بازنمایی روایتهای هویتی در فضای مجازی تأکید بر آرای میشل فوکو

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 1، دوره 11، شماره 28، خرداد 1395، صفحه 9-37   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

زهرا پیشگاهی فرد¹؛ عظیم زمانی^{* 2}؛ فرید عزیزی³؛ احد محمدی⁴

¹استاد جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران

²دانشجوی دکتری دانشگاه تهران، گروه جغرافیای سیاسی

³کارشناس ارشد علوم ارتباطات، دانشگاه علامه طباطبایی

⁴دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران

چکیده

دو پارادایم اصلی در خصوص اینترنت و فضای مجازی وجود دارد، دیدگاه اول «انتشار» است که در آن اینترنت مکانیسم انتشار اطلاعات در سطح جهانی است این دیدگاه یک نگرش مدرن است و نگاهی ابزارگرایانه به اینترنت و فضای مجازی دارد. در این قرائت، اینترنت یک ابزار ارتباطی است که اهداف کاربرانش را پیش می‌برد، دیدگاه دوم اینترنت را معادل مفاهیمی همچون مشارکت، سهیم شدن، اجتماع، انجمن و رسیدن به باورهای مشترک می‌داند و از اینترنت انتظاری بیش از انتقال پیام و انتشار اطلاعات دارد، این دیدگاه با در نظر گرفتن پویش‌هایِ اجتماعیِ فرهنگِ آنلاین می‌گوید که فضای سایبری، حوزة ممکنات محض است. این پارادیم‌ها که ریشه در دیدگاه پوزیتیویسم و عینی‌گرا دارند با انتقاداتی رادیکال از منظر دیدگاه‌های انتقادی و پست‌مدرن مواجه شدند. دیدگاه پست‌مدرن با دیدی انتقادی هردو پارادایم موجود را مورد واکاوی قرار داد و از زاویه‌ای دیگر به مکانیسم‌ فضای مجازی نگاه کرد؛ و بر این اساس پارادایم سومی را به آنها افزود و آن اینکه، فضای اینترنت، نه خود واقعیت بلکه شبیه‌سازیِ واقعیت و ابزاری برای استیلای فرهنگی، اقتصادی و سیاسی است، بر این اساس هویت افراد در این فضا نه برساخته فرد و نه ساختار جامعه و یا تکنولوژی بلکه محصول بازنمایی، گفتمان و نیز پیوند دانش و قدرت می‌باشد. این پژوهش با تأکید بر دیدگاه متأخر و استفاده از رویکرد تحلیلی ـ توصیفی درصدد بررسی انتقادی روایت‌های هویّتی در فضای مجازی با تأکید بر آرای فوکو است.

کلیدواژه‌ها

هویت؛ بازنمایی؛ فضای مجازی؛ گفتمان؛ سوژه

مراجع

 

احمدی، لیلا، (1392)، عوامل مؤثر بر استفاده از فضای مجازی، دو ماهنامۀ خبری دانشگاه تهران (مدت)، شمارۀ 93، خرداد و تیر ماه.

استوری، جان، (1389)، مطالعات فرهنگی دربارۀ فرهنگ عامه، ترجمه: حسین پاینده، تهران، نشر آگه.

اسولیوان، تام و هارتلی، جان و دیگران، (1385)، مفاهیم کلیدی ارتباطات، ترجمۀ میر حسن رئیس زاده، تهران، انتشارات فصل نو.

بارکر، کریس، (1391)، مطالعات فرهنگی، ترجمه: مهدی فرجی و نفیسه حمیدی، تهران، انتشارات پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی .

بالیبار، اتین، (1392)، نامه‌های سیاست، مقالۀ: سه مفهوم سیاست: رهایی، دگرگونی، مدنیّت، ترجمه: مراد فرهادپور و بارانه عمادیان، تهران، نشر بیدگل.

بل، دیوید، (1389)، درآمدی بر فرهنگ‌های سایبر، ترجمۀ مسعود کوثری و حسین حسنی، تهران، انتشارات جامعه شناسان.

بهرامی کمیل، نظام، (1391)، نظریه رسانه‌ها جامعه‌شناسی ارتباطات، تهران، انتشارات کویر

جردن، راونتری، (1381)، جغرافیای فرهنگی، ترجمۀ س. تولایی و م. سلمانی، تهران.

حاجیانی، ابراهیم، (١٣٨٨)، جامعه‌شناسی هویت ایرانی، تهران، پژوهشکدۀ تحقیقات استراتژیک.

دّربیگی، بابک، (1380)، چالش‌های حقوقی؛ اخلاقی و اجتماعی فضای رایانه‌ای، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

دریفوس، هیوبرت و رابینو، پل، (1387)، میشل فوکو فراسوی ساختارگرایی و هرمنوتیک، ترجمۀ حسین بشیریه، تهران، نشر نی.

دلوز، ژیل، (1386)، فوکو، ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نشر نی .

رابینز، کوین و وبستر، فراز، (1384)، عصر فرهنگ فناورانه، ترجمۀ مهدی داودی، تهران، انتشارات توسعه.

رجایی، فرهنگ، (١٣٨٢)، مشکله هویت ایرانیان امروز، ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ، تهران، نشر نی.

سایمونز، جان، (1390)، فوکو و امر سیاسی، ترجمۀ کاوه حسین زاده راد، تهران، انتشارات رخداد نو.

سلطانی، علی اصغر، (1392)، قدرت، گفتمان و زبان، چاپ چهارم، تهران، نشر نی.

عاملی، سعید رضا، (1390)، رویکرد دو فضایی به آسیب‌ها؛ جرایم؛ قوانین و سیاست‌های فضای مجازی، تهران، امیرکبیر.

عاملی، سعیدرضا، (1388)، شبکه‌های علمی مجازی، تهران، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

عضدانلو، حمید، (1380)، گفتمان و جامعه، تهران، نشر نی.

علیخانی، علی اکبر، (1386)، مبانی نظری هویت و بحران هویت، تهران، جهاد دانشگاهی.

فوکو، میشل، (1388)، مراقبت و تنبیه؛ تولد زندان، ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نشر نی.

فوکو، میشل، (1390)، تولد زیست سیاست: درس‌گفتارهای کلژ دوفرانس 1979-1978، ترجمه: رضا نجف زاده، انتشارات رخ‌داد نو.

فیرحی، داوود، (1390)، قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، چاپ نهم، تهران، نشر نی.

کارازوجیانی، آتینا، (1388)، سیاست‌های منازعه سایبری، ترجمۀ محبوبه بیات، تهران، مرکز آموزشی و پژوهشی شهید صیاد شیرازی.

کلی، مایکل، (1385)، نقد و قدرت، ترجمۀ فرزان سجودی، تهران؛ اختران.

کوثری، مسعود، (1387)، اینترنت و آسیبهای اجتماعی، تهران، نشر سلمان.

کهون، لارنس، (1390)، از مدرنیسم تا پست مدرنیسم، ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان، تهران، نشر نی.

گل محمدی، احمد، (١٣٨٣)، جهانی شدن فرهنگ؛ هویت، تهران، نشر نی.

لچت، جان، (1377)، پنجاه متفکر بزرگ معاصر، ترجمۀ محسن حکیمی، تهران، انتشارات خجسته.

لوفور، هنری، (1388)، تروریسم و زندگی روزمره، ترجمۀ امیر هوشنگ افتخاری راد، تهران، نشر صبا .

لیوتار، ژان فرانسوا، (1387)، وضعیت پست مدرن (گزارشی دربارۀ دانش)، ترجمۀ حسینعلی نوذری، چاپ چهارم، تهران، گام نو.

لیوتار، فرانسوا، (1386)، سرگشتگی نشانه‌ها، مقالۀ پسامدرنیسم چیست؟، ترجمه: مانی حقیقی، چاپ چهارم، تهران، نشر مرکز.

لیون، دیوید، (1384)، جامعۀ نظارتی: مسیرهای جدید در تئوری، ترجمۀ لیدا کاووسی، فصلنامۀ رسانه، سال 16، شمارۀ 2.

مجتهدزاده، پیروز، (١٣٨٧)، دموکراسی و هویت ایرانی، تهران، نشر کویر.

مرکیور، ژوزه گیلیرمه، (1389)، میشل فوکو، ترجمۀ نازی عظیما، تهران، انتشارات کارنامه.

میرسپاسی، علی (1387)، روشنفکران ایران، ترجمه: عباس مخبر، چاپ چهارم، تهران، نشر توسعه.

واتیمو، جیانی (1386)، سرگشتگی نشانه‌ها، مقالۀ: پسامدرن: جامعۀ شفاف، ترجمه: مهران مهاجر، چاپ چهارم، تهران، نشر مرکز.

وبستر، فرانک، (1383)، نظریه‌های جامعه اطلاعاتی، ترجمۀ اسماعیل قدیمی، تهران، قصیده سرا.

ون‌دایک، تئون ای، (1382)، مطالعاتی در تحلیل گفتمان؛ از دستور متن تا گفتمان‌کاوی انتقادی، ترجمه: گروه مترجمان، تهران، دفتر مطالعات و توسعۀ رسانه‌ها.

هال، استوارت، (1391)، گزیده‌هایی از عمل بازنمایی، جلد سوم، ترجمه: احسان شاقاسمی، تهران، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوییز، (1392)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه: هادی جلیلی، چاپ سوم، تهران، نشر نی.

 

Casey, Brenadette, and et. Al, (2002) , Television Studies: Key Concept. London and NewYork: Routlrdge.

Focault, m. , (1986) , of other spaces, diacritics, vol 16,

Oxford, (2002(

Webster, (2002)