بررسی تطبیقی برنامه های میان مدت پنج ساله شهرداریها (مطالعه موردی:کلانشهرهای قم و ژوهانسبورگ)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 3، دوره 11، شماره 35، شهریور 1395، صفحه 33-50   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محسن عسکری^{* 1}؛ محمود رحیمی²

¹باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار، گروه شهرسازی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

بررسی نظری و سنجش قابلیتهای نظامهای برنامه ریزی کشورهای مختلف در اجرای برنامه های توسعه شهری و در قالب پژوهشهای تطبیقی، می تواند دستاوردهای عملی خوبی را برای شهرها مهیا نماید. هدف این مطالعه، بررسی شکلی و محتوایی برنامه های میان مدت پنج ساله شهرداریها در ایران با سایر کشورهای مشترک در استفاده از این اسناد هدایتگر، به کمک ارزیابی فرآیند محور و بررسی زمینه های اجرایی آنها با یکدیگر می باشد. مطالعات مقایسه محور در مورد الگوی نظام های برنامه ریزی و تدوین طرح و برنامه، دارای جایگاه ویژه ای در مطالعات شهری است. با این وجود، توجه به برنامه های مالی- عمرانی خُرد، کمتر مورد مداقه محققین در ایران قرار گرفته است. در این مطالعه؛ برنامه های تهیه شده و مصوب اخیر پنج ساله شهرداریها در دو کلانشهر قم در ایران و کلانشهر ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی، مورد استناد و کاوش قرار گرفته است. نمونه داخلی در سال 1392 شمسی تهیه و برنامه «IDP» نمونه خارجی در سال 2013 میلادی تدوین شده است. روش تحقیق مطالعه نیز، دارای راهبرد تحقیق تطبیقی و الگوی کیفی است. یافته های مطالعه، نشان دهنده اشکالات بنیادین نظام برنامه ریزی ایرانی در مقایسه با کشور مورد مطالعه است که خود دارای مختصات خاصی از جمله فقر شهری می باشد. یکپارچگی اسناد برنامه های هدایتگر و نظام مدیریت واحد شهری،کمّی گرایی در کنار توجه به کیفیت طرح در قالب سیستم مدیریت عملکرد و از همه مهمتر؛ نگاه فراتر از طرح، انتظار پیامد و اثر از برنامه های مصوب در سطح شهر از جمله برنامه راهبردی پنج ساله توسعه شهر، مهمترین مزیتهای رویکردی کلانشهر ژوهانسبورگ، نسبت به کلانشهر قم در تدوین این گونه از برنامه ریزی میان مدت شهری می باشد. از سوی دیگر، زمینه های ضعف محتوایی به نسبت فرم شکلی برنامه، در نمونه ایرانی جلوه بارزتری دارد.

کلیدواژه‌ها

برنامه پنج ساله شهرداریها؛ بررسی تطبیقی؛ کلانشهر قم؛ کلانشهر ژوهانسبورگ

مراجع

1. احمدی، حسن. (1378). نگرشی به الگوهای برنامه­ریزی شهری در جهان. چاپ اول، انتشارات مرکز مطالعات برنامه­ریزی شهری، تهران.

2. انجمن برنامه­ریزان آمریکا. (1391). استانداردهای برنامه­ریزی و طراحی شهری انجمن شهرسازی امریکا. جلد اول: تهیه طرح و انواع طرح­ها. ترجمه گیتی اعتماد، مصطفی بهزادفر، مجتبی رفیعیان، غلامرضا کاظمیان، چاپ دوم، تهران: آذرخش.

3. بهزادفر، مصطفی. (1390). طرح­ها و برنامه­های شهرسازی. چاپ دوم، تهران: شهر.

4. پیرزاده، حسین؛ امین ناصری، آراز؛ رحمت آبادی، الهام؛ کمالی، مهرک و پوستی، سید عبدالرسول. (1387). اصلاح نظام مدیریت توسعه شهری در ایران بر اساس رویکرد راهبردی. چاپ اول، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.

5. حبیبی، سارا. (1389). مروری بر تجارب برنامه­ریزی شهری در اسپانیا. آمایش سرزمین، سال دوم، شماره 3، 101-122.

6. سلطانی، علی. (1393). تحلیلی بر جایگاه حمل و نقل پایدار در برنامه­های عمرانی شهرداری­ها؛ مطالعه موردی شهرداری شیراز. پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال پنجم، شماره 15، 1-18.  

7. شهرداری قم. (1392). سند راهبردی شهرداری کلانشهر قم و سند پنج­ساله شهرداری قم  1396-1392. گروه مشاوران تدبیرگران.

8. عندلیب، علیرضا. (1388). نهاد برنامه­ریزی توسعه شهر تهران، گذشته، حال و آینده. مجله منظر، دوره اول، شماره 1، 25-33.

9.  قریب، فریدون. (1390). بررسی تطبیقی نظام­های شهرسازی (هلند، نروژ، فنلاند، سوئد و دانمارک).چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.

10. کمانرودی کجوری، موسی و بیگدلی، محمد. (1393). بررسی تطبیقی قوانین و برنامه­های توسعه شهری با اصولحکمراویی خوب مطالعه موردی: برنامه­های توسعه شهری تهران. مطالعات شهری، دوره 3،  شماره 11،  39-5.

11. مرکز آمار ایران. (1390). سالنامه آماری استان قم.

12. معینی، سید مهدی. (1392). فرآیندهای توسعه شهری، طرح­ها و برنامه­ها با تأکید بر طرح­های تهران. چاپ اول، تهران:  آذرخش.

13. مهدیزاده، جواد؛ پیرزاده‌ نهوجی، محمدحسین؛ امیری، مهین‌دوخت؛ جهانشاهی، محمدحسین؛ مطلق، محمدتقی و صراف‌زاده، هایده. (1392). برنامه­ریزی راهبردی توسعه شهری، تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران. چاپ سوم، تهران: آرمانشهر.

14. وزارت کشور. (1346). آیین نامه مالی شهرداری­ها.

15. وزارت کشور. (1347). قانون نوسازی و عمران شهری.

16. نثاری، رضا؛ منتظری، رسول و حسین­زاده، نعمت. (1394). راهبردهای تأمین منابع مالی پایدار شهرداری تهران دربرنامه پنجساله، با تأکید بر سیاست­های ابلاغی اقتصاد مقاومتی. اقتصاد و مدیریت شهری، سال 3، شماره 11، 99-116.

17. هاشمی، سیدمناف؛ طاهرخانی، حبیب­الله؛ سعیدی­رضوانی، هادی و بصیرت، میثم. (1391). برنامه عملیاتی میان­مدت سرمایه­ای شهرداری­ها، حلقه مفقوده برنامه­های توسعه شهری در ایران. چهارمین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری.

18. همافر، میلاد و سعیدی رضوانی، نوید. (1393).تحلیل تطبیقی ساختار برنامه­ریزی و مدیریت مناطق شهری؛مطالعه موردی:تهران، سیدنی، تورنتو. مطالعات شهری، شماره 12، صص 73-85.  

19. Cash, C., & Swatuk, L. (2011). Integrated development planning in South Africa: lessons from the Dwars River Valley. In Urban forum,Vol. 22, No. 1, 53-73.

20. Given, L. M. (Ed.). (2008). The SAGE encyclopedia of qualitative research methods. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.

21. Gueli, R., Liebenberg, S., & van Huyssteen, E. (2007).Integrated Development Planning in South Africa: Lessons for International Peacebuilding? African Journal on Conflict Resolution, vol. 7, no. 1, 89-112.

22. Harrison, P. (2006). Integrated development plans in third world politics. In U. Pillay, R. Tomlinson, J.du Toit (Eds.), Democracy and delivery: Urban policy in South Africa.                       Cape Town: HSRC Press.

23. Harrison, P. (2001). The genealogy of South Africa's integrated development plan.                        Third World Planning Review, 23(2), 175-193.

24. Johannesburg council .(2013). Integrated development plan. Implementing the Joburg 2040 Strategy.

25. Johannesburg council .(2012). Integrated development plan. Committing to a promising future.

26. Johannesburg council .(2012). The City of Johannesburg’s Monitoring and Evaluation Framework. Johannesburg.

27. Republic of South Africa. (2000). Municipal Systems Act, Act 32 of 2000, Pretoria: Government Printers.

28. Retief, F., & Rossouw, N. (2007). Urban Environmental Policy in Africa: The Real Story. IN Geyer, H. S. (Ed.). (2007). International Handbook of Urban Policy: Contentious Global Issues (Vol. 1). Edward Elgar Publishing.

29. South African Local Government Association (SALGA) (.2001). Integrated Development Planning: A Practical Guide To Municipalities: Supplementary to the IDP Guide Pack of the Department of Provincial and Local Government.

30. Sowman, M., & Brown, A.L .(2006). Mainstreaming environmental sustainability into South Africa's integrated development planning process, Journal of Environmental Planning and Management. 49:5, 695-712.

31. Todes, A .(2004). Regional planning and sustainability: limits and potentials of South Africa's integrated development plans. Journal of environmental planning and management, 47(6),                  843-861.

32. Todes, A .(2012). Urban growth and strategic spatial planning in Johannesburg. South Africa, Cities, 25, 158–165.

33. Todes, A., Kok, P., Wentzel, M., van Zyl, M., & Cross, C. (2010). Contemporary South African urbanisation dynamics. Urban Forum, 21, 331-348.

34. Wallis, M. (2000). Development planning in South Africa: legacies and current trends in public health. Public Administration and Development, 20, 129 - 139.