بررسی فرجام اندیشی دربرخی از سروده های دوره جاهلیت

مطالعات نقد ادبی

مقاله 4، دوره 9، شماره 35، شهریور 1393، صفحه 73-94   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

سیمین ولوی^*

دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

در برخی از سروده های اعراب دوره پیش از اسلام مضامینی دیده می شود که نشان دهنده فرجام اندیشی وتوجه به سرنوشت آدمی پس از مرگ است از سوی دیگر نظر برخی محققان آنست که اکثر ابیات و اشعاری که در بردارنده این گونه مفاهیم است ساخته و پرداخته راویان است که پس از اسلام سروده شده و به شعرای آن دوره نسبت داده شده است.در این مقاله ضمن بررسی اعتقادات اعراب پیش از اسلام نسبت به زندگی پس از مرگ ,  از دیدگاه قرآن کریم و مورخان ؛، صحت و سقم آن اشعار مورد بررسی قرار گرفته و مشخص شده است که موضوعات این اشعار یا درباره پاداش وجزا به کردار آدمی  است و یا درباره پی کردن شتران بر قبرها   و دفن اموال با مردگان جهت استفاده مرده از آن در سرای دیگر است . قرآن کریم در آیات بسیاری به انکار جاهلیان نسبت به حیات مرگ تصریح فرموده است . و پی کردن شتران بر قبرها در اشعار معتقدان به ادیان آسمانی  همچون پیروان دین حنیف یا  مسیح نیامده است . علاوه برآن ادعای ارتباط این امر با عقیده اعراب درباره حشر آدمی به شکل پیاده یا سواره ؛ با عقل و ذهنیت بدوی و بیابانی مناسبت و هماهنگی ندارد و این عادت جزء هیچ کدام از اصول عقاید ملت سامی نژاد نیست . دفن اموال با مردگان نیز نشانه تاثیر پذیری عربها از برخی همسایگانشان همچون مصریان است. مضامینی هم که در اشعار سموأل در ارتباط با حیات پس از مرگ آمده است علاوه بر تشابه با مفاهیم قرآن کریم که نشان  دهنده ساختگی بودن آنها  پس از اسلام است ، حتی با تعالیم دینی تورات  همخوانی ندارد. و اشعاری که در این باره از امیه بن ابی الصلت واعشی ذکر شده است نیز ساختگی است .

کلیدواژه‌ها

فرجام اندیشی؛ جهان پس از مرگ؛ شعرعرب پیش از اسلام

مراجع

قرآن کریم

آذرنوش،آذرتاش.(1380). امیه بن ابی الصلت،تهران: دائره المعارف بزرگ اسلامی.

آشتیانی، جلال الدین.(1368).تحقیقی در دین یهود،تهران: انتشارات نگارش.

أبشیهی.(1986).المستطرف فی کل فن مستظرف تحقیق مفید محمد قمیحة،بیروت:  دار الکتب العلمیة.

ابن اثیر.(1965). الکامل فی التاریخ ، بیروت: دار صادر - دار بیروت.

ابن حبیب، المحبر.(بی تا). تحقیق ایلزة لیختن شتیتر، بیروت: دار الآفاق الجدیدة.

ابن حزم اندلسى.(1971). جمهرة انساب العرب ،تحقیق  عبد السلام محمد هارون، مصر، دار المعارف.

ابن کثیر.(1986). البدایة و النهایة، بیروت: دار الفکر.

ابن هشام.(بی تا). السیرة النبویة، تحقیق مصطفى السقا و ابراهیم الأبیارى و عبد الحفیظ شلبى، بیروت: دار المعرفة.

ابو الفرج.(1415 ه). الاغانی. بیروت: دار احیاء التراث العربى.                             

احمد، عبدالفتاح محمد.(1378). شیوه اسطوره ای در تفسیر شعر جاهلی، ترجمه نجمه رجایی،مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

اعشی.(1992). دیوان،تحقیق یوسف شکری فرحات، بیروت: دارالجیل.

بروکلمان ، کارل.(بی تا). تاریخ الادب العربی ،ترجمه عبدالحلیم النجار، قاهره، دارالمعارف.

بلاذری.(1996). انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت: دار الفکر.

بلاشر،رژیس.(1363). تاریخ ادبیات عرب،ترجمه آ.آذرنوش،تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی

بیهقی.(1985). دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق عبد المعطى قلعجى، بیروت: دار الکتب العلمیة.

ثعالبی.(1965). ثمار القلوب فی المضاف والمنسوب،تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم ، قاهره: دارالمعارف.

جارم ،محمد نعمان.(1923). ادیان العرب فی الجاهلیه،مصر: مطبعه السعاده.

جواد علی.(1993). المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام،بیروت: داراحیاء التراث العربی.

حاتم طایی.(1986). دیوان ، بیروت: دار ومکتبه الهلال.

حسینی،سید حسین.(1380). بررسی مرگ ومعاد در دین یهود ؛دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، دانشگاه اصفهان،ش24.

زرکلی.(1989). الأعلام، بیروت: دار العلم  للملایین.

زهیر بن ابی سلمی.(1970). دیوان،تحقیق فخرالدین قباوه، حلب: المطبعه العربیه.

سموأَل.(1996). دیوان،تحقیق واضح الصمد، بیروت: دارالجیل.

شهرستانی.(1361). توضیح الملل، ترجمه فارسی الملل و النحل،تحقیق ، سید محمد رضا جلالی نائینى، تهران: اقبال.

شیخو،لویس.(1999). شعراءالنصرانیه، بیروت: دارالمشرق.

ضیف، شوقی.(1960). العصر الجاهلی، قاهره: دارالمعارف.

طه حسین.(1981). من تاریخ الادب العربی،بیروت: دارالعلم للملایین.

 مسعودی.(1409 ه). مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم: دار الهجرة.

مقدسی، مطهربن طاهر.(بی تا). البدء و التاریخ، بور سعید، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.

یاقوت حموی.(1414 ه). معجم الأدباء، بیروت: دار الغرب الإسلامی.