاربری های مختلف اراضی در حوزه ی مورد مطالعه بررسی تاثیر نوع فعالیت های انسانی برتغییرات کاربری اراضی در حوزه مورد مطالعه میباشد.(دخانی،س.کریم زاده،ح.1358)

 

 

 

 

مواد و روش­هایتحقیق

مواد تحقیق

موقعیت جغرافیایی :  حوزه آبخیز مورد مطالعه با مختصات جغرافیایی˝15 ́55˚51 تا ˝15 ́55 ˚52 طول شرقی و ˝15 ́12˚36 تا ˝00 ́30˚36 عرض شمالی با مساحتی بالغ بر 14102 هکتار که 7676 هکتار (معادل 5/61 درصد) آن را جنگلی و 5426 هکتار(5/38 درصد) مراتع ییلاقی و حریم روستاها تشکیل می­دهد، که از نظر تقسیمات کشوری در محدوده دهستان ناتل رستاق از بخش چمستان شهرستان نور واقع گردیده­است.(معاونت عمران و روستایی سازمان جهاد مازندران، 1376). ورودی حوزه از شمال در دامنه­های جنوبی بخش چمستان به روستای جوربندقرار می­گیرد. این حوره از لحاظ جغرافیایی از شمال به روستای جوربند و از شرق به حوزه ناپلار و از غرب به حوزه لاویج و از جنوب توسط یک طاقدیس از حوزه آبخیز نوررود جدا می­شود. این حوزه منطقه ایست نسبتا" پر شیب که خط القعر آن رودخانه­ای با آب دائمی از جنوب به شمال با نام محلی وازرود جریان دارد که منشا آن چشمه سارها و برف آب­ها ارتفاعات جنوبی بوده و اسم حوزه مورد مطالعه نیز از همین نام گرفته­ شده است. (شکل شماره 3-1) نقشه منطقه نورد رود را نشان میدهد.)

ویژگی­های فیزیوگرافی: حوضه واز ، از لحاظ موقعیت مکانی ، در قمست میانی بخش استحفاظی مازندران جای می گیرد ، با دو خط رالرأس اصلی در طرفین شرق و غرب که در امتداد جنوب به شمال کشیده شده وخط الرأس هلالی شکل آن در ارتفاعات جنوبی ، بیشتر به مخروطی شباهت داردکه قاعده آن به سمت جنوب و رأس آن بطرف شمال می باشد که از نظر ژئورمورفولوژی دارای شکل بادبزنی است . طول محموع آبراهه ها حوزه  آبخیز واز 1/198 کیلومتر و  طول رودخانه اصلی 27 کیلومتر و مساحت حوضه 02/141 کیلومتر مربع است و تراکم شبکه آبراهه های حوضه برابر با 4/1 کیلومتر بر کلیومتر مربع می باشد . حداقل ارتفاع حوزه 270 متر و حداکثر آن تا 3350 متر بالاتر از سطح دریا می­باشد. شکل 3-2، نقشه وضعییت فیزیوگرافی و تو پوگرافی و اطلاعات لازم مربوط به هریک از زیر حوزه ها درجدول شماره 3-1 نشان داده شده است..

شرایط آب و هوایی : میزان بارندگی در قسمت جلگه­ای 900 میلی­متر، در بخش میانی 600 میلی­متر و در ارتفاعات بالادست در حدود 400 میلی­متر می­باشد.میانگین سالانه دمای هوا در بخش جلگه­ای حدود 15 درجه سانتی­گراد، در بخش میانی(کوهستانی) حدود 10 درجه سانتی­گراد و در بالاترین نقطه حوزه آبخیز 5 درجه سانتی­گراد است.و میانگین سالانه حداکثر دما 18درجه سانتی­گراد می باشد. جهت باد غالب منطقه جنوب و شمالی می باشد. منطقه داای دو نوع اقلیم نیمه مرطوب معتدل و خیلی معتدل میباشد.

ویژگی­های زمین شناسی و خاکشناسی : مهمترین سنگهای تشکیل دهنده سطح آن ، دولومیت ، ‌سنگ آهک ، شیل ، رس سنگ ، سیلت سنگ ، ماسه سنگ ، آهکهای شیلی ، کنگلومرا ، رسوبهای آبرفتی (شن ، ماسه و قلوه سنگ) است که به تریاس ، ژوراسیک ، کرتاسه ، میوسن ، پلیوسن و کواترنز مربوط می گردد ، (درویش زاده ، 1371) بعلت نزولات جوی زیاد ، وجود پوششش جنگلی و مرتعی سبب گردیده تا خاک سطحی قابل ملاحظه ای در این حوضه تشکیل گردد. تیپ خاک آنتی سویل ، ریگوسویل آهکی ،الفی سویل و مولی سویل جنگلی و بافت خاک لومی تا لومی-شنی و در منطقه جنگلی لومی تا لومی-رسی می­باشد

منابع آب :  بعضی از سنگهای رسوبی نظیر شیل یا سنگهای آهکی به علت نفوذیری زیاد، سفرهای آب زیر زمینی راتشکیل میدهند. و عمدتا دو نوع  سازند، شامل سازند های سست وسازند های سخت منشاء منابع آب ژیر زمینی هستند. و.سازنده های سست منطقه شامل پادگانه هاودشتهای آبرفتی و نهشته های واریزه ای می باشند.بدلیل ارتباط مستقیم آنها با آبهای سطحی قابلیت آلوده شدن دارند.سنگ آهک های سازند میکاوماسه سنگ ،سازندشمشک جزءسازنده های سخت منطقه محسوب می شود سازنده های فوق الذکر نفوذپذیری بسیار اندکی دارند.عمده ترین منبع آب سطحی که درحوزه جریان دارد،رودخانه"وازرود"می باشد  میانگین دبی سالیانه این رودخانه98/0مترمکعب برثانیه میباشد. متوسط حداکثروحداقل دبی به ترتیب 73|1و61|0متر مکعب برثانیه دریک دوره آماری 30ساله گزارش شده است.. (سازمان آب منطقه ای استان مازندران)

 

 

شکل1- نقشه پایه حوزه وازرود

پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه:

چشم انداز پوشش گیاهی حوزه آبخیز مورد مطالعه به دودسته کاملا متمایز تقسیم میگردد. 1)پوشش جنگلی  2)پوشش مرتعی

پوشش جنگلی: جنگل های شمال کشور با تنوع خاص ژنتیکی یکی از بزرگترین منابع طبیعی کشورمحسوب میشود. واز نظر تعداد گونه های چوبی وجوامع نباتی وتنوع زیستی واجتماعات گیاهی-جنگلهای خزری بسیار غنی هستند-بطوری که گونه های درختی این منطقه از800گونه ودرختچه ای آن از50گونه تجاوز میکند وازسطح دریاتا1800،2000و2300متر انتشاردارد.جنگلهای این ناحیه رابنام جنگلهای خزری یا منطقه هیرکانی نام گذاری کرده اند. [علیپور،1385]

سطح جنگل های حوضه آبخیز واز  9621هکتار بوده که در آن گونه های با ارزش جنگلی که به عنوان ذخیره گاه ژنتیکی نیز مطرح می گردند وجود داشته که به شرح ذیل می باشند

سطح پراکنش جغرافیایی پوشش جنگلی از ارتفاع 250 تا 1350 متر از سطح دریا توسعه دارد،شامل گونه های،راش ـ توسکای ییلاقی ـ ممرز ـ ون ـ بلوط ـ نمدار ـ پلت ـ شیردار ـ سرخدار میتوان نام برد.

مراتع :  سطح مراتع حوضه آبخیز واز 4481هکتار شامل 11 سامانه عرفی و 42 بهره برداری مجاز و 6250 واحد دامی مجاز می باشد . 9/43 درصد از مراتع مورد مطالعه دارای وضعیت ضعیف و 1/56 درصد آن دارای وضعیت متوسط می باشند در مراتع حوزه آبخیز مورد مطالعه حدود 6 تیپ گیاهی شناسایی شده است

ویژگی­های اقتصادی و اجتماعی : اقتصاد مردم منطقه مطالعاتی مورد نظر در مناطق بالادستواقع در قریه ییلاقی اصولا بر پایه دامداری، کشاورزی و زنبورداری  می­باشد اما اقتصاد مردم در مناطق میانی حوزه در درجه اول بر پایه کارگری  درمعادن زغال سنگو همچنین کارگری در ساخت واحدهایمسکونی می باشد .دامداری و گردشگری و توریست در درجات بعدی قرار می­گیرد.سپس فعالیت­های کشاورزی بالاخص باغداری وجود دارد اما با این وصف ساکنین آن تمایلی به انجام فعالیت کشاورزی ندارند.

 

روش تحقیق :

در این پژوهش از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده است. اطلاعات مورد نیاز از روش اسنادی ( برای بررسی ادبیات تحقیق و آمار اطلاعات مورد نیاز از دفاتر آماری مرکز آمار، استانداری ،شورا، دهیاری و اداره بهداشت شهرستان نور...) و  روش میدانی یا پیمایش زمانی ( بازدید از حوزه آبخیز واز) جمع آوری گردیده است.  پس از جمع آوری داده­ها،  آن­ها را در نرم افزار Excel به عنوان بانک اطلاعاتی ذخیره نموده، سپس برای تجزیه و تحلیل داده­ها از نرم افزارSPSS16  استفاده گردید. برای مقایسه داده­هااز آزمون­های پارامتریک T-Testو تستAn ova استفاده گردید. رسم نمودارها با استفاده از نرم افزار2007 Excel انجام شد. ابزار مورد استفاده شامل نرم افزار های GIS، Excel و تصاویر ماهواره ای سال 1393 و عکس هاس هوایی حوزه در سال های 1345، 371 و1381 ، برای تعیین روند تغییر کاربری ها در سال های مختلف استفاده شد. نقشه های کاربری اراضی که از عکس های هوایی با مقیاس 1:25000 ، از طریق سازمان نقشه برداری استخراج گردید. جهت تعیین هر یک از واحد های کاربری  از این نقشه در محیط GIS استفاده گردید، و سطح هر یک از واحد های کاربری معین شده است. جدول 1 مساحت  هریک از کاربری در سال های مختلف درحوزه واز  شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1- تعیین مساحت  هریک از کاربری در سال های مختلف درحوزه واز
کاربری ها	سال
	45	71	81	93
سطح جنگل	9226.42	9545.82	9835.26	9621.76
سطح دام سرا	150.65	135.14	114.90	144.80
سطح کشاورزی	305.25	319.12	252.02	399.74
سطح مرتع	4408.46	4078.88	3846.52	3871.62
سطح مسکونی	32.28	44.18	71.39	85.71
مجموع مساحت_هکتار	14123.08	14123.08	14123.08	14123.08

 

استخراج نقشه ها کاربری اراضی در سال های مختلف:

در اشکال شماره های 3-3 الی 3-6 تفاوت سطوح تغییرات در سالهای متفاوت ، یعنی از سالهای 1345 ،1371 ، 1381 و 1393 استخراج شده نشان داده شده است.

 

 

شکل2- نقشه تغییر سطح کاربری اراضی در سال   1345

 

 

شکل3- نقشه تغییر سطح  کاربری اراضی در سال 1371

شکل4-  نقشه تغییر سطح  کاربری اراضی در سال 1381

 

شکل5-  نقشه  تغییر سطح کاربری اراضی در سال 1393

نتایج

تاثیر جمعیت بر روی سطح  تغییرات کاربری های حوزه:

همانطوریکه در شکل4-1 نشان داده شده، در سال 1345(آغاز زمان  بررسی تغییرات کاربری های اراضی ) سطح کاربری جنگلی 9226 هکتار، مساحت دام سرا 150هکتار، مساحت اراضی کشاورزی 305 هکتار، مرتع 4408 هکتار و اراضی مسکونی32 هکتار بوده است. و همینطور اشکال 4- 2 تا 4-4 تغییرات کاربری در سایر سالها را  بتفکیک سالهای مختلف نشان میدهند. این تغییرات در واقع متناسب با افزایش جمعیت بوده است.

 

 

شکل6-نمودار مقدار مساحت کاربری های مختلف در سال 1345  

شکل7- نمودار مقدار مساحت کاربری های مختلف در سال  1371     

 

شکل8-  نمودار مقدار مساحت کاربری مختلف در سال 1381

 

شکل9-   نمودار مساحت کاربری های مختلف در سال 1393

 

نتایج روندتغییرات کاهش سطح اراضی جنگلی: همانطور یکه در شکل 4-5 نشان داده شده است، بیشترین تغییرات سطح اراضی مربوط به سطح جنگل در سال 1381 و کمترین سطح مربوط به سال 1345 اتفاق افتاده است. اینگونه استنتاج میشود که متناسب با افزایش جمعیت، تخریب جنگل صورت گرفته است و سطح آن در سال 1393 به کمترین مقدار رسیده است.از طرفی هجوم ویلاسازان به منطقه و افزایش قیمت زمین در اراضی جنگلی حاشیه روستاها ، قاچاق چوب و قطع غیر قانونی توسط افراد محلی افزایش پیدا کرده و بتدریج سطح اراضی جنگلی بدینصورت کاهش پیدا کرد.

 

 

شکل10- نمودار روند تغییرات کاهش سطح جنگل در سالهای مختلف در حوزه آبخیز واز رود

 

نتایج روند تغییرات کاهش سطح اراضی مرتعی: همانطوریکه در شکل 4-6 ارایه شده است بیشترین مقدار سطح اراضی مرتعی  مربوط به سال 1345 و کمترین مقدار آن مربوط به سال 1381بوده، و تا حدودی به سال 1393 بر میگردد. نتایج نشان می دهد که تغییرات سطح اراضی مرتعی از یک روند کاهشی یکسان برخوردار بوده است اینگونه استنتاج میشود که کاهش سطح تحت تاثیر حضور گردشگران در منطقه قرار گرفته واراضی تحت احداث ویلاسازی قرار گرفته است، این امر در مشاهدات صحرایی کاملا" تایید شده است.

 

 

 

شکل11- روند تغییرات سطح اراضی مرتعی در حوزه آبخیز واز رود

تغییرات  تعداد واحد دامی در سالهای مختلف : همانطوریکه در شکل4-6 نشان داده می شود بیشترین تعداد واحد دامی موجود مربوط به سال 1371 و کمترین تعداد آن مربوط به سال 1345 میباشد. لذا نتیجه گیری میشود که بتدریج افزایش سال از 1345 تا 1371، تعداد واحد دامی هم افزایش پیدا کرده است. ولی در سال  1381 افت شدیدی داشته است، این امر تحت تاثیر عوامل مختلفی بوده که مهمترین آنها وارادات گوشت در آن سالها و مهاجرت ساکنان از منطقه به شهر بوده است که در رابطه بعضی از دامداران زمین و دام خود را فروخته و شغل خود را از دامداری تغییر دادند و با خرید ماشین سواری و یا  وانت به مسافر کشی و حمل بار روی آوردند، این از طریق پرسش های محلی هم تایید شده است.

 

 

شکل12-  نمودار روند تغییرات واحد دامی در سالهای مختلف در حوزه آبخیز واز رود 

 

 

نتایج روند تغییرات سطح دام سرا در حوزه آبخیز واز رود:

نتایج بررسی تغییرات سطح دام سرا ها که مبین افزایش و تغییرات تعداد دامداران فعال در سالهای مختلف در سطح اراضی جنگلی و مراتع واز رود میباشد در شکل شماره 4-7 نشان داده میشود.  در تعریف، دام سرا ها محل نگهداری دامها، بویژه دام های بزرگ جثه نظیر گاو میباشد از نممودار استنتاج میشود که از سال 1345 سطح اراضی منابع طبیعی بتدریج روند کاهشی داشته، ولی از سال 1393 روند صعودی پیدا کرد، این امر نشان میدهد با شروع اجرای طرح خروج دام از جنگل و ساماندهی مراتع توسط سازمان جنگلها ومراتع وآبخیزداری کشور تجاوز به عرصه ملی و تغییر کاربری به دام سرا ها از سال 1381 ببعد روند افزایشی پیدا کرد و در سال 1393 کاملا" مشهود گردید.این امر مبین آن است که،   تجاوز به اراضی منابع طبیعی توسط افراد محلی طی در سالهای مختلف صورت می گرفت. 

 

 

شکل13- روند تغییرات سطح دام سرا در حوزه آبخیز واز رود

نتایج روندتغییرات اراضی کشاورزی در سالهای مختلف :

همانطور که در شکل4-8  ارائه شده بیشترین مقدار سطح اراضی کشاورزی مربوط به سال 1393 و کمترین مقدار آن مربوط به سال 1381 می باشد.

 

 

شکل14-روند تغییرات سطح اراضی کشاورزی در حوزه آبخیزواز رود

  نتایج روند تغییراتدر سطح اراضی مسکونی: همانطور یکه در شکل 15 ارایه شده است بیشترین مقدار سطح منطقه مسکونی مربوط به سال 1393 و کمترین مقدار آن مربوط به سال 1345 میباشد. روند تغییرات سطح تحت اشغال مناطق مسکونی از سال 1345 به طرف سال 1393 با شیب نسبتا" تند حالت افزایشی دارد، و اینگونه استنتاج میشود که رشد تغییرات غیرنرمال بوده و تحت اثر نرخ رشد جمعیت محلی نیست این در حالی است که ما نرخ مهاجرت به بیرون را نادیده گرفتیم، و لازم است که نرخ مهاجرت بداخل را درنظر گیریم که فصلی هستند و اسکان موقت دارند و آن علت افزایش سطح مسکونی است.

 

 

شکل15- روند تغییرات سطح منطقه مسکونی در حوزه آبخیز واز رود

نتایج روند تغییرات جمعیت ومهاجرت:

همانطور یکه در شکل 16 نشان داده می شود بیشترین مقدار  جمعیت مربوط به سال 1393 و کمترین مقدار آن مربوط به سال 1345 میباشد. وهمینطور شکل 17 نشان داده می شود که بیشترین مقدار  مهاجرت مربوط به سال 1393 و کمترین مقدار آن مربوط به سال1371 میباشد. همانطوریکه نمودار 2-11 و 2-12 نشان میدهند هر دو نمودار در سال1393 رشد شدیدی داشته ولی در سال 1381 جمعیت زیاد، ولی رشدمهاجرت نسبت به جمعیت بسیار کم است وشیب مخالف را نشان میدهد بنابراین افزایش سطح منطقه مسکونی ناشی از مهاجرت به داخل میباشد

 

.

 

 

شکل16- روند تغییرات تعداد جمعیت                              شکل17- روند تغییرات  تعداد مهاجرت

 

  آزمون آماری نتایج:

نتایج تجزیه واریانس، اثرات افزایش جمعیت محلی ( ساکنین بومی ) بر روی سطح حوزه در کاربری های مختلف در جدول4-1 نشان داده­شده است. ­نتایج آزمون بیانگرآن است که افزایش جمعیت محلی برای فاکتور کاربری مرتعی با توجه به مقادیر ( sig =0.050,P- value=10.923)،وبرای فاکتور کاربری کشاورزی برابر Sig =0.034,P-value=11.82 و برای فاکتور کاربری جنگلی برابر(sig =0.048, P- value=11.02) و برای فاکتور کاربری مسکونی برابر

(sig =0.033,P- value=12.44 ) و با احتمال 95 درصد سبب تغییر در مساحت کلیه کاربری های مورد مطالعه شده است.

 

.جدول 2- اثر جمعیت  ( ساکنین بومی ) بر کاربری های مختلف با آزمون An ova

انحراف معیار	میانگین داده ها	sig	درجه ازادی	کاربری ها
2647	923/10	016/0	6	مرتع
2644	82/11	014/0	6	کشاورزی
2647	02/11	016/0	6	جنگلی
2644	44/12	011/0	6	مسکونی

 

و نتایج تجزیه واریانس، اثرات افزایش جمعیت مهاجر( ساکنین فصلی ) بر روی سطح حوزه در کاربری های مختلف در جدول4-2 نشان داده­شده است. ­نتایج آزمون بیانگرآن است که افزایش جمعیت مهاجر برای فاکتور کاربری مرتعی با توجه به مقادیر (ُ=0.050,P- value=6.003 sig) ،وبرای فاکتور کاربری کشاورزی برابر

 Sig =0.034, P- value=7.455))، و برای فاکتور کاربری جنگلی برابر (sig =0.048, P- value=6.146) و برای فاکتور کاربری مسکونی برابر(sig =0.033,P- value=7.659) و با احتمال 95 درصد سبب تغییر در مساحت کلیه کاربری های موردنظر گردیده است.

 

جدول 3-  اثر مهاجرت ( ساکنین فصلی )  بر کاربری های مختلف با آزمون An ova

انحراف معیار	میانگین داده ها	sig	درجه ازادی	کاربری ها
1092	003/6	050/0	6	مرتع
1656	455/7	034/0	6	کشاورزی
1091	146/6	048/0	6	جنگلی
1084	659/7	033/0	6	مسکونی

 

 

نتیجه گیری و پیشنهادات:

تاثیر جمعیت محلی( ساکنین دائمی ) بر روی سطح کاربری های مختلف حوزه:

با توجه به نتایج بدست امده مهمترین عامل تغییر کاربری اراضی در حوزه مورد مطالعه افزایش جمعیت ومشکلات اقتصادی آبخیز نشینان (درامد کم ونداشتن پشتوانه مالی) و به صرفه نبودن فعالیت های کشاورزی ،واز طرف دیگر وجود شرائط توریستی بودن منطقه ، ودر نتیجه افزایش قیمت زمین، اراضی  مورد هجوم افراد غیر بومی، به ویژه پایتخت نشینان در چند سال اخیر قرار گرفته است، که سبب تشدید تغییرات کاربری اراضی و تبدیل جنگل و مراتع و اراضی زراعی به اراضی مسکونی شده است.که نتایج مطالعات سایر محققین نیز موید این نظر است.Caldas, et. al;) 2010).

اثر افزایش جمعیت مهاجران ( ساکنین فصلی )بر میزان تغییر کاربری های مختلف حوزه

افزایش جمعیت مهاجران سبب تغییر در مساحت کلیه کاربری های مورد مطالعه شد. درسالهای اخیردر منطقه شاهد تغییر کاربری اراضی تحت عوامل مختلفی از جمله مهاجرت معکوس واحداث ویلاجهت اسکان فصلی شکل گرفته که قسمت اعظمی ازروندتخریب وتغییرکاربری منطقه وحتی استان مربوط به این امر بوده که بدلیل نزدیک بودن مرکز جمعیتی تهران وشرایط بسیارمناسب آب وهوای در اکثرنقاط استان اتفاق می افتد(قربانی وهمکاران 1385). بدین ترتیب گسترش خود جوش انبوه گردشگری به ویژه خانه های دوم در غیاب مکانیسم های قوی و کارآمد مدیریت و برنامه ریزی کاربری زمین با تغییر گسترده کاربری اراضی زراعی و دست اندازی حریم منابع طبیعی و تخریب گسترده منابع طبیعی در حوزه مورد نطر را به دنبال داشته است.

پیشنهادات:

1-ارائه طرح پایش و کنترل تغییرات کاربری اراضی در حوزه  های آبخیز شمالی کشور در دوره های مختلف

2-  تصو یب ماده قانونی و حقوقی د ر ساماندهی جلوگیری از تغییرات کاربری اراضی در مجلس شوری اسلامی

3- ارائه الگوی مناسب در استفاده ازطبیعت برای گردشگران و مهاجران در فصولی از سال بجای ویلاسازی 

 

 

منابع مورد استفاده

1-استانداری مازندران، برنامه آمایش سرزمین1376، (مطالعات تحلیل وضعیت منابع طبیعی ومحیط زیست نشریه های شماره 6و24سال).

2-  خاکپور،یرانعلی،1386.الگوی تغییرات کاربری اراضی شهر بابل طی سال های 78-62،مجله های جغرافیاو توسعه ناحیه ای،شماره9،پاییزوزمستان، ص45-64

3--دخانی،س.کریم زاده،ح.1387.بررسی میزان وچگو نگی تغییرات کاربری اراضی و پوشش گیاهی با استفاده از عکس های هوایی.

4- علیپور،عباس، 1389. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی عوامل اقتصادی ،اجتماعی استمر ار شیوه های دامداری سنتی در منطقه بند پی بابل،انتشارات مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام مازندران.230ص.

5- علیپور،عباس . 1385. به بررسی پراکنش مکانی جمعیتی و تاثیر عوامل انسانی بر کاربری اراضی درحوزه ی آبخیز وازپرداخت ،پایان نامه دکتری.علوم تحقیقات دانشگاه ازاد اسلامی.

6 - قربانی، م.(1389).بررسی تغییرات جمعیتی و اثر گذاری آن ها بر تغییرات کاربری اراضی( مطالعه موردی منطقه بالا طالقان) ، نشریه مرتع و آبخیزداری. مجله منابع طبیعی ایران63(1) ص 75تا88

7-نظری،ع. 1377.بررسی گسترش کالبدی فیزیکی سکونتگاه های روستایی با تاکید بر افزایش جمعیت وتغییر کاربری اراضی،فصلنامه ی تحقیقات جغرافیایی ، شماره پیاپی 36و50.

8-Caldas, M., Simmons, C., Walker, R., Perz, S., Aldrich, S., Pereira, R., Leite, F. and Arima, E. (2010). Settlement Formation and Land Cover and Land Use Change: A Case Study in the Brazilian Amazon. Journal of American Latin Geography, 9(1), 125-144.

9-Kasai, M., Gary, J.B., Mike, J.P., Marutani, T. and Noel, A.T. 2005. Impacts of Land Use Change on Patterns of Sediment Flux in Weraamaia Catchment. New Zealand. Catena-00959: 1-34 pp.

10-Geist, H. J. and Lambin, E. F. (2002). Proximate Causes and Underlyng .

11--Sheikh Hasani, H. (2001). Modeling environmental planning using geographical data system and remote sensing( Case study: Taleghan). Ph.D thesis. Tarbiat Modares Universty, 360.

 

---

[1] - گروه منابع طبیعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور، نور، ایران نویسنده مسئول:  [e-mail]

[2] - گروه ابخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

[3]- اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان نور

مراجع

منابع مورد استفاده

1-استانداری مازندران، برنامه آمایش سرزمین1376، (مطالعات تحلیل وضعیت منابع طبیعی ومحیط زیست نشریه های شماره 6و24سال).

2-  خاکپور،یرانعلی،1386.الگوی تغییرات کاربری اراضی شهر بابل طی سال های 78-62،مجله های جغرافیاو توسعه ناحیه ای،شماره9،پاییزوزمستان، ص45-64

3--دخانی،س.کریم زاده،ح.1387.بررسی میزان وچگو نگی تغییرات کاربری اراضی و پوشش گیاهی با استفاده از عکس های هوایی.

4- علیپور،عباس، 1389. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی عوامل اقتصادی ،اجتماعی استمر ار شیوه های دامداری سنتی در منطقه بند پی بابل،انتشارات مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام مازندران.230ص.

5- علیپور،عباس . 1385. به بررسی پراکنش مکانی جمعیتی و تاثیر عوامل انسانی بر کاربری اراضی درحوزه ی آبخیز وازپرداخت ،پایان نامه دکتری.علوم تحقیقات دانشگاه ازاد اسلامی.

6 - قربانی، م.(1389).بررسی تغییرات جمعیتی و اثر گذاری آن ها بر تغییرات کاربری اراضی( مطالعه موردی منطقه بالا طالقان) ، نشریه مرتع و آبخیزداری. مجله منابع طبیعی ایران63(1) ص 75تا88

7-نظری،ع. 1377.بررسی گسترش کالبدی فیزیکی سکونتگاه های روستایی با تاکید بر افزایش جمعیت وتغییر کاربری اراضی،فصلنامه ی تحقیقات جغرافیایی ، شماره پیاپی 36و50.

8-Caldas, M., Simmons, C., Walker, R., Perz, S., Aldrich, S., Pereira, R., Leite, F. and Arima, E. (2010). Settlement Formation and Land Cover and Land Use Change: A Case Study in the Brazilian Amazon. Journal of American Latin Geography, 9(1), 125-144.

9-Kasai, M., Gary, J.B., Mike, J.P., Marutani, T. and Noel, A.T. 2005. Impacts of Land Use Change on Patterns of Sediment Flux in Weraamaia Catchment. New Zealand. Catena-00959: 1-34 pp.

10-Geist, H. J. and Lambin, E. F. (2002). Proximate Causes and Underlyng .

11--Sheikh Hasani, H. (2001). Modeling environmental planning using geographical data system and remote sensing( Case study: Taleghan). Ph.D thesis. Tarbiat Modares Universty, 360.