بررسی نقش گونه های زبان گنجشک و سرو نقره ای در زیست پالایی فلز سنگین کادمیوم (مطالعه موردی شهر اصفهان)

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 7، دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 19، شهریور 1394، صفحه 89-96   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

سعید کاردار^{* 1}؛ سیدرضا فاطمی طلب²؛ کیوان صائب³؛ امین خادمی⁴

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، گروه مهندسی محیط زیست، تهران، ایران.

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آباده، گروه مهندسی محیط زیست، آباده، ایران.

³دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آباده، گروه مهندسی محیط زیست، تنکابن ،ایران.

⁴دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ملایر، گروه مهندسی فضای سبز، ملایر، ایران

چکیده

فعالیت­های صنعتی باعث ورود مقادیر فراوانی از عناصر سنگین به اتمسفر می­شود و استفاده از گونه­های گیاهی   می­تواند در ارزیابی و کاهش آلودگی هوا با این فلزات موثر باشد. این تحقیق با هدف بررسی میزان جذب کادمیوم در اجزای درختان زبان­گنجشک (Fraxinus excelsior) و سرو نقره­ای (Cupressus arizonica) در شهر اصفهان صورت پذیرفت. برای این منظور در رویشگاه­های آلوده و شاهد در پایان فصل بهار و تابستان، نمونه­هایی از برگ­ها و ریشه­های سطحی درختان به صورت خطی و تصادفی در سه تکرار تهیه گردید و میزان غلظت کادمیوم موجود در هر یک از آنها با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه­گیری شد. نتایج نشان می­دهد که میزان جذب کادمیوم در اندام­های هوایی گونه سرو نقره­ای بیشتر از زبان­گنجشک اتفاق می­افتد و در گونه­های مورد مطالعه جذب کادمیوم در برگ بیشتر از ریشه می­باشد. همچنین جذب کادمیوم در  اندام­های مختلف گونه­ها، در رویشگاه آلوده بیشتر از سایر رویشگاه­ها بوده و بالاترین میزان جذب کادمیوم در شهریور ماه و کمترین مقدار آن در خرداد ماه مشاهده گردید. 

کلیدواژه‌ها

زیست پالایی؛ کادمیوم؛ سرو نقره‌ای؛ زبان گنجشک؛ اصفهان

اصل مقاله

بررسی نقش گونه­های زبان­گنجشک و سرو نقره­ای در زیست­پالایی فلز سنگین کادمیوم

(مطالعه موردی شهر اصفهان)

سعید کاردار[1]^*،  رضا فاطمی طلب[2]،  کیوان صائب[3] و امین خادمی[4]

 

 

      چکیده

       فعالیت­های صنعتی باعث ورود مقادیر فراوانی از عناصر سنگین به اتمسفر می­شود و استفاده از گونه­های گیاهی   می­تواند در ارزیابی و کاهش آلودگی هوا با این فلزات موثر باشد. این تحقیق با هدف بررسی میزان جذب کادمیوم در اجزای درختان زبان­گنجشک (Fraxinus excelsior) و سرو نقره­ای (Cupressus arizonica) در شهر اصفهان صورت پذیرفت. برای این منظور در رویشگاه­های آلوده و شاهد در پایان فصل بهار و تابستان، نمونه­هایی از برگ­ها و ریشه­های سطحی درختان به صورت خطی و تصادفی در سه تکرار تهیه گردید و میزان غلظت کادمیوم موجود در هر یک از آنها با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه­گیری شد. نتایج نشان می­دهد که میزان جذب کادمیوم در اندام­های هوایی گونه سرو نقره­ای بیشتر از زبان­گنجشک اتفاق می­افتد و در گونه­های مورد مطالعه جذب کادمیوم در برگ بیشتر از ریشه می­باشد. همچنین جذب کادمیوم در  اندام­های مختلف گونه­ها، در رویشگاه آلوده بیشتر از سایر رویشگاه­ها بوده و بالاترین میزان جذب کادمیوم در شهریور ماه و کمترین مقدار آن در خرداد ماه مشاهده گردید.

 

 

کلمات کلیدی: زیست پالایی، کادمیوم، سرو نقره­ای، زبان گنجشک، اصفهان.

 

 

 

 

 

 

           

مقدمه

    آلودگی محیط زیست به وسیله مواد آلاینده حاصل از فعالیتهای گوناگون بشری از جمله فعالیتهای کشاورزی، صنعتی، هسته­ای و فاضلاب شهری سبب ایجاد مشکلات زیست محیطی، اقتصادی و بهداشتی شده است. امروزه با درک مشکلات زیست محیطی به وجود آمده، تلاش­های فراوانی به منظور پاکسازی محیط زیست صورت گرفته است و بدین منظور روش­های مختلفی ابداع و به کار گرفته شده است (6). فلزات سنگین در محیط تجزیه نمی­شود، بنابراین نیاز به خارج کردن آنها از محیط می­باشد. از طرفی هزینه­های بسیار گزاف روش­های فیزیکی و شیمیایی سبب تلاش در جهت دست­یابی به روش­های ارزان­تری شده است. بدین ترتیب از منابع بیولوژیک محیط زیست جهت پاک­سازی نقاط آلوده به انواع آلاینده­ها کمک گرفته شده که موفقیت­های قابل توجهی در این زمینه کسب شده که ارزش تجاری نیز پیدا کرده­اند (4).

       از جملۀ این روش­ها، استفادۀ از برخی گیاهان و میکروارگانیزم هایی که سبب کاهش آلودگی محیط زیس   می­شوند، که به زیست پالایی معروف می­باشد. در این روش از قابلیت گیاهان، باکتری­ها، قارچ­ها، گلسنگ­­ها،  جلبک­های آب­های شیرین و غیره جهت پاکسازی و رفع آلودگی خاک، آب و هوا از آلاینده­ها استفاده می­شود. بعضی از گیاهان  می­توانند به طور کامل و یا جزیی مواد آلاینده موجود در خاک، لجن، رسوبات، آبهای زیرزمینی و سطحی و هوا را در خود جمع کنند که به این فرآیند انباشت گیاهی گفته می­شود. این گیاهان از فرایندهای بیولوژیک متنوع گیاهی و ویژگی­های فیزیکی خود در جهت کمک به کاهش و رفع آلودگی استفاده می­کنند (7). کادمیوم که در تایر خودروها وجود دارد از طریق استهلاک خودروها و ترافیک به محیط شهری وارد می­شود.به علت شرایط نامناسب خاک در مناطق آلوده، استقرار و رشد گیاهان با مشکل مواجه می­شود، به این دلیل، شناسایی گونه­های مناسب گیاهی که شرایط سخت محیط را تحمل نموده و توانایی زیادی برای جذب و انباشت فلزات سنگین داشته باشند در افزایش کارایی روش گیاه پالایشی تاثیر مهمی دارد. بررسی پوشش گیاهی در شهرهای آلوده و تعیین غلظت فلزات سنگین در آنها می­تواند در شناسایی گونه­های ابرانباشتگر مفید واقع شود (5 و 10).

      بخش اعظم استان و شهر اصفهان به لحاظ استقرار واحدهای صنعتی آلوده ساز، وضعیت ترافیکی خاص و سنگین، موقعیت جغرافیایی، وجود کارگاههای کوچک و بزرگ در معرض خطر آلودگی هوا، خاک و آب قرار گرفته­اند. روی همین اصل مطالعات مربوط به تعیین میزان و نوع آلاینده های ناشی از ترافیک شهری و صنعتی و غیره موجود در هوا و خاک می­تواند راهگشای ارائه راه حل­های عملی در جهت سالم­سازی محیط زیست قرار گیرد. هدف اصلی این تحقیق، بررسی میزان جذب فلز کادمیوم از خاک و هوا با استفاده از گونه­های درختی سرو نقره­ای و زبان­گنجشک موجود در فضای سبز شهری اصفهان و معرفی گیاهان زیست ردیاب می­باشد.

 

 

مواد و روش­ها

مشخصات منطقه

شهر اصفهان در طول جغرافیایی "39 ˚51 شرقی و عرض ´38 ˚32 شمالی و ارتفاع 1570 متری از سطح دریا واقع شده است. متوسط  بارندگی سالانه 125 میلی­متر، متوسط درجه حرارت 3_/16 سانتیگراد و اقلیم منطقه بر اساس روش آمبرژه، اقلیم خشک سرد می باشد. با توجه به گزارش سازمان محیط زیست و ترافیک شهرداری اصفهان، خیابان آزادی و احمدآباد به عنوان رویشگاه آلوده و خیابان صباحی به عنوان رویشگاه شاهد در نظر گرفته شدند. سپس گونه­های درختی سرو نقره­ای و زبان­گنجشک که بصورت غالب و مشترک در همه رویشگاه­ها وجود داشتند به عنوان گونه­های مورد مطالعه انتخاب گردیدند.

 

 

روش کار

با توجه به انتخاب گونه درختی خزان کننده و همیشه سبز، عملیات نمونه­برداری به گونه­ای تنظیم شد که معرف کل فصل تابستان باشد. بدین ترتیب با توجه به وضعیت آب و هوایی منطقه خصوصاً سرعت و جهت باد، عملیات نمونه­برداری در پایان خرداد ماه و شهریور ماه انجام شد (6 و 10). در هر رویشگاه­ با توجه به جهت باد غالب، یک ترانسکت انتخاب شد و نمونه­برداری از برگ­ها و ریشه­های سطحی به صورت کاملاً تصادفی در 3 تکرار صورت پذیرفت (6 و 9). با در نظر گرفتن تیمارهای مورد مطالعه، تعداد 72 نمونه تهیه شد که پس از کدگذاری به آزمایشگاه انتقال داده شد. سپس نمونه­ها با آب شسته شده و در آون تهویه­دار به مدت 48 ساعت و درجه حرارت 75 درجه سانتیگراد خشک گردیدند. نمونه­های خشک شده بوسیله آسیاب برقی پودر شده و برای عصاره­گیری از روش هضم با اسید نیتریک 4 نرمال در حرارت 95 درجه سانتیگراد استفاده شد پس از صاف کردن عصاره­ها، میزان غلظت کادمیوم در هر یک از نمونه­ها به وسیله دستگاه جذب اتمی مدل واریان 220 اندازه­گیری شد. (8). همچنین در هر رویشگاه با استفاده از پمپ نمونه­برداری، اقدام به نمونه­برداری از هوا و تعیین غلظت عنصر کادمیوم در هر یک از نمونه­­ها گردید (2). تجزیه و تحلیل­های آماری با استفاده از نرم افزار Spss انجام شد. برای این منظور از آزمون تجزیه واریانس دو طرفه برای قضاوت معنی­دار بودن تأثیر تیمارها بر روی مؤلفه­های مورد تحقیق در سطح اطمینان 95 درصد استفاده گردید.

نتایج و بحث

نتایج

غلظت در اتمسفر

با توجه به جدول 1 غلظت کادمیوم در اتمسفر در رویشگاه آزادی و در شهریور ماه از بیشترین میزان (ppb 36_/4) و در رویشگاه صباحی و خرداد ماه از کمترین میزان (ppb 33_/0) برخوردار می­باشد.

 

 

 

جدول1. میزان غلظت کادمیوم موجود در اتمسفر (ppb)

زمان
	آزادی	احمدآباد	صباحی
خرداد	06/3	66/2	33/0
شهریور	36/4	44/3	80/0

 

 

خصوصیات خاک و میزان غلظت کادمیوم در خاک

 خاک مناطق مورد مطالعه عمدتاً از نوع بافت سنگین (لومی رسی) و غیر آهکی هستند که از حاصل­خیزی بالایی برخوردار نیست و درصد مواد آلی پایین است. میزان غلظت فلزات مورد مطالعه در عمق صفر تا 10 سانتی­متر بیشتر از عمق 10 تا 20 سانتی­متر می­باشد (جدول 2).

 

جدول 2. مشخصات فیزیکی، شیمیایی و میزان غلظت عناصر مورد بررسی در نمونه­های خاک رویشگاه­ها

رویشگاه	عمق (Cm)	بافت	رس %	سیلت %	شن %	اسیدیته	کربن آلی %	پتاسیم (ppm)	ازت کل %	فسفر (ppm)	غلظت کادمیوم (ppm)
آزادی	10- 0	لومی­رسی	48	4/31	60/20	36/7	67/0	280	21/0	6/4	17/8
	20- 10	لومی­رسی	2/44	54/31	26/24	12/7	72/0	300	28/0	1/5	84/3
احمدآباد	10- 0	لومی­رسی	5/41	1/37	40/21	45/7	81/0	210	15/0	9/6	29/5
	20- 10	لومی­رسی	40	96/35	04/24	26/7	02/1	225	22/0	6/7	42/2
صباحی	10- 0	لومی­رسی	08/44	92/21	34	70/7	93/0	205	27/0	3/10	07/1
	20- 10	لومی­رسی	74/56	73/24	53/18	86/7	15/1	230	36/0	0/11	51/0

    

 

غلظت در اندام هوایی (برگ)

     بیشترین میزان غلظت کادمیوم در درختان سرو نقره­ای و در رویشگاه آزادی با ppm 96_/9 و کمترین میزان این عنصر در درختان زبان­گنجشک و رویشگاه صباحی با ppm 23_/2 می­باشد (جدول 3).

آزمون تجزیه واریانس نیز حاکی از آن است که تأثیر رویشگاه بر انباشتگی غلظت عنصر کادمیوم در برگ گونه­های درختی در سطح اطمینان 95 درصد دارای اختلاف معنی­دار می­باشد (جدول 4) به نحوی که غلظت این عنصر در برگ درختان در رویشگاه آزادی از بیشترین میزان و در رویشگاه صباحی از کمترین میزان برخوردار بوده است.

 

 

جدول 3. اثر ایستگاه­های مورد مطالعه بر میزان غلظت کادمیوم در برگ گونه­های درختی

گونه
	خیابان آزادی	خیابان احمدآباد	خیابان صباحی
سرو نقره­ای	96/9	45/8	84/3
زبان کنجشک	92/5	19/4	23/2

 

جدول 4. تجزیه واریانس غلظت کادمیوم در برگ درختان تحت تأثیر رویشگاه و گونه­های درختی

P	F	میانگین مربعات	مجموع مربعات	درجه آزادی	منبع تغییرات
*001/0	406/435	729/114	457/229	2	رویشگاه
*001/0	154/133	086/35	086/35	1	گونه
355/0	073/1	283/0	565/0	2	رویشگاه × گونه
		263/0	905/7	30	خطا
			013/273	35	کل

^*معنی­دار در سطح احتمال 5 درصد.

 

غلظت در اندام زیرزمینی (ریشه)

    نتایج نشان داد که بیشترین میزان غلظت کادمیوم در درختان زبان­گنجشک و در رویشگاه آزادی با ppm 36_/3 و کمترین میزان آن در درختان سرو نقره­ای و در رویشگاه صباحی به ترتیب با ppm 54_/1 می­باشد (جدول 5).

  آزمون تجزیه واریانس نیز نشان داد که تأثیر رویشگاه بر انباشتگی غلظت کادمیوم در ریشه گونه­های درختی در سطح اطمینان 95 درصد دارای اختلاف معنی­دار می­باشد به طوری که غلظت این عناصر در ریشه درختان در رویشگاه آزادی از بیشترین میزان و در رویشگاه صباحی (شاهد) از کمترین میزان برخوردار بوده است (جدول 6).

 

 

جدول 5. اثر ایستگاه­های مورد مطالعه بر میزان غلظت کادمیوم در ریشه گونه­های درختی

گونه
	خیابان آزادی	خیابان احمدآباد	خیابان صباحی
سرو نقره­ای	36/3	52/2	54/1
زبان­گنجشک	21/4	63/3	06/2

 

جدول 6. تجزیه واریانس غلظت کادمیوم در ریشه درختان تحت تأثیر رویشگاه و گونه­های درختی

P	F	میانگین مربعات	مجموع مربعات	درجه آزادی	منبع تغییرات
*001/0	044/1	745/7	490/15	2	رویشگاه
315/0	156/21	382/0	382/0	1	گونه
269/0	376/0	138/0	275/0	2	رویشگاه * گونه
		366/0	982/10	30	خطا
			612/245	35	کل

^*معنی­دار در سطح احتمال 5 درصد.

 

 

نسبت غلظت در اندام هوایی به زیرزمینی

با توجه به نتایج جدول­های 3 و 5 ضریب انتقال کادمیوم در گونه­های سرو نقره­ای و زبان­گنجشک به ترتیب  98_/2 و 25_/1 برآورد گردید و این گونه­ها توانسته­اند به نوعی این عنصر را به اندام­های هوایی خود انتقال دهند.گونه سرو نقره­ای کمترین انباشتگی را در اندام زیرزمینی خود داشته است.

 

بحث  و نتیجه­گیری

میزان غلظت کادمیوم در برگ و ریشه درختان مورد مطالعه در رویشگاه­های آلوده بیشتر از رویشگاه­ شاهد می­باشد. وجود اختلاف معنی­دار بین غلظت این عناصر در رویشگاه­های مختلف را می­توان به میزان غلظت در اتمسفر و تغییر خواص فیزیکی و شیمیایی خاک از جمله وجود ذرات رسی، pH، غلظت کل و قابل جذب عناصر در خاک ارتباط داد. مطالعات گذشته به تناسب غلظت عناصر در محیط (اتمسفر و خاک) با قابلیت جذب آنها بوسیله گیاهان اشاره نموده­اند (1 و9). Laster et al (2006) در تحقیقات خود بیان نمودند که میزان جذب کادمیوم توسط گیاهان متناسب با غلظت آن در محیط افزایش می­یابد.

بین درصد ذرات رس موجود در خاک و میزان جذب کادمیوم در درختان مورد مطالعه رابطه معنی­دار وجود دارد. در این خصوص می­توان به تحقیقات Samani-majd et al (2007) و Taebi et al (2007) اشاره نمود که اظهار داشتند کلوئیدهای رسی موجود در سطح خاک با جذب عناصر سنگین، مانع آبشویی و انتقال آنها به لایه­های پایین خاک می­گردند به همین دلیل میزان جذب عناصر توسط گیاهان افزایش می­یابد. قابلیت دسترسی فلزات سنگین رابطه معکوسی با pH خاک دارد به نحوی که با کاهش pH، رسوب عناصر فلزی به صورت هیدروکسیدها و کربناتهای نامحلول و کمپلکس­های آلی کاهش یافته و قابلیت جذب فلزات موجود در خاک برای گیاهان افزایش می­یابد (6). با توجه به اینکه در گیاه­پالایی فلزات سنگین، نسبت انتقال عناصر از اندام زیرزمینی به اندام هوایی (فاکتور انتقال) بسیار مهم و ضروری است، نتایج نشان داد که گونه سرو نقره­ای توانایی بیشتری را جهت انتقال کادمیوم دارا می­باشند. (2000)  Lasat و  Mattina et al (2003)  اظهار داشتند از فاکتور انتقال عناصر از اندام زیرزمینی به اندام هوایی  می­توان به منظور شناسایی گونه­های فرا انباشت­کننده استفاده نمود. (1998) Brooks بیان نمود که گیاهانی می­توانند فلزات سنگین را به اندام هوایی خود انتقال دهند که کمترین انباشتگی از این عناصر را در اندام زیرزمینی داشته باشند. برخی از محققین نیز از نسبت غلظت فلزات در بخش هوایی به غلظت آن در ریشه به منظور توصیف مقاومت و     عکس­العمل گیاه به حضور مقادیر بالای فلزات در خاک استفاده نموده­اند که این نسبت در گیاهان انباشتگر بزرگتر از یک و در گیاهان دافع کمتر از یک می­باشد (3).

در این تحقیق با توجه به نکات ذکر شده درختان سرو نقره­ای نسبت به درختان زبان­گنجشک گونه­ای مناسب جهت پالایش مناطق آلوده به کادمیوم تشخیص داده شد که می­توانند در مناطق مشابه نیز توصیه گردند. همچنین به طور کلی گیاه­پالایی فلزات سنگین نوعی تکنیک طبیعی و پایدار، آسان، کم هزینه، بوم سازگار و قابل کاربرد در سطوح وسیع است که در آن می­بایست به فاکتورهایی نظیر بردباری گیاه در برابر فلزات، سیستم ریشه­ای، توانایی انتقال از اندام زیرزمینی به اندام هوایی و سرعت رشد توجه نمود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Refernces:

 

1- Al-Shayeb, S.M., and M.R.D. Seaward. 2001. Heavy metal content of roadside soils along ring road in Riyadh (Saudi Arabia). Asian Journal of Chemistry, 13(2): 407-423.

2- Brooks, R.R. 1998. Plants that hyperaccumulate heavy metal.CAB International, New York, 380p.

3- Cooper, E.M., J.T. Sims, S.D. Cunningham, J.W. Huang, and W.R. Berti. 1999. Chelate-Assisted Phytoextraction of Lead form contaminated soils. Journal of Environmental  Quality, 28: 1709-1719.

4- Huang, X.D. 2004. Responses of three grass species to creosote during phytoremediation. Journal of Environmental Pollution, 130: 453-463.

5- Kabata, P. A. 2001. Trace elements in soils and plants. CRC press, 36: 4-33.

6- Kademi, A. and Kord, B. 2010. The role of broad leaf species (the plane tree and the ash) in reducing the pollution resulting from lead. Journal of science and techniques in natural resources, 1:1-12.

7- Lester, J. N., Muchuweti, M., Birkett, J. W., Chinyanga, E., Zvauya, R., and Scrimshaw, M. D. 2006. Heavy metal content of vegetables irrigated with mixtures of wastewater and sewage sludge in Zimbabwe. Journal of Agriculture, Ecosystems & Environment, 112:41-48.

8- Majdi, H. and Persson, H. 1989. Effects of road traffic pollutants (lead and cadmium) on tree fine root along a motor road. Journal of Plant and Soil, 119(1): 1-5.

9- Marry, R.H., K.G. Tiller, and A.M. Alston. 1996. The effect of contamination of soil with copper, lead and arsenic on the growth and composition of plant. Journal of Plant and Soil, 91: 115-128.

10- Mattina, M.J.I., W. Lannucci-Berger., C. Musante, and J.C. White. 2003. Concurrent plant uptake of heavy metal and persistent organic pollutants from soil. Environmental Pollution, 124: 375-378.

11- Samani-majd. S., Tabeii. A. and Afuni. M. 2007. Soil pollution in edge of city streets with lead and cadmium. Journal of environmental studies, 43:1-10.

 

12- Taebi. A., Samani-majd. S. and Abtahi. S.M. 2007. The association of urban traffic with lead and cadmium concentrations in edge of city streets.Transportation Research Journal
( Pajouheshnameh Haml va Naghl ), 4: 195-205.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                     

---

[1] - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، گروه مهندسی محیط زیست، تهران، ایران.  * نویسنده مسئول Email: [e-mail]

[2] - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آباده، گروه مهندسی محیط زیست، آباده، ایران.

[3] - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آباده، گروه مهندسی محیط زیست، تنکابن ،ایران.

[4] - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ملایر، گروه مهندسی فضای سبز، ملایر، ایران

مراجع

Refernces:

 

1- Al-Shayeb, S.M., and M.R.D. Seaward. 2001. Heavy metal content of roadside soils along ring road in Riyadh (Saudi Arabia). Asian Journal of Chemistry, 13(2): 407-423.

2- Brooks, R.R. 1998. Plants that hyperaccumulate heavy metal.CAB International, New York, 380p.

3- Cooper, E.M., J.T. Sims, S.D. Cunningham, J.W. Huang, and W.R. Berti. 1999. Chelate-Assisted Phytoextraction of Lead form contaminated soils. Journal of Environmental  Quality, 28: 1709-1719.

4- Huang, X.D. 2004. Responses of three grass species to creosote during phytoremediation. Journal of Environmental Pollution, 130: 453-463.

5- Kabata, P. A. 2001. Trace elements in soils and plants. CRC press, 36: 4-33.

6- Kademi, A. and Kord, B. 2010. The role of broad leaf species (the plane tree and the ash) in reducing the pollution resulting from lead. Journal of science and techniques in natural resources, 1:1-12.

7- Lester, J. N., Muchuweti, M., Birkett, J. W., Chinyanga, E., Zvauya, R., and Scrimshaw, M. D. 2006. Heavy metal content of vegetables irrigated with mixtures of wastewater and sewage sludge in Zimbabwe. Journal of Agriculture, Ecosystems & Environment, 112:41-48.

8- Majdi, H. and Persson, H. 1989. Effects of road traffic pollutants (lead and cadmium) on tree fine root along a motor road. Journal of Plant and Soil, 119(1): 1-5.

9- Marry, R.H., K.G. Tiller, and A.M. Alston. 1996. The effect of contamination of soil with copper, lead and arsenic on the growth and composition of plant. Journal of Plant and Soil, 91: 115-128.

10- Mattina, M.J.I., W. Lannucci-Berger., C. Musante, and J.C. White. 2003. Concurrent plant uptake of heavy metal and persistent organic pollutants from soil. Environmental Pollution, 124: 375-378.

11- Samani-majd. S., Tabeii. A. and Afuni. M. 2007. Soil pollution in edge of city streets with lead and cadmium. Journal of environmental studies, 43:1-10.

 

12- Taebi. A., Samani-majd. S. and Abtahi. S.M. 2007. The association of urban traffic with lead and cadmium concentrations in edge of city streets.Transportation Research Journal
( Pajouheshnameh Haml va Naghl ), 4: 195-205.