تحلیل گفتمان ادبیات پژوهشی هویت فرهنگی ایرانیان

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 4، دوره 11، شماره 28، خرداد 1395، صفحه 67-104   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

علیرضا حسینی پاکدهی¹؛ آرش حیدری²؛ یعقوب مرادیان^{* 3}

¹استادیارعلوم ارتباطات، دانشگاه علامه طباطبایی

²دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی

³کارشناسی ارشد علوم ارتباطات، دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی هویت فرهنگی و بحرانی برساختن آن در ادبیات پژوهشی ایران است. بدین منظور با مرور متون پژوهشی چاپ شده در نشریات داخلی به واکاوی چفت و بست‌های گفتمانی حاکم بر آنها در بحرانی برساختن مفهوم هویت فرهنگی ایرانیان می‌پردازیم. بدین منظور با مروری بر نسبت هویت فرهنگی با امپریالیسم فرهنگی و جهانی شدن به بررسی انسجام کلی، گره‌گاه‌ها، چشم‌انداز‌های متن، عناصر مثبت و منفی مطرح شده در متن، تقید‌ها و پیش فرض‌ها و معانی ضمنی این متون پرداختیم. در مرحله دوم برای نشان دادن اینکه آیا وضعیت هویت فرهنگی واقعا بحرانی است یا خیر؟ پژوهشی میدانی انجام دادیم. این پژوهش در بین 75 دانشجوی مشغول به تحصیل در خارج از کشور و 75 دانشجوی مشغول به تحصیل در داخل صورت گرفت. نتایج نشان داد که وضعیت هویت فرهنگی ایرانیان داخل و خارج بر خلاف مدعای گفتمانی مبنی بر بحرانی بودن هویت، در وضعیتی بحرانی به سر نمی‌برد و بحرانی دیدن وضعیت هویت فرهنگی محصول نگاهی فراتاریخی و صلب به هویت فرهنگی است. دیگر نتایج بخش کمی و تجربی حاکی از بالاتر بودن وجوه دینی و اسلامی هویت فرهنگی در نمونه داخل نسبت به نمونه خارج از کشور بود. همچنین بین دو نمونه تفاوت معناداری در نمره هویت فرهنگی با تأکید بر عناصر ملی مشاهده نشد اگرچه در مرز معناداری بود. هویت فرهنگی دانشجویان خارج از کشور در بعد عناصر ایرانی و ملی بالاتر از نمونه داخل بود. دیگر یافته حاکی از نبود تفاوت معنادار بین دو نمونه در نمره کلی هویت فرهنگی بود. یافته‌های کمی در نسبت با یافته‌های حاصل از تحلیل گفتمان مورد بررسی قرار گرفت. 

کلیدواژه‌ها

هویت فرهنگی؛ تحلیل گفتمان؛ امپریالیسم فرهنگی؛ جهانی شدن؛ بحران هویت

مراجع

 

اشرفی، (1377) بی‌هویتی اجتماعی و گرایش به غرب: بررسی عوامل اجتماعی فرهنگی مؤثر بر گرایش نوجوانان به الگوهای فرهنگ غربی (رپ و هوی متال) در تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس

اکبریان، مصطفی (1383) اطلاع رسانی و تأثیر آن بر هویت فرهنگی. فصلنامه کتاب، 60

امینی، محمد‌ (1387)، جهانی شدن و هویت، ره آورد نور،  شماره 22. 26-31.

امیری، ابوالفضل (1390). جهانی شدن فرهنگ و راهبردهای مقاومت فرهنگی، فصلنامه مطالعات بسیج، شماره 50.  

آرمن، سید عزیز؛ زارع، روح‌الله (1390). جهانی شدن، فقر و نابرابری. مجله اقتصادی- ماهنامه بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی، سال یازدهم، شماره 12.

آشنا، حسام‌الدین؛ روحانی، محمدرضا (1389) هویت فرهنگی ایرانیان، از رویکردهای نظری تا مؤلفه‌های بنیادی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره سوم، شماره 4.

باومن، زیگموند (1388) اشارت‌های پست مدرنیته، ترجمه حسن چاوشیان،  تهران. ققنوس.

باهنر، ناصر؛ جعفری کیذقان، طاهره (1389) تلوزیون و تأثیرات کاشتی آن بر هویت فرهنگی ایرانیان. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره سوم شماره 4، 56-131.

بشیر، حسین؛ محمدی، علی (1382). امپریالیسم فرهنگی و هویت فرهنگی، مجله کیهان فرهنگی شماره 200. 38-43.

بک، اولریش (1388) جامعه در مخاطره جهانی، ترجمه محمدرضا مهدی زاده. تهران: کویر.

بوردیو، پیر (1391) تمایز: نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی، ترجمه حسن چاوشیان، ثالث.

پورجبلی، ربابه (1379) بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری هویت اجتماعی، فرهنگی نوجوانان: مورد مطالعه شهر ارومیه. پاپان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز.

توسلی، غلامعباس؛ قلی‌پور، سیاوش (1386). جهانی شدن و هویت فرهنگی قوم لک مجله جامعه‌شناسی ایران. شماره 31. 81 – 104.

جعفری‌زاده، ابولفضل (1385). امپریالیسم فرهنگی رسانه‌ای و بحران جهانی شدن، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی، شماره 48، زمستان 1385.

جلالی، محمود؛ مقامی، امیر (1390). کارکرد حقوق بین‌الملل در فرآیند جهانی شدن حقوق. فصلنامه حقوق مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، سال چهل و یکم، شماره 3.  

جوادی یگانه، محمدرضا؛ عزیزی، جلیل (1387) هویت فرهنگی و اجتماعی در بین جوانان شهر شیراز با توجه به عامل رسانه. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول شماره 3.

حبی، اکرم؛ فتحی آذر، اسکندر؛ محمدبخش، بهمن (1389). جهانی شدن و هویت‌های محلی و جهانی دانشجویان (مطالعة موردی: دانشگاه تبریز). فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره سوم، شماره 2، صص: 101-121.

حسین (1379). تحلیل جامعه‌شناختی تهاجم فرهنگی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز شماره 174. بنی فاطمه،

خادمی، محسن؛ ساکتی، پرویز؛ فلاحی، ویدا (1388) بررسی هویت فرهنگی در دانش‌آموزان دوره راهنمایی تحصیلی (گرایش‌ها و شناخت‌ها) مطالعات تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد.

دهشیری، محمدرضا (1379). جهانی شدن و هویت ملی، مطالعات ملی، شماره5، 100-69.

رهبری، مهدی (1387) بحران هویت فرهنگی در ایران معاصر، نامه پژوهش، 22-23.

سیدیان، سیدمهدی (1390). مولفه‌های جهانی شدن اسلام، ماهنامه معرفت، شماره 169.

شرفی، محمدرضا (1385) بحران هویت فرهنگی در ایران و پیامدهای آن. روان‌شناسی و علوم تربیتی شماره 3 و4.

عادل عبدالحمید، علی (1388)، جهانی شدن و آثار آن بر کشورهای جهان سوم، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش 155، 156.

عباسی، حیدر (1390). جهانی شدن شهرها: فقر، نابرابری و مهاجرت. فصلنامه جستارهای شهرسازی، شماره 36.

علایی، مشیت (1391). جهانی شدن ادبیات یا ادبیات جهانی، فصلنامه سینما و ادبیات، شماره 32.

عیوضی، محمدرحیم؛ هراتی، محمد جواد (1389) توسعه و هویت فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران. مطالعات انقلاب اسلامی، سال هفتم، شماره 21، 2811.

عیوضی، محمدرحیم؛ هراتی، محمد جواد (1388) تاملی در تأثیر توسعه بر هویت فرهنگی؛ راهبرد یاس، شماره 19.

کاستلز، مانویل (1380). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ (قدرت و وهویت)، جلد دوم، ترجمه حسن چاوشیان، طرح نو

کریمی مله، علی (1389). تأثیر جهانی شدن بر برنامه‌های درسی رشته علوم سیاسی. اسلام، سیاست و ساختار بین‌الملل، پیش شماره -1.

گل‌محمدی، احمد (1382). جهانی شدن فرهنگ، هویت، تهران. نشر نی.

مالک، محمد رضا (1382)، جهانی شدن اقتصاد،  تهران. ناشر: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشة معاصر.

مرادی، علیرضا (1390) نقش میراث فرهنگی در تقویت هویت فرهنگی. ماهنامه مهندسی فرهنگی، سال پنجم، شماره 54-53.

مردانی گیوی، اسماعیل (1381) جهانی شدن و هویت ملی. مجله اطلاعات سیاسی - اقتصادی،  شماره 179 و 180.

والرشتاین، ایمانوئل موریس (1381)، سرمایه داری تاریخی، و دو مقالة دیگر، مترجم یوسف نراقی. تهران. قطره.

والرشتاین، ایمانوئل موریس (1384) مقدمه‌ای بر تحلیل نظام‌های جهانی. حسین عسگریان (مترجم)، منیره آذری (ویراستار). مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.

ورجاوند، پرویز (1368) پیشرفت و توسعه بر بنیاد هویت فرهنگی، شرکت سهامی انتشار.

ورجاوند، پرویز (1386) حفظ هویت فرهنگی بای دور شدن از فرهنگ تسلیم، سیاسی اقتصادی.

ویسی، هادی؛ حافظ نیا، محمدرضا (1390). تأثیر جهانی شدن بر مرزها (بررسی و نقد آرای نفی مرز). فصلنامه مدرس علوم انسانی، شماره 72، تابستان 1390 ص 41.

هلد، دیوید؛ مک گرو، آنتونی (1382). «جهانی شدن و مخالفان آن»، ترجمه عرفان ثابتی، تهران. انتشارات ققنوس.

 

Beng-Huat, Chua (2000) Consumption in Asia Lifestyles and identities. Routledge.

Branch, c. W. ; Tayal, P. & Triplett, C. (2000) the relationship of ethnic identity and ego identity status among adolescents and young adults; international journal of intercultural relations. V. 24. 6: 777-790.

Brown, C (2001) Understanding International Relations. Hampshire, Palgrave.

Friedman, Jonathan (1994) Consumption and Identity. Harwood academic publishers.

Galtung, john (1971). A structural theory of imperialism. Journal of peace research, vol. 8, no. 2, 81-117.

Hauser, Robert (2000) cultural identity in a globalised world? A theoretical approach towards the concept of cultural identity. www.zak.kit.edu

http: //www.hashteasemani.blogfa.com/post/5

Lash, S. ; Urry, J. (1994). Economies of signs and space. London, Sage.

Morris, nancy (2008). Cultural imperialism theories, in The International Encyclopedia of Communication Edited by: Wolfgang Donsbach. Temple University.

Schiller, Herbert (1976). Communication and Cultural Domination.

Schiller, Herbert (1969). Mass Communications and American Empire.

Singh, C. L. (2010). "New media and cultural identity". China Media Research 6 (1): 86.