تحلیل توان ها و محدودیت های محیطی با تحلیلی بر لرزه خیزی و نحوه استقرار مراکز جمعیتی استان زنجان

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 9، دوره 11، شماره 35، شهریور 1395، صفحه 131-141   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیدرضا آزاده^{* 1}؛ ملیحه زارع²

¹دانشجوی دکتر جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

²دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

استان زنجان به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص متأثر از حوادثی چون زلزله، سیل، خشکسالی، تگرگ و سرمازدگی، لغزش و رانش زمین می باشد که از میان عوامل فوق، زلزله به دلیل شرایط ویژه و عدم امکان پیش بینی و شناخت دقیق آن و نیز خسارات جانی مترتب از آن از اهمیت زیادی برخوردار است. هدف اصلی از انجام این مطالعه تحلیل لرزه خیزی و نحوه استقرار مراکز عمده جمعیتی شامل نقاط شهری و دهستان ها در این استان می باشد. در این مطالعه در گام نخست به بررسی لرزه خیزی و پهنه بندی استان از لحاظ خطر زلزله پرداخته شده است و در مرحله بعد مراکز عمده جمعیتی مستقر در تقسیمات سیاسی استان مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت با بهره گیری از قابلیت های تحلیل نرم افزار Arc GIS و هم پوشانی لایه ها، تحلیل فضایی خطر زلزله در مراکز عمده جمعیتی انجام شده است. نتایج حاکی از آن است که 45 درصد از مساحت استان در پهنه با خطر بالای زلزله، 47 درصد در پهنه با خطر متوسط زلزله و تنها 8 درصد از مساحت استان در پهنه با خطر پایین زلزله قرار دارند. تحلیل های فضایی نشان داد که 12 شهر از مجموع 16 شهر استان در پهنه با خطر بالای زلزله قرار دارند و از مجموع 46 دهستان استان، 25 دهستان در پهنه با خطر بالای زلزله مستقر هستند. بنابراین اتخاذ سیاست هایی همچون رعایت اصول مهندسی ساختمان در ساخت و سازهای جدید، جلوگیری از گسترش شهرهای مستقر در پهنه با خطر بالای زلزله، مکان یابی سکونتگاه های جدید در نواحی با خطر پایین زلزله، آموزش مردم در هنگام بلایای طبیعی همچون زلزله می تواند در کاهش اثرات مخرب زلزله موثر واقع شود.

کلیدواژه‌ها

مخاطرات طبیعی؛ زلزله؛ تحلیل فضایی؛ زنجان

مراجع

1. بهرامی، رحمت الله. (1387). تحلیلی بر آسیب پذیری سکونتگاه­های روستایی در برابر زلزله: مطالعه موردیاستان کردستان، روستا و توسعه، دوره 11، شماره 2، 163-182.  

2. بهرام پور، مهدی و بمانیان، محمدرضا. (1391). تبیین الگوی جانمایی پایگاه­ها مدیریت بحران با استفاده از GIS، نمونه موردی شهر تهران منطقه 3، دو فصلنامه مدیریت بحران، دوره 1، شماره اول، 51- 59.

3. پورطاهری، مهدی؛ سجاسی قیداری، حمدالله و صادقلو، طاهره. (1390). سنجش و ارزیابی مولفه­های مبنایی مدیریت ریسک زلزله، مطالعه موردی: مناطق روستایی شهرستان قزوین، پژوهش­های روستایی، دوره 2، شماره 1، 115-150.  

4. پورطاهری، مهدی؛ سجاسی قیداری، حمدالله و صادقلو، طاهره. (1390). ارزیابی تطبیقی روش­های رتبه بندی مخاطرات طبیعی در مناطق روستایی، مطالعه موردی:  استان زنجان، پژوهش­های روستایی، دوره 2، شماره 3، 31-54.  

5. پورمحمدی، محمدرضا و مصیب زاده، علی. (1387).  آسیب پذیری شهرهای ایران در برابر زلزله و نقش مشارکتمحله­ای درامداد رسانی آن­ها،جغرافیا و توسعه، دوره 6، شماره 12، 117-144.

6. تقوایی، علی­اکبر؛ معروفی، سکینه و رشتبری، معصوم. (1391). مدیریت بحران در نشست­های ساختمانی، نمونه موردی: شهر تهران، دو فصلنامه مدیریت بحران، دوره 1، شماره اول، صص 23- 33.

7. تقوایی، مسعود و کیانی، صدیقه. (1387). فرآیند و مراحل مدیریت بحران شهری، دوماهنامه بنا، شماره 36، 37- 54.

8. ثبوتی، فرهاد؛ حسامی، خالد؛ قدس، رضا؛ طبسی، هادی و عسگری، روح الله. (1387). لرزه خیزی و گسلش فعال در زنجان و مناطق مجاور، انجمن ژئوپلتیک ایران، 187-189.  

9. جامی، محسن؛ رادان کوهپایی، محمدیاسر؛ میرزینلی یزدی، سیدحسین و کاظمی، عیوض. (1391). هندسه فرکتالی گسل­ها و لرزه خیزی در جنوب شرق ایران (مکران)، اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران، کد مقاله: 3066.

10. حسینی، سید یعقوب و دمنا بی اصل، آنا؛ 1391، بررسی میزان تأثیرات مدیریت راهبردی بر کیفیت عملیت مدیریت بحران، مطالعه موردی: صنایع حمل و نقل ریلی کشور، دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره 2، 77-86.

11. رفیعیان، مجتبی و مطهری، زینب السادات. (1391). طراحی مدلی برای مطالعه رویکرد مدیریت ریسک بحران اجتماع محور، مطاعه موردی: طرح دوام (داوطلبین واکنش اضطراری محلات)، دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره 1، 5-12.

12. رضایی، محمدرضا؛ حسینی، سید مصطفی و حکیمی، هادی. (1391). برنامه­ریزی راهبردی مدیریت بحران در بافت تاریخی شهر یزد با استفاده از مدل SWOT، دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره 1، 35-44.

13. زنگی آبادی، علی؛ صفایی، همایون؛ محمدی، جمال و قائدر رحمتی، صفر. (1387). تحلیل شاخص­های آسیب پذیری مساکن شهری در برابر خطر زلزله، نمونه موردی: مساکن شهر اصفهان، جغرافیا و توسعه، شماره 12، 61-79.

14. عبدی، پرویز. (1386). بررسی فعالیت لرزه­ای استان زنجان، پنجمین کنفرانس بین­المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، 8 - 1. تهران.

15. قنواتی، عزت الله؛ قلمی، شبنم و عبدلی، اصغر. (1388). توانمندسازی مدیریت بحران شهری در جهت کاهش بلایای طبیعی (زلزله) نمونه موردی: شهر خرم آباد، پژوهش­های جغرافیای طبیعی، دوره 1، شماره 4، صص 24-15.

16. گلابچی، محمود و طیبات، مجتبی. (1386). علل عدم پایداری ساختمان­های مسکونی روستایی در برابر زلزله و ارائه الگوی ساخت براساس امکانات و توانایی­های محلی، هنرهای زیبا، شماره 30،  31-42.

17. مهدوی نژاد، محمدجواد و جوانرودی، کاوان. (1391). بررسی آسیب پذیری ناشی از زلزله در شبکه­های ارتباطی تهران بزرگ مطالعه موردی: خیابان ولی عصر شمالی تا چهاراه پارک وی، دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره 1، 13-21.  

18. معاونت برنامه­ریزی و آمایش استان زنجان. (1389).  طرح آمایش استان زنجان، جلد 9، ص 279، زنجان.

19. Amiri. A, Tabatabaei. R.(2008). Earthquake Risk Management Strategy Plan Using Nonparametric Estimation of Hazard Rate, American Journal of Applied Sciences, 5 (5), 581-585.

20. Hongnan. Li, Tinghua. Yi, Ming. Gu, Linsheng Huo. (2009). Evaluation of earthquake-induced structural damages by wavelet transform, Progress in Natural Science 19 ,Available online at www.sciencedirect.com. 461- 470.

21. Kuhlicke. C. (2011). Perspectives on social capacity building for natural hazards: outlining an emerging field of research and practice in Europe, environmental science & policy, 14, 804 -814, available at www.sciencedirect.com;

22. Li. J, Liu. Q & Sang. Y. (2012). Several Issues about Urbanization and Urban Safety, International Symposium on Safety Science and Engineering in China,  (ISSSE-2012), Procedia Engineering 43, Available online at www.sciencedirect.com, pp: 615-621.

23. Montz, B. E, Tobin, G.A. (2011). Natural hazards: An evolving tradition in applied geography, Applied Geography 31, 1-4.

24.Sha. M, Tian. G. (2010). An analysis of spatiotemporal changes of urban landscape pattern in Phoenix metropolitan region, International Society for Environmental Information Sciences, Annual Conference (ISEIS), Procedia Environmental Sciences 2, Available online at www.sciencedirect.com, 600-604.