بهبود در اظهارنظر حسابرس و اثرات آن بر تغییرات قیمت و حجم معاملات سهام

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

مقاله 4، دوره 8، شماره 30، شهریور 1395، صفحه 61-82   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

زهره حاجیها^{* 1}؛ محمدرضا ابراهیمی²

¹دانشیارگروه حسابداری، واحد تهران شرق ،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

²کارشناس ارشد حسابداری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد الکترونیکی، تهران

چکیده

این مقاله به بررسی تاثیر نوع اظهارنظر و بهبود در اظهارنظر حسابرس بر قیمت و حجم معاملات سهام شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است. نوع اظهارنظر و میزان تغییر در آن به عنوان اخبار خوب و بد در مورد شرکت در نظر گرفته شده است. نمونه آماری شامل 75 شرکت می­باشد. روش آماری برای آزمون فرضیه­ها، رگرسیون داده­های تابلویی است. برای کمی کردن بهبود در اظهارنظر حسابرس، از روش لی و وو (2004) بهره گرفته شده است. نتایج نشان می­دهد، نوع اظهارنظر رابطه مثبتی با قیمت و حجم معاملات سهام شرکت­ها دارد. همچنین بهبود در اظهارنظر حسابرس رابطه مثبتی با قیمت و حجم معاملات سهام دارد. نتایج بیانگر این است که گزارش­های حسابرسی دارای محتوای اطلاعاتی است و سرمایه­گذاران در تصمیم­گیری­های خود، به نوع و تغییر در اظهارنظر حسابرسی توجه دارند
This paper investigates the impact of Audit Opinion and Audit Opinion Improvement on firms’ stock price and trade volumes in Tehran Stock Exchange (TSE) It is assumed that Audit Opinion and Audit Opinion Improvement reflex good and bad news about firms. The sample consists of 75 firms listed in TSE. The Statistic Method is Pooled Data Regression. In order to quantify Audit Opinion Improvement, Li and Wu (2004) method was employed. The results show that there is a positive and significant relationship between Audit Opinion and firms’ stock prices and trade volumes. Audit Opinion Improvement is also positively correlated with stock prices and trade volumes. Results show that auditors’ reports have information content in TSE and investors consider its type and improvement in their decision making.
 
Keywords: Audit Opinion, Audit Opinion Improvement, Stock price, Stock Trade Volumes.

کلیدواژه‌ها

نوع اظهارنظر حسابرس؛ بهبود در اظهارنظر حسابرس؛ قیمت سهام؛ حجم معاملات سهام

اصل مقاله

بهبود در اظهارنظر حسابرس و اثرات آن بر تغییرات قیمت

 و حجم معاملات سهام

 

 

زهره حاجیها

تاریخ دریافت: 22/01/1395            تاریخ پذیرش: 23/03/1395

[1]

محمدرضا ابراهیمی[2]

 

 

 

چکیده

این مقاله به بررسی تاثیر نوع اظهارنظر و بهبود در اظهارنظر حسابرس بر قیمت و حجم معاملات سهام شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است. نوع اظهارنظر و میزان تغییر در آن به عنوان اخبار خوب و بد در مورد شرکت در نظر گرفته شده است. نمونه آماری شامل 75 شرکت می­باشد. روش آماری برای آزمون فرضیه­ها، رگرسیون داده­های تابلویی است. برای کمی کردن بهبود در اظهارنظر حسابرس، از روش لی و وو (2004) بهره گرفته شده است. نتایج نشان می­دهد، نوع اظهارنظر رابطه مثبتی با قیمت و حجم معاملات سهام شرکت­ها دارد. همچنین بهبود در اظهارنظر حسابرس رابطه مثبتی با قیمت و حجم معاملات سهام دارد. نتایج بیانگر این است که گزارش­های حسابرسی دارای محتوای اطلاعاتی است و سرمایه­گذاران در تصمیم­گیری­های خود، به نوع و تغییر در اظهارنظر حسابرسی توجه دارند.

 

واژه‌های کلیدی:نوع اظهارنظر حسابرس، بهبود در اظهارنظر حسابرس، قیمت سهام، حجم معاملات سهام.

                                                                                              

 

 

 

 

1- مقدمه

این مقاله به بررسی تاثیر اظهارنظر حسابرس و بهبود در اظهارنظر حسابرس بر تغییرات قیمت و حجم معاملات سهام می­پردازد. چن و همکاران^[i](2010) معتقدند که حسابرسی موجب کاهش تضاد منافع بین صاحبان سرمایه و مدیران می­شود و وسیله­ای برای اطمینان بخشی به صورت­های مالی است. حسابرسی به استفاده­کنندگان صورت­های مالی در تصمیم­گیری کمک خواهد کرد(چن و همکاران، 2010، 44). چن و همکاران (2000) و چو و رایس^[ii] (1982) نشان دادند که سرمایه­گذاران نسبت به اظهارنظرهای مردود حسابرسی واکنش منفی دارند و این گزارش­ها اخبار بدی در مورد شرکت تلقی می­شود. آنها معتقدند سرمایه­گذاران اظهارنظرهای مقبول حسابرسی را ترجیح می­دهند و اظهارنظر مقبول اخبار خوبی در مورد شرکت تلقی می­شود. همچنینانتشار اخبار خوب و بد در مورد شرکت بر قیمت سهام و حجم معاملات آن تاثیر خواهد گذاشت (چن و همکاران، 2000، 431؛ چو ورایس، 1982، 330). با فرض این که اظهارنظرهای تعدیل شده حسابرسی توسط بازار سهام خبر بد در نظر گرفته می­شود، ممکن است بازار به این اخبار واکنش نشان دهد و این واکنش در قالب قیمت و حجم معاملات سهام نشان داده شود. پژوهشگران دریافتند که شرکت­های دریافت کننده اظهارنظر مقبول، نسبت به شرکت­های دریافت کننده اظهارنظر تعدیل شده حسابرسی، درآمدهای خود را سریع­تر گزارش می­کنند (سلتانی^[iii]، 2002). از اینرو تغییر اظهار نظر نیز بر بازار تاثیرگذار خواهد بود و به عبارتی بهبود در نوع اظهار نظر باعث اثر مثبت بر قیمت و حجم معاملات سهام می گردد. به عبارتی بهبود در گزارش حسابرس (یعنی تغییر از گزارش نامطلوب به گزارش مطلوب­تر) باعث خواهد شد که افشای اطلاعات سریع­تر انجام شود، و افشای سریعتر منجر به واکنش بازار می گردد. به طور کلی بهبود در اظهارنظر حسابرسی به معنای تغییر اظهارنظر حسابرس از اظهارنظر مردود به اظهارنظر مقبول نسبت به سال قبل، در مورد یک شرکت می­باشد. بهبود در اظهارنظر حسابرس نیز اخبار خوب در مورد شرکت تلقی می­شود.

از اینرو مساله اصلی این تحقیق بررسی رابطه نوع اظهار نظر به عنوان خبر خوب یا بد به بازار و واکنش بازار سرمایه در قالب قیمت و حجم معاملات سهام می باشد. از سوی دیگر بهبود در نوع اظهار نظر نیز باعث تاثیر مثبت بر واکنش بازار و انتشار اخبار خوب در مورد شرکت خواهد بود. مساله اصلی این تحقیق بررسی نوع و جهت این رابطه است. بر اساس هدف تحقیق سوال اساسی تحقیق نیز این است که آیا بین نوع اظهار نظر حسابرس و هچنینی بهبود در اظهار نظر و  قیمت و حجم معاملات سهام در بازار سرمایه ایران رابطه معنی داری وجود دارد و آیا بازار سرمایه به این اطلاعات واکنش نشان می دهد یاخیر؟

 

1-     مبانی نظری و پیشینه پژوهش

حسابرسی فرایندی است منظم و باقاعده (سیستماتیک) برای جمع‌آوری و ارزیابی بیطرفانه شواهد درباره ادعای مربوط به فعالیت و منابع اقتصادی به‌منظور تعیین درجه انطباق این ادعاها با معیارهای از پیش تعیین‌شده و گزارش نتایج به افراد ذینفع می باشد (نیکخواه آزاد، 1379، 25).

گزارش حسابرسی محصول نهایی فعالیت حسابرسی است وهدف آن بهینه کردن گزارشگری مالی (اقتصادی) از طریق افزودن اعتبار به اطلاعات گزارش شده است؛ اعتباری که بر مبنای شواهد به‌دست آمده و در نتیجه درخور توجیه است. گزارش حسابرسی همواره شامل اظهارنظر صریح حرفه‌ای است که نسبت به مطلوبیت صورتهای مالی از تمام جنبه‌های بااهمیت در انطباق با اصول استانداردهای حسابداری انجام می‌شود. اظهارنظر به معنای نتیجه‌گیری و ارائه نظر صریح درباره مجموعه صورت­های مالی می­باشد. استاندارد حسابرسی بخش 70 ایران انواع گزارش حسابرسان مستقل را به شرح زیر ارائه داده است:

اظهارنظر مقبول‌ باید در مواردی‌ اظهار شود که‌ حسابرس‌ به‌ این‌ نتیجه‌ برسد صورتهای‌ مالی‌، از تمام‌ جنبه‌های‌ با  اهمیت‌، طبق‌ استانداردهای‌ حسابداری‌ به‌نحو مطلوب‌ ارائه‌ شده‌ است‌.  نظر مقبول‌ همچنین‌ به‌طور ضمنی‌ بیانگر آن‌ است‌ که‌ هرگونه‌ تغییر در اصول‌ و رویه‌های‌ مبتنی‌بر استانداردهای‌ حسابداری‌ و آثار آنها، به‌نحوی‌ مناسب‌ تعیین‌ و در صورتهای‌ مالی‌ درج‌ و یا افشای اطلاعات شده‌ است‌ (استانداردهای حسابرسی، بخش 705).

نظر مشروط‌  باید هنگامی‌ اظهار شود که‌ حسابرس‌ نتیجه‌گیری‌ می‌کند نظر مقبول‌ نمی‌تواند اظهار شود، اما اثر هرگونه‌ عدم‌ توافق‌ با مدیریت‌ یا محدودیت‌ در دامنه‌ رسیدگی‌ چنان‌ با  اهمیت‌وفراگیر (اساسی‌) نیست‌که‌مستلزم‌اظهارنظرمردودیا عدم‌ اظهارنظر شود.  نظر مشروط‌ باید با عبارت‌ "به‌استثنای‌" آثار موضوع‌ مورد شرط‌ ،اظهارشود.

عدم‌ اظهارنظر باید هنگامی‌ ارائه‌ شود که‌ اثر احتمالی‌ محدودیت‌ در دامنه‌ رسیدگی‌ یا ابهام‌ چنان‌ با اهمیت‌وفراگیر (اساسی‌) باشدکه‌ حسابرس‌ نتواند نسبت‌ به‌ صورتهای‌ مالی‌ اظهارنظر کند (استاندارد حسابرسی، شماره 700). درصورتیکهحسابرسقادربهکسبشواهدکافیومناسببرایاظهارنظرنباشد،وبهایننتیجهبرسدکهآثاراحتمالیتحریفهایکشفنشدهبرصورتهایمالیمی‌تواندبااهمیتوفراگیر (اساسی) باشد،بایدعدماظهارنظرارائه ‌کند. درشرایطبسیارنادریکهابهاماتمتعددوجوددارد،علیرغمکسبشواهدکافیومناسبدرخصوصهریکازاینابهامات،بهدلیلارتباطآنهابایکدیگرومجموعآثاراحتمالیاینمواردبرصورتهایمالی،حسابرسبایدعدماظهارنظرارائهکند (استاندارد حسابرسی، شماره 705).

نظر مردود  باید هنگامی‌ ارائه‌ شود که‌ اثر عدم‌ توافق‌ بر صورتهای‌ مالی‌ چنان‌ با  اهمیت‌وفراگیر (اساسی‌) است‌که‌حسابرس‌به‌این‌نتیجه‌برسدکه‌گزارش‌مشروط‌برای‌افشای‌ماهیت‌ گمراه‌کننده‌ یا ناقص‌ صورتهای‌ مالی‌، کافی‌ نیست‌.

ارزش اطلاعاتی گزارش حسابرسی برای حدود سی سال مورد علاقه محققین بوده است. خصوصا بعد از سال 2001 حرفه حسابرسی تحت فشار زیادی بوده است و سرمایه گذاران انتظار دارند که حسابرسان علائم هشداردهنده ای در گزارش خود و در قالب نوع اظهار نظر حسابرسی در مواردی که صاحبکاران آنها را تهدید می کند، ارائه دهند (جییگر و همکاران[iv]، 2005). به عنوان مثال چن و چرچ[v] (1996) دریافتند که گزارش ابهام در تداوم فعالیت حسابرسی برای پیش بینی ورشکستگی مفید است. همچنین نوع اظهار نظر مقبول می تواند باعث افزایش دسترسی شرکت به منابع اعتبار برون سازمانی شود (نییمی و ساندگرن[vi]، 2012، 767). والاس[vii] (1980، 1987 و 2004) پیشنهاد داد که حسابرسی در قالب اظهار نظر نهایی خود می تواند چند نقش مختلف را ایفا نماید، حسابرس می تواند نظارت کننده باشد، منبع اطلاعاتی بوده و یا یک بیمه گر برای شرکت باشد. هم مطالعات تجربی و هم مطالعات آرشیوی نشان می دهد که اظهار نظر حسابرس اطلاعات مربوطی برای تصمیم گیری تلقی می شود و رفتار واقعی بازارهای مالی به گزارش حسابرسی معنی دار است. به عبارت دیگر بازار به نوع اظهار نظر حسابرس واکنش نشان می دهد. برخی تحقیقات حجم معاملات سهام را معیار مناسبی برای واکنش بازار معرفی می کنند(نیسکانن[viii]، 2007،25). گزارش حسابرسی باعث کاهش عدم تقارن اطلاعاتی در بازار سرمایه می شود. مشکل عدم تقارن اطلاعاتی وقتی به وجود می آید که یکی از طرفین معامله در بازار دارای اطلاعاتی بیش از طرف مقابل باشد(گراهام و همکاران[ix]، 2005، 5). این شکل ممکن است موجب ارزشگذاری اشتباه سهام گردد (شین[x]، 2002، 2). از سوی دیگر بازار سرمایه به اخبار خوب واکنش مثبت نشان می دهد اخبار خوب به معنی کاهش عدم تقارن اطلاعاتی عمل می کند و  اظهار نظر مطلوب نوعی اخبار خوب تلقی خواهد شد، واکنش بازار سرمایه در افزایش قیمت های سهامی که اخبار خوب منتشر کرده است و همچنین حجم مبادله آن سهام نمود می یابد. به همین ترتیب اظهار نظر مردود یا عدم اظهار نظر شکاف عدم تقارن اطلاعاتی ایجاد شده در بازار را دامن می زند و به عنوان اخبار بد تلقی خواهد شد (آباد و همکاران، 2013، 4-7). ازاینرو بین نوع اظهار نظر و بهبود در نوع اظهار نظر و واکنش بازار رابطه معنی دار وجود خواهد داشت. تحقیقات اندکی در زمینه این تحقیق انجام شده است که برخی در ادامه برسی می گردد:

جامعی و همکاران (1391، 1) نشان دادند که بین عملکرد مدیران و نوع اظهارنظر حسابرس رابطه معنی­داری وجود دارد. هدف این پژوهش مطالعه تاثیر عملکرد مدیریت از قبیل سودآوری، سود هر سهم، نرخ بازده حقوق صاحبان سهام و نرخ بازده دارایی ها بر گزارش حسابرس مستقل و بندهای شرط گزارش مشروط بود. جامعه آماری تحقیق 560 سال شرکت شامل 112 شرکت از شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های 1385 الی 1389 بوده است. آنها معتقدند که بهبود عملکرد مدیریت سبب کاهش احتمال صدور گزارش مشروط می­شود. معین­الدین و همکاران (1392، 1) به بررسی رابطه بهبود اظهارنظر حسابرسی با زمان بندی افشا در 70 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی بازه زمانی 1386-1391 پرداختند. آنها با استفاده از رویکرد داده­های ترکیبی نشان دادند که بین دو متغیر مستقل نوع و تغییر اظهارنظر حسابرس، با زمان‌بندی افشا رابطه معنی‌داری وجود دارد.

طالب­نیا و رحمانی (1392، 23) رابطه بین نوع حسابرس و نوع گزارش حسابرس با شاخص مدیریت سود را بررسی نمودند. در این پژوهش رابطه بین نوع حسابرس(مؤسسات حسابرسی بزرگ و کوچک) و نوع گزارش حسابرس(مقبول و غیر مقبول) با شاخص مدیریت سود بررسی شد. آنها با استفاده از داده­های مربوط به 53 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در قلمرو زمانی 1382-1388 و رویکرد داده­های ترکیبی نشان دادند که نوع حسابرس در هیچکدام از صنایع با شاخص مدیریت سود رابطه معناداری ندارد و نوع گزارش حسابرس در صنایع خودرو، فلزات اساسی و مواد و محصولات دارویی رابطه معنادار و منفی با شاخص مدیریت سود را دارد.

اسپاتیس[xi] (2003، 77) نشان داد که گزارش مشروط، باعث افزایش سلامت مالی شرکت­هایی می­شود که از نظر مالی در وضعیت مطلوبی قرار ندارند.  نتایج این تحقیق بیانگر وجود رابطه معنی دار بین نوع اظهار نظر و سلامت مالی شرکت است. همچنین در تحقیق دیگری اسپاتیس (2003، 85) به این نتیجه رسید که اقلام صورت­های مالی توانایی پیش­ بینی اظهارنظر مشروط را دارند.

مرادی و همکاران[xii] (2011: 3354) به بررسی تاثیر اظهار نظر مقبول بر قیمت و بازده سهام شرکت های ایرانی به منظور آزمون محتوای اطلاعاتی نوع گزارش حسابرسی پرداختند. دوره تحقیق 2005تا 2009 برای 121 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بود و نتایح تحقیق بیانگر عدم وجود رابطه معنی دار بین اظهار نظر مقبول و بازده و قیمت سهام بوده است. محققین نتیجه گرفتند که گزارش حسابرسی در بازار سرمایه ایران دارای محتوای اطلاعاتی نمی باشد.

دره زرشکی و همکاران[xiii] (597:2014) به بررسی تاثیر نوع اظهار نظر حسابرسی بر خروج شرکت ها از بازار اوراق بهادار تهران بر اساس نوع صنعت پرداختند. آنها بیان می دارند که فقدان مبادلات سریع و واکنش سریع حجم سرمایه گذاری در بازار سرمایه یکی از دلایل خروج شرکت ها از لیست شرکت های فعال در بورس است. آنها نوع اظهار نظر در سال قبل از خروج شرکت از بورس را برای نمونه ای متشکل از 85 شرکت خارج شده بررسی نموده و دریافتند که بیش از 81 درصد گزارش ها در مورد مشکلاتی قبل از خروج اخطار داده بودند.

التونی بات و همکاران[xiv] (84:2008) اثر اظهار نظر مقبول حسابرس بر قیمت و بازده سهام شرکت های اردنی را طی دوره 2000 تا 2005 بررسی نمودند. نتایج آنها هیچ رابطه معنی دار و روشنی بین اظهار نظر مقبول حسابرس و قیمت و بازده سهام نشان نداد.

از طرفی در این مقاله به مفهوم بهبود در اظهارنظر حسابرس پرداخته شده است. بهبود در اظهارنظر حسابرس به معنای تغییر مثبت در اظهارنظر حسابرس برای یک شرکت نسبت به سال قبل می­باشد. برخی تغییرات در اظهارنظر حسابرسی بیشتر یا کمتر است. برای نمونه، تغییر از اظهارنظر "مشروط" به اظهارنظر "مقبول با بند تاکید بر مطلب خاص" بهبود در اظهارنظر حسابرس تلقی می­شود در حالی که تغییر از اظهارنظر "مشروط" به اظهارنظر "مقبول" بهبود بیشتری در اظهارنظرحسابرس تلقی می­شود.

لیو وو[xv] (2004، 17) به منظور اندازه­گیری میزان بهبود در اظهارنظر حسابرس، انواع اظهارنظر را به این صورت کدگذاری نمودند: 1=بیانگر اظهارنظر مقبول، 2=اظهارنظر مقبول با بند توضیحی، 3=اظهارنظر مشروط، 4= اظهارنظر مشروط با بند توضیحی و 5= عدم اظهارنظر. سپس برای اندازه­گیری بهبود در اظهارنظر حسابرس، از تفاوت اعداد مربوط به نوع اظهارنظر حسابرس استفاده نمودند. بنابراین میزان بهبود در اظهارنظر حسابرس در محدوده اعداد (4-، 3-، 2-، 1-، 0، 1، 2، 3، 4) قرار می­گیرد. برای مثال، تغییر از عدم اظهارنظر به اظهارنظر مقبول برابر 4 واحد بهبود (4-5)خواهد بود. هرچه این مقدار بیشتر باشد، بیانگر بهبود بیشتر در اظهارنظر حسابرس است.

 

تاثیر بهبود در اظهارنظر حسابرس بر قیمت و حجم معاملات سهام

در پژوهش­های اخیر تلاش شده است که میزان بهبود در اظهارنظر حسابرس بصورت کمی اندازه­گیری شود تا بتوان تاثیر آن را بر جنبه­های مختلف شرکت ارزیابی نمود. دیفاند^[xvi] برای اولین بار از مقایس فاصله­ای^[xvii] برای کمی نمودن بهبود در اظهارنظر حسابرس استفاده نمود (دیفاند، 1992، 20). لنوکس^[xviii] (1999) معتقد است که اظهارنظرهای حسابرسی یکسان نمی­باشد و برخی جدی­تر از بقیه هستند. عدم اظهارنظر بدترین نوع اظهارنظر غیرمقبول تلقی می­شود و با تغییر از عدم اظهارنظر به اظهارنظر مشروط و مقبول از شدت آن کاسته می­شود (لنوکس، 1999، 773).

چن و همکاران نشان دادند در کشور چین، بازار سرمایه واکنش منفی نسبت به اظهارنظرهای مردود حسابرسی نشان می­دهد (چن و همکاران، 2000، 428). ها و همکاران[xix] (2003، 129) نشان دادند که زمانبندی افشای اطلاعات مالی سالانه تحت تاثیر نوع اظهارنظر حسابرسی قرار دارد.

کولینان و همکاران (2012، 336) معتقدند که دریافت اظهارنظر مقبول توسط شرکت اخبار خوبی در مورد آن تلقی می­شود، آنها همچنین استدلال می­کنند که هرچه بهبود در اظهارنظر حسابرس بیشتر باشد، تاثیر اخبار خوب منتشر شده بیشتر خواهد بود. آنها با کمی کردن بهبود در اظهارنظر حسابرس با استفاده از مقیاس لی و وو (2004)، تاثیر آن را بر زمانبندی افشای اطلاعات بررسی نمودند. نتایج نشان داد هرچه میزان بهبود در اظهار حسابرس بیشتر باشد، گزارش­های مالی سالانه شرکت به­موقع­تر منتشر می­شود.

برخی از تحقیقات نشان داده است که بین نوع اظهارنظر حسابرسان و قیمت سهام‌ رابطه معنی‌داری وجود دارد (حساس یگانه و یعقوبی منش 1382، 27). از طرفی در تحقیقات اخیر، نورزاد دولت آبادی و جدیری نقاش کار (1392، 88) به این نتیجه رسیدند که علی­رغم بالا بودن شمار اظهارنظرهای غیرمقبول نسبت به اظهارنظر مقبول، هیچ تفاوت معنی­داری میان نوع اظهارنظر حسابرسی، از لحاظ تاثیر بر تعداد دفعات گردش سهام وجود ندارد. همچنین عظیمی و فروزنده (1389، 18) نیز نشان دادند که گزارش مشروط حسابرسی فاقد محتوی اطلاعاتی بوده و بر تصمیم‌گیری‌ استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی بی‌تأثیر است. بنابراین با توجه به وجود نتایج ناسازگار در زمینه تاثیر انواع اظهارنظر حسابرس بر جنبه­های مختلف شرکت، این مقاله به بررسی مفهوم بهبود در اظهارنظر حسابرس و تاثیر آن بر قیمت و حجم معاملات سهام‌ پرداخته است.

 

 

 

 

2-   فرضیه­های پژوهش

بر اساسمبانی نظری و اهداف تحقیق فرضیه­های پژوهش به شرح زیر بیان می­شود:

فرضیه اول: نوع اظهارنظر حسابرس تاثیر معنی­دار بر قیمت سهام دارد.

فرضیه دوم: نوع اظهارنظر حسابرس تاثیر معنی­دار بر حجم معاملات سهام دارد.

فرضیه سوم: بهبود در اظهارنظر حسابرس تاثیر معنی­دار بر قیمت سهام دارد.

فرضیه چهارم: بهبود در اظهارنظر حسابرس تاثیر معنی­دار بر حجم معاملات دارد.

 

3-  روش­شناسیپژوهش

این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش جمع­آوری اطلاعات توصیفی است. به منظور آزمون وجود رابطه بین متغیرها و معنادار بودن روابط در مدل­های برآورد شده از روش رگرسیون داده­های تابلویی با اثرات ثابت^[xx]با رویکرد داده­های ترکیبی استفاده شده است.

 

4-   جامعه و نمونه پژوهش

جامعه آماری شامل کلیه شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد و روش نمونه­گیری حذف سامانمند می­باشد. قلمرو زمانی پژوهش از سال 1385 تا 1392 می­باشد. برای انتخاب نمونه، شرکت­هایی که دارای این شرایط بودند، انتخاب و بقیه شرکت­ها از حذف شدند.

• شرکت قبل از سال 1385 در بورس پذیرفته شده باشد؛
• سهام شرکت بیش ازسه ماه وقفة معاملاتی نداشته باشد؛
• شرکت ازنوع سرمایه­گذاری و واسطه­گری مالی نباشد؛
• کلیة اطلاعات مورد نیاز برای انجام پژوهش در دسترس باشد؛
• سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفندماه باشد.

پس از اعمال محدودیت­های پیشگفته، تعداد 75 شرکت در بازه زمانی 8 ساله 1385-1392 (شامل 600 سال-شرکت) به عنوان نمونه آماری انتخاب شده است. برای گردآوری داده‏های تحقیق نیز از سایت کدالو بانک­های اطلاعاتی سازمان بورس اوراق بهادار تهراناستفاده شده است.

 

5-   مدل­ها و متغیرهای پژوهش

با توجه به اینکه در این پژوهش، تاثیر نوع و میزان بهبود در اظهارنظر حسابرس بر قیمت سهام و حجم معاملات آن ارزیابی می­شود، متغیرهای قیمت سهام و حجم معاملات آن به عنوان وابسته و نوع اظهارنظر و میزان بهبود در اظهارنظر حسابرس به عنوان مستقل در نظر گرفته شدند. همچنین طبق نتایج پژوهش­های قبلی، متغیرهای نوع اظهارنظر سال گذشته، نسبت سود تقسیمی و نسبت قیمت به درآمد کنترل شده­اند. مطابق با تحقیق آردیانا (2014)، برای آزمون فرضیه­های پژوهش به ترتیب از مدل­های رگرسیونی شماره 1 الی 4 بهره گرفته شده است:

 

 

 

 

 

 

 

 

در این مدل­ها متغیرها به این صورت تعریف شدند:

 

5-1- متغیرهای وابسته

قیمت سهام (P)

متغیر وابسته در این پژوهش، متوسط قیمت سهام شرکت i در بازه زمانی 7 روزه بعد از تاریخ مجمع و انتشار گزارش حسابرسی است. از آنجایی که یکی از اهداف این پژوهش بررسی تاثیر نوع و بهبود در اظهارنظر حسابرس بر قیمت سهام شرکت­هاست، قیمت سهام به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شد.

 

حجم معاملات سهام (Vol)

بیانگر حجم معاملات سهام شرکت i در سالt  است. از آنجایی که یکی از اهداف این پژوهش بررسی تاثیر نوع و بهبود در اظهارنظر حسابرس بر حجم معاملات سهام شرکت­هاست، حجم معاملات سالانه سهام به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شد (آردیانا، 2014، 7).

 

5-2- متغیرهای مستقل

نوع اظهارنظر حسابرس (AuditOP_it)

این متغیر انواع اظهارنظر حسابرس را طبق روش لی و وو (2004) به صورت زیر طبقه­بندی می­نماید و به این ترتیب، نوع اظهارنظر حسابرس را به مقیاس کمی تبدیل می­کند.

1)    گزارش مقبول

2)    گزارش مقبول با بند توضیحی

3)    گزارش مشروط

4)    گزارش مشروط با بند توضیحی

5)    عدم اظهارنظر

انتظار می­رود ضریب این متغیر منفی باشد. به این صورت که هرچه اظهارنظر حسابرس بدتر باشد، عدد مربوط به ان بیشتر باشد، قیمت سهام و حجم معاملات سهام کمتر خواهد بود.

بهبود در اظهارنظر حسابرس (AuditOPIMP)

این متغیر طبق روش لی و وو (2004) تغییر اظهارنظر حسابرس را نسبت به سال قبل اندازه­گیری می­کند و برابر اختلاف کدهای مربوط به گزارش حسابرسی سال جاری و سال قبل است و به این وسیله میزان بهبود در اظهارنظر حسابرسی را بصورت کمی محاسبه می­نماید. بنابراین مقادیر این متغیر اعداد  (4، 3، 2، 1، 0، 1-، 2-، 3-، 4-) می­باشد و برای مثال    (1-5=4) بیان می­کند که مسیر تغییر مثبت است و میزان تغییر عدد 4 می­باشد.

 

5-3- متغیرهای کنترلی

نسبت درصد سود نقدی بر سود هر سهم (Div)

سود تقسیمی سهام عامل مهمی در تغییرات قیمت سهام است میزان تقسیم سود و نسبت درصد سود نقدی بر سود هر سهم و همچنین زمان پرداخت سود سهام می‌تواند بیانگر وضعیت مطلوب سهام یک شرکت باشد و سهامداران را به خرید سهام شرکت قبل از برگزاری مجمع عمومی سالانه ترغیب کند. بنابراین انتظار می­رود این متغیر با نوع اظهارنظر حسابرس رابطه مثبتی داشته باشد (لودرر و همکاران[xxi]، 2009، 5).

 

نسبت قیمت به درآمد (P/E)

یکی از معیارهای مهم در تصمیم‌گیری برای خرید سهام شرکت است. این نسبت تابعی از نرخ‌های بهره و نرخ بازده مورد انتظار سرمایه‌گذاران است. البته تنها مقدار این نسبت معیار تصمیم‌گیری نمی‌باشد، بلکه میزان تحقق آن است که بیشتر مد نظر سهامداران است. بنابراین انتظار می­رود این متغیر با نوع اظهارنظر حسابرس رابطه مثبتی داشته باشد (بوباکر و همکاران[xxii]، 2008، 4).

 

نوع اظهارنظر حسابرس در سال گذشته (AuditOPit-1)

نوع اظهارنظر حسابرس در سال گذشته با نوع اظهارنظر حسابرس در سال جاری ارتباط مستقیمی دارد، شرکتی که در سال گذشته اظهارنظر مقبول دریافت کرده است، با احتمال بیشتری در سال جاری نیز اظهارنظر مقبول دریافت می­کند. این موضوع در مورد اظهارنظر مشروط و عدم اظهارنظر نیز صادق است. بنابراین انتظار می­رود این متغیر با نوع اظهارنظر حسابرس رابطه مثبتی داشته باشد (کولینان و همکاران، 2012، 340).

ایرلند[xxiii](2003، 979) معتقد است در بیشتر مطالعات، گزارش حسابرسی سال قبل به عنوان متغیر مهمی برای پیش بینی گزارش حسابرسی سال مورد رسیدگی شناخته شده است. احتمال دریافت گزارش مشروط حسابرسی در شرکت­هایی افزایش می یابد که در سال قبل نیز گزارش مشروط دریافت کرده باشند.

 

 

6-    یافته­های پژوهش

در این پژوهش، برای آزمون فرضیه­ها از الگوی رگرسیون داده­های تلفیقی استفاده شده است، که تلفیقی از داده­های سری زمانی و مقطعی می­باشد. همچنین از آزمون t برای بررسی معناداری ضرایب و آزمونF  برای معناداری کل مدل استفاده شده است. برای بررسی نرمال بودن توزیع داده­ها از آزمون ناپارمتریک کولموگرف- اسمیرنوف (KS) استفاده شده است. این آزمون برای بررسی مطابق بودن توزیع داده­ها با توزیع خاص (در اینجا توزیع نرمال) استفاده می­شود. اگر سطح معنی­داری این آزمون برای متغیری کمتر از 5 درصد باشد، به این معناست که متغیر مذکور از توزیع نرمال برخوردار نمی­باشد.

در جدول 1 آمار توصیفی متغیرهای پژوهش شامل میانگین، بیشترین و کمترین ارائه شده است. همانطور که مشاهده می­شود میانه و میانگین متغیرها به یکدیگر نزدیک است و نشان می­دهد داده­ها از توزیع تقریبا نرمال پیروی می­کنند. حداقل و حداکثر متغیر AuditOPIMP (بهبود در اظهارنظر حسابرس) به ترتیب برابر 1- و 4 می­باشد. این مطلب بیانگر این است که بیشترین بهبود اظهارنظر حسابرسی در دوره زمانی پژوهش، تغییر از عدم اظهارنظر به گزارش مقبول است که بیانگر 4 واحد بهبود می­باشد. این موضوع همچنین نشان می­دهد اظهارنظرهای حسابرسی بطور کلی بهبود داشته است، زیرا کمترین مقدار این متغیر 1- می­باشد که بیانگر یک واحد عدم بهبود در اظهارنظر حسابرسی می­باشد. میانگین و میانه این متغیر نیز نشان می­دهد بطور متوسط اظهارنظر حسابرسی هر شرکت 2 واحد بهبود یافته است.

 

جدول 1-آمار توصیفی متغیرهای پژوهش

متغیرها	P	Vol	Audit OPit	Audit OPIMP	Div	P/E	Audit OPit-1
تعداد مشاهدات	600	600	600	600	600	600	600
میانگین	3.826	1.497	2.4	2	79.785	13	2.3
میانه	3.262	1.352	2.1	2	83.214	15	2.2
حداقل	1	1	1	1-	0	63-	1
حداکثر	47.274	110.508	5	4	3.967.089	253	5

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

7-   بررسی مفروضات رگرسیون

7-1- نرمال بودن توزیع داده­ها

نتایج آزمون کولموگرف-اسمیرنف برای بررسی نرمال بودن توزیع داده­ها در جدول 2 نشان داده شده است. همانظور که مشاهده می­شود، سطح معنی­داری آماره Z برای کلیه متغیرها بیشتر از 5 درصد است و نشان می­دهد کلیه متغیرها از توزیع نرمال برخوردار هستند.

 

 

جدول 2-نتایج آزمون کولموگرف-اسمیرنف

متغیرها	P	Vol	Audit OPit	Audit OPIMP	Div	P/E	Audit OPit-1
تعداد مشاهدات	600	600	600	600	600	600	600
آماره Z	6.218	11.114	3.921	7.626	8.112	3.524	3.961
سطح معنی­داری	0.145	0.236	0.115	0.096	0.721	0.254	0.269

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

7-2- بررسی آزمون استقلال خطاها

به منظور بررسی استقلال خطاها از یکدیگر از آزمون دوربین-واتسون^[xxiv]استفاده می‌شود.  بهطورکلیآزموندوربینواتسونهمبستگیسریالیبینباقیمانده (خطا) هایرگرسیونراآزمونمی‌نماید. مقداراینآمارهبین 0 تا 4 تغییرمی‌کند. اگرهمبستگیبینمانده­هایمتوالیوجودنداشتهباشد،مقدارآمارهبایدنزدیک 2 شود. اگرمقدارآمارهنزدیکبهصفرشود،نشاندهندههمبستگیمثبتبینباقیمانده‌هاواگرنزدیکبه 4 شود،نشاندهندههمبستگیمنفیبینباقیماندههایمتوالیاست. بهطورکلی اگر آماره دوربین-واتسون بین 5/1 و 5/2 قرار گیرد، می­توان فرض عدم وجود همبستگی بین خطاهای مدل را پذیرفت (مومنی و قیومی، 1386). طبق نتایج جداول 5 الی 8، میزان آماره دوربین واتسون برای کلیه فرضیه­ها در محدوده 5/1 تا 5/2 قرار گرفته است و نشان می­دهد می­توان فرض عدم وجود همبستگی بین خطاهای مدل را به عنوان یکی از مفروضات اصلی رگرسیون پذیرفت.

 

7-3- آزمون هم خطی بین متغیرهای مستقل

برای بررسی هم‌خطی بین متغیرهای مستقل از شاخص پراکندگی^[xxv] و عامل تورم واریانس^[xxvi]استفاده شد. هر چه پراکندگی کم باشد اطلاعات مربوط به متغیر کم بوده و مشکلاتی در استفاده از رگرسیون ایجاد می‌شود. عامل تورم واریانس نیز معکوس پراکندگی بوده و هر چقدر افزایش یابد باعث می‌شود واریانس ضرایب رگرسیون افزایش یافته و رگرسیون را برای پیش‌بینی نامناسب می‌سازد. تجربیاتعملیحاکیازایناستکهاگرعامل تورم واریانس (VIF) بزرگترازعدد 5 باشد،مبین وجودیکاخطاراحتمالیاست ودرصورتی که بزرگتراز 10 باشد،یکاخطارجدیرایادآورمی‌شودوحکایتازآنداردکهضرایبرگرسیونیمربوطهبهعلتهم‌خطیچندگانهبهصورتضعیفیبرآوردشده‌اند.وقتیپراکندگی نزدیکبهصفراست،همبستگیچندخطیبالاییوجودداردوانحرافاستانداردرگرسیونمتورمخواهدشد. نتایج بررسی شاخص پراکندگی و عامل تورم واریانس در جدول 3 ارائه شده است. همانطور که مشاهده می­شود شاخص پراکندگی و عامل تورم واریانس کلیه متغیرها نزدیک به یک می­باشد و نشان می­دهد مشکل همبستگیچندخطیوجودندارد.

 

جدول 3- نتایج بررسی هم خطی بین متغیرهای مستقل

نام متغیر	شاخص پراکندگی Tolerance	عامل تورم واریانس VIF
	0.9921	1.024
	0.8942	1.019
	0.9133	1.038
	0.9647	1.124

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

8-  نتایج آزمون فرضیه­ها

نتایج آزمون فرضیه­های پژوهش با استفاده از مدل­های پیشگفته در جدول 5  الی 8 ارائه شده است. با توجه به اینکه برای آزمون فرضیه­های پژوهش از رویکرد داده­های ترکیبی استفاده شده است، لازم است قبل از برازش مدل به منظور انتخاب از بین الگوی داده­های ترکیبی یا تابلویی (پولد) آزمون اف لیمر (چاو) و هاسمن انجام گردد. نتایج این آزمون­ها در جدول 4 ارائه شده است. همانطور که مشاهده می شود، با توجه سطح معناداری بدست آمده و همچنین با توجه به سطح معناداری قابل پذیرش که 5درصد می­باشد، نتایج حاکی از رد شدن فرض H₀ بوده یعنی الگوی داده­های ترکیبی رد شده و برای انتخاب الگوی داده­های تابلویی با اثرات ثابت یا تصادفی، لازم است آزمون هاسمن نیز انجام شود. نتایج آزمون هاسمن حاکی از رد شدن فرض H₀ بوده، در نتیجه الگوی داده­های تابلویی با اثرات ثابت انتخاب می­شود. بنابراین، از الگوی داده­های تابلویی با اثرات ثابت برای برازش الگو استفاده می شود.

 

جدول­ 4- نتایج آزمون F لیمر و هاسمن

	آماره	سطح معناداری		آماره	سطح معناداری
Period F	62.921-	0.000	Period Random	10.214	0.002

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

8-1- نتیجه آزمون فرضیه اول

نتیجه برازش مدل اول برای آزمون فرضیه اول نشان می­دهد که ضریب متغیرهای نوع اظهارنظر حسابرس در سال جاری (AuditOP_it) و سال قبل (AuditOP_it-1)، به ترتیب برابر 0.233 و 0.189 می­باشد. با توجه به سطح معنی­داری این ضرایب که کمتر از یک درصد می­باشد، این ضرایب معنی­دار است. بنابراین می­توان گفت نوع اظهارنظر حسابرس در سال جاری و سال قبل، رابطه مثبت و معنی­داری با قیمت سهام شرکت­ها دارد. یعنی شرکت­هایی که در سال قبل و سال جاری اظهارنظر حسابرسی مقبول دریافت کرده­اند، قیمت سهام بالاتری دارند. بنابراین فرضیه اول پژوهش در سطح اطمینان 99 درصد تایید می­گردد. نتایج همچنین نشان می­دهد، طبق انتظار، متغیرهای کنترل شده سود تقسیمی و نسبت قیمت به درآمد، رابطه مستقیمی با قیمت سهام شرکت­ها دارند. با توجه به این نتیجه می توان چنین استدلال نمود که انتشار گزارش حسابرسی محتوای اطلاعاتی داشته و بازار سرمایه به آن واکنش نشان می دهد، از سوی اظهار نظر مقبول به معنی انتشار اخبار خوب برای شرکت در بازار سرمایه است و در نتیجه بازار سرمایه را به واکنش مثبت به آن وامی دارد. چون در مورد شرکت اخبار خوب (در قالب گزارش و اظهار نظر مطلوب حسابرس) منتشر می شود، قیمت سهام افزایش یافته است.

 

جدول5-نتایج آزمون فرضیه اول پژوهش

مدل اول: متغیر وابسته: P (قیمت سهام)
متغیرها	ضریب	سطح معنی­داری	آماره F (Sig)	Durbin Watson	ضریب تعیین R2	نتیجه
	0.233	0.000	9.362 0.000	1.965	43 درصد	تایید فرضیه
	0.166	0.000
	0.441	0.012
	0.189	0.001
تعداد مشاهدات: 600 سال شرکت
روش برآورد: داده­های تابلویی با اثرات ثابت

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

8-2- نتیجه آزمون فرضیه دوم

در جدول شماره 6 با توجه به ضرایب متغیرهای نوع اظهارنظر حسابرس در سال جاری و سال قبل که برابر با 0.319 و 0.341 می­باشد، وسطح معنی­داری آنها که کمتر از یک درصد است، می­توان نتیجه گرفت این متغیرها با حجم معاملات سهام رابطه مثبت و معنی­دار دارند. یعنی شرکت­هایی که در سال قبل و سال جاری اظهارنظر حسابرسی مقبول دریافت کرده­اند، حجم معاملات سهام آنها بیشتر است. بنابراین فرضیه دوم پژوهش در سطح اطمینان 99 درصد تایید می­گردد. نتایج همچنین نشان می­دهد، طبق انتظار، متغیرهای کنترل شده سود تقسیمی و نسبت قیمت به درآمد، رابطه مستقیمی با حجم معاملات سهام شرکت­ها دارند. یکی دیگر از معیار های واکنش بازار حجم معاملات سهام آن شرکت است، از اینرو انتشار اخبار خوب در قالب گزارش مقبول حسابرسی باعث واکنش مثبت بازار می گردد، به عبارتی انتشار اخبار خوب عدم تقارن اطلاعاتی را کاهش داده و باعث شفافیت بیشتر و قابلیت اتکای بیشتر سرمایه گذاران به اطلاعات منتشر شده شرکت در قالب صورت های مالی حسابرسی شده می شود.

 

جدول6-نتایج آزمون فرضیه دوم پژوهش

مدل دوم: متغیر وابسته: VOL (حجم معاملات سهام)
متغیرها	ضریب	سطح معنی­داری	آماره F (Sig)	Durbin Watson	ضریب تعیین R2	نتیجه
	0.319	0.001	12.421 0.000	1.918	41 درصد	تایید فرضیه
	0.214	0.002
	0.557	0.000
	0.341	0.000
تعداد مشاهدات: 600 سال شرکت
روش برآورد: داده­های تابلویی با اثرات ثابت

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

8-3- نتیجه آزمون فرضیه سوم

در جدول شماره 7 با توجه به ضریب متغیر بهبود در اظهارنظر حسابرس که برابر با 0.254 می­باشد، و سطح معنی­داری آن که کمتر از پنج درصد است، بهبود در اظهارنظر حسابرس نسبت به سال قبل، رابطه مثبت و معنی­داری با قیمت سهام شرکت­ها دارد. یعنی شرکت­هایی که اظهارنظر حسابرسی آنها نسبت به سال قبل بهبود داشته است، قیمت سهام بالاتری دارند. بنابراین فرضیه سوم پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد تایید می­گردد.نتایج همچنین نشان می­دهد، طبق انتظار، متغیرهای کنترل شده سود تقسیمی و نسبت قیمت به درآمد، رابطه مستقیمی با قیمت سهام شرکت­ها دارند. این نتایج نیز بیانگر تلقی بازار از بهبود در نوع اظهار نظر حسابرس به عنوان افزاینده محتوای اطلاعاتی صورت های مالی سال جاری و سال گذشته شرکت است، به عبارتی بهبود در اظهار نظر حسابرس برای بازار محتوای اطلاعاتی داشته و در نتیجه باعث کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و افزایش شفافیت داشته و افزایش قیمت سهام شرکتی را در پی دارد که اخبار خوب منتشر نموده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول7-نتایج آزمون فرضیه سوم پژوهش

مدل سوم: متغیر وابسته: P (قیمت سهام)
متغیرها	ضریب	سطح معنی­داری	آماره F (Sig)	Durbin Watson	ضریب تعیین R2	نتیجه
	0.254	0.014	16.112 0.000	1.721	45 درصد	تایید فرضیه
	0.320	0.001
	0.717	0.001
	0.453	0.000
تعداد مشاهدات: 600 سال شرکت
روش برآورد: داده­های تابلویی با اثرات ثابت

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

8-4- نتیجه آزمون فرضیه چهارم

در جدول شماره 8 با توجه به ضریب متغیر بهبود در اظهارنظر حسابرس که برابر با 0.241 می­باشد، و سطح معنی­داری آن که کمتر از پنج درصد است، بهبود در اظهارنظر حسابرس نسبت به سال قبل، رابطه مثبت و معنی­داری با حجم معاملات سهام شرکت­ها دارد. یعنی شرکت­هایی که اظهارنظر حسابرسی آنها نسبت به سال قبل بهبود داشته است، حجم معاملات سهام بیشتری دارند. بنابراین فرضیه چهارم پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد تایید می­گردد.نتایج همچنین نشان می­دهد، طبق انتظار، متغیرهای کنترل شده سود تقسیمی و نسبت قیمت به درآمد، رابطه مستقیمی با قیمت سهام شرکت­ها دارند. معیار دیگر واکنش بازار به اخبار خوب نیز حجم مبادلات است که نتایج این فرضیه بیانگر تلقی بازار از انتشار اخبار خوب در قالب بهبود در اظهار نظر حسابرس بوده و واکنش مثبت به آن نشان داده است.

 

جدول8-نتایج آزمون فرضیه چهارم پژوهش

مدل چهارم:  متغیر وابسته: VOL (حجم معاملات سهام)
متغیرها	ضریب	سطح معنی­داری	آماره F (Sig)	Durbin Watson	ضریب تعیین R2	نتیجه
	0.241	0.001	18.632 0.001	1.814	39 درصد	تایید فرضیه
	0.196	0.032
	0.447	0.047
	0.106	0.005
تعداد مشاهدات: 600 سال شرکت
روش برآورد: داده­های تابلویی با اثرات ثابت

منبع: یافته­های پژوهشگر

9-   بحث و نتیجه­گیری

در این تحقیق تاثیر اظهارنظر حسابرس و بهبود در اظهارنظر حسابرس بر تغییرات قیمت و حجم معاملات سهام مورد بررسی قرار گرفت. منظور از بهبود در اظهارنظر حسابرس، تغییر نوع اظهارنظر به اظهارنظر مطلوب­تر می­باشد. به عنوان نمونه، تغییر اظهارنظر مقبول با بند توضیحی به اظهارنظر مقبول یک واحد بهبود تلقی می­گردد، در حالیکه تغییر از اظهارنظر مشروط به اظهارنظر مقبول، دو واحد بهبود در نظر گرفته می­شود. پژوهش­های قبلی نشان داده است که عوامل مختلفی بر قیمت و حجم معاملات سهام موثر هستند. از جمله این عوامل می­توان به نسبت قیمت به سود هر سهم، قابلیت نقدشوندگی سهام و ترکیب سهامداران اشاره نمود. در واقع این عوامل به نوعی بیانگر اخبار خوب یا بد در مورد شرکت هستند.

در این مقاله طبق نتایج تحقیقات قبلی، نوع اظهارنظر حسابرس در مورد شرکت نیز منعکس کننده اخبار خوب یا بد در مورد شرکت است و بنابراین بر قیمت و حجم معاملات سهام شرکت تاثیر دارد. برای آزمون فرضیه­های پژوهش از روش رگرسیون حداقل مربعات معمولی با استفاده از داده­های ترکیبی استفاده شد. نتایج آزمون فرضیه­های پژوهش نشان داد که نوع اظهارنظر حسابرس تاثیر مثبت و معنی­داری بر قیمت و حجم معاملات سهام شرکت دارد. همچنین مشخص شد که هرچه بهبود میزان در اظهارنظر حسابرس بیشتر باشد، قیمت و حجم معاملات سهام شرکت بیشتر خواهد بود.این نتایج با نتایج برخی از تحقیقات گذشته مطابقت دارد. به عنوان نمونه، کولینان و همکاران (2012) نیز نشان دادند که بهبود در اظهارنظر حسابرس نوعی اخبار خوب در مورد شرکت تلقی می­شود و انگیزه ایجاد می­کند تا مدیران، گزارش­های مالی سالانه را زودتر گزارش نمایند. گر چه در تحقیق حاضر هم نوع اظهار نظر و هم درجه کمی بهبود در اظهار نظر نیز بررسی شده است. نتایج پژوهش معین­الدین و همکاران (1392) نیز این موضوع را تایید می­کند که بهبود در اظهارنظر حسابرسی، اخبار خوبی در مورد شرکت تلقی می­شود و سرمایه­گذاران نسبت به آن واکنش نشان می­دهند. در آن تحقیق واکنش سرمایه گذاران بر قیمت های سهام نشان داده شده است که نتیجه یکسانی با تحقیق حاضر داشته است اما در تحقیق فعلی حجم معاملات نیز به عنوان معیار دیگری از واکنش بازار مورد سنجش قرار گرفته است و نتایج بیان گر تاثیر بهبود در اظهار نظر بر قیمت سهام و حجم معامله می باشد که در تحقیقات داخلی قبلی این معیار بررسی نشده است. اما با برخی تحقیقات نیز هم خوانی نداشته است به عنوان مثال با تحقیق مرادی و همکاران(2011) و التونی بات و همکاران (2008) که اثر اظهار نظر مقبول حسابرس بر قیمت و بازده سهام شرکت ها را بررسی نمودند. نتایج آنها هیچ رابطه معنی داری بین اظهار نظر مقبول حسابرس و قیمت و بازده سهام نشان نداد.در حالی که نتایج این تحقیق حاکی از وجود رابطه بین نوع اظهار نظر و قیمت و حجم مبادلات سهام است و بیان می دارد که اظهار نظر حسابرس دارای محتوای اطلاعاتی برای بازار سرمایه بوده و آن را به واکنش وا می دارد. همچنین بهبود اظهار نظر اخبار خوب تلقی شده و واکنش مثبت بازار سرمایه ایران را در پی دارد. اما از طرفی، نورزاد دولت آبادی و جدیری نقاش کار (1392) به این نتیجه رسیدند که علی­رغم بالا بودن شمار اظهارنظرهای غیرمقبول نسبت به اظهارنظر مقبول، هیچ تفاوت معنی­داری میان نوع اظهارنظر حسابرسی، از لحاظ تاثیر بر تعداد دفعات گردش سهام وجود ندارد. بنابراین نتایج این پژوهش با نتایج آنها ناسازگار است. تحقیق حاضر نه تنها نوع اظهار نظر بلکه بهبود در اظهار نظر را نیز سنجش کرده است که از این نظر نوآوری دارد. بهبود در نوع اظهار نظر نوعی از خط تحقیقاتی جدید است که تحقیقات اندکی قبل تر در مورد آن انجام شده است. مقایسه نتایج مغایر تحقیق قبلی با نتایج تحقیق حاضر می تواند بیانگر این مطلب باشد که توجه صرف به نوع اظهار نظر حسابرس تنها جنبه ای محدود از اخبار خوب شرکت را منعکس می سازد و آنچه مهم است بهبود در اظهار نظر نسبت به دوره قبل است که اخبار خوبی تلقی شده و باعث کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و افزایش ارزش سهام و حجم معاملات آن سهام خواهد شد.

ویژگی این تحقیق توجه به مفهوم بهبود در اظهارنظر حسابرسی است که جنبه ای ن.آورانه در تحقیقات اخیر در مورد اظهار نظر حسابرس و محتوای اطلاعاتی آن است. همچنین بهبود در اظهار نظر نسبت به تغییر در اظهار نظر نیز متمایز بوده و جنبه ای نوآورانه به ادبیات تحقیق وارد کرده است. در تحقیقات گذشته عمدتا به انواع اظهارنظر حسابرس و تاثیر آن بر جنبه­های مختلف شرکت پرداخته شده است. در تحقیق حاضر میران بهبود در اظهارنظر حسابرسی، بصورت کمی اندازه­گیری شد و تاثیر آن بر قیمت و حجم معاملات سهام ارزیابی شد. نتایج این پژوهش نشان داد که نوع اظهارنظر حسابرس و میزان بهبود در اظهارنظر حسابرس، تاثیر معنی­داری بر قیمت و حجم معاملات سهام شرکت­ها دارد. این موضوع نشان می­دهد گزارش­های حسابرسی در بورس اوراق بهادار تهران دارای محتوای اطلاعاتی است و سرمایه­گذاران به نوع اظهارنظر حسابرس و همچنین روند تغییرات آن اهمیت می­دهند.

صورت­های مالی همراه با گزارش حسابرسی در بازار سرمایه ایران منبع اطلاعاتی مهمی در مورد شرکتهای پذیرفته شده در بورس به حساب می­آید. این اطلاعات حداقل بصورت سالانه تهیه و منتشر می­شود و بسیاری از فعالان بازار سرمایه در اتخاذ تصمیم در مورد خرید و فروش سهام شرکت­ها به این اطلاعات اتکا می­کنند. بنابراین نوع اظهارنظر منتشر شده در مورد یک شرکت می­تواند اخبار خوب یا بد در مورد آن شرکت به استفاده­کنندگان از گزارش­های مالی شرکت­ها مخابره نماید. طبیعی است اظهارنظرهای تعدیل شده، بیانگر اخبار بد در مورد شرکت است و شرکتی که این نوع اظهارنظرها را نسبت به صورت­های مالی خود دریافت می­کند، آثار منفی این اخبار بر قیمت سهام و حجم معاملات سهام آن مشهود خواهد بود.

با توجه به نتایج این تحقیق پیشنهاد می­گردد، استفاده کنندگان از صورت­های مالی و گزارش­های حسابرسی شامل سرمایه­گذاران، تحلیلگران و سایر استفاده­کنندگان، در هنگام تصمیم­گیری به نوع اظهارنظر حسابرستوجه نمایند. زیرا نتایج این پژوهش نشان می­دهد، نوع اظهارنظر حسابرسی رابطه مثبت و معنی­داری با قیمت و حجم معاملات سهام دارد. به این صورت که هرچه اظهارنظر حسابرس به اظهارنظر مقبول نزدیک­تر باشد، تاثیر مثبتی بر قیمت و حجم معاملات سهام خواهد داشت. اظهارنظرهای مقبول با بند توضیحی، مشروط، مشروط با بند توضیحی و عدم اظهارنظر با قیمت­ها و حجم معاملات سهام پایین­تر همبستگی دارد.

از طرفی نتایج پژوهش نشان داد، تغییرات اظهارنظر حسابرس در طول دوره­های مختلف عامل مهم و موثری بر قیمت و حجم معاملات سهام به حساب می­آید. به این معنی که شرکتی با اظهارنظر مقبول در سال جاری و اظهارنظر مشروط در سال قبل؛ با احتمال بیشتری افزایش قیمت و حجم معاملات سهام را در سال جاری تجربه خواهد کرد. بنابراین لازم است استفاده کنندگان از صورت­های مالی شرکت­ها، روند تغییرات اظهارنظر حسابرسی شرکت­ها را در دوره­های مختلف در نظر بگیرند و میزان بهبود در اظهارنظر حسابرس را در تصمیم­گیری­های اقتصادی خود مورد توجه قرار دهند. روند تاریخی تغییرات مثبت در اظهار نظر حسابرس دارای محتوای اطلاعاتی برای بازار سرمایه ایران است. از اینرو به قانون گذاران بازار سرمایه ایران پیشنهاد می شود به تغییرات اظهار نظر حسابرس نسبت به دوره های گذشته برای اتخاذ قوانین و مقررات اثربخش تر توجه ویژه نمایند تا سرمایه گذاری، خرید و فروش و مبادلات سهام را تسهیل نماید.

 

---

1- دانشیارگروه حسابداری، واحد تهران شرق ،دانشگاه آزاد اسلامی،  تهران، ایران ، نویسنده اصلی و مسئول مکاتبات [e-mail]

2- کارشناس ارشد حسابداری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد الکترونیکی، تهران، ایران

---

[i]. Chen, C. J. P., Su, X., & Wu, X.

[ii]. Chow & Rice

[iii].Soltani

[iv].Geiger et al.

[v]. Chen and Church

^[vi].Niemiand Sundgren 

[vii]. Wallace

[viii].Niskanen

[ix]. Graham et al

[x]. Shin

[xi]. Spathis, T.

[xii].Moradi et al.

[xiii].Darezereshki et al.

[xiv]. AlThuneibat et al.

[xv]. Li, S., & Wu, X

[xvi]. DeFond, M.

[xvii]. Ordinal

[xviii]. Lennox, C. S.

[xix]. Haw et al.

[xx]. Fixed Effects Pooled Data Regression

[xxi].Loderer, C., Neusser, K., and Waelchli, U

[xxii]. Boubaker, Mensi, and Nguyen

[xxiii]. Ireland, J.

[xxiv]. Durbin-Watson

25. Tolerance

[xxvi]. Variance Inflation Factor

مراجع

1)      برزگر، قدرت الله؛ علیرضا پاکدین امیری و مرتضی پاکدین امیری، (1388)،  تبیین مدل معادلات ساختاری عوامل مالی موثر بر شاخص قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه علمی پژوهشی حسابداری مالی، سال اول، شماره چهارم، صص 26-42.

2)      جامعی، رضا؛ مهران هلشی، و عبدالله حاجی عیدی ،(1391)، بررسی تاثیر عملکرد مدیران بر اظهارنظر حسابرس مستقل در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه بررسی­های حسابداری و حسابرسی، سال نوزدهم، شماره هفتاد، صص 1-14.

3)      حساس یگانه، یحیی و سارا یعقوبی منش ،(1382)، تاثیر گزارش­های حسابرسی بر قیمت سهام، مجلهمطالعات تجربی حسابداری مالی ، شماره سوم، صص 27-59.

4)      فدوی مصطفی؛ زینب صیادنیا و زینب نادی ،(1391)، رابطه بین حجم معاملات سهام و تغییر قیمت سهام در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، اولین همایش ملی حسابداری و مدیریتنور - دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور.

5)      طالب­نیاقدرت­اله و هژار رحمانی ،(1392)، رابطه بین نوع حسابرس و نوع گزارش حسابرس با شاخص مدیریت سود، پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره پنجم، شماره نوزدهم، صص 23-42.

6)      عظیمی مجید و جواد فروزنده ،(1389)، بررسی اثر گزارش مشروط حسابرسی بر تصمیم­گیری استفاده­کنندگان صورت­های مالی، مجله دانش و پژوهش حسابداری،شماره 21، صص 18-23.

7)      کمیته تدوین استانداردهای حسابرسی، استانداردهای حسابرسی، استانداردهای مصوب، قابل دریافت از تارنمای سازمان حسابرسی به آدرس: http://www.audit.org.ir

8)      معین­الدین محمود، فروغ حیرانی و نرگس عسکرانی ،(1392)، بررسی رابطه بهبود اظهارنظر حسابرسی با زمان­بندی افشا در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، دومین کنفرانس ملی حسابداری، مدیریت مالی و سرمایه گذاری، گرگان - انجمن علمی و حرفه­ای مدیران و حسابداران گلستان.

9)      نورزاد دولت آبادی، محمد جدیری نقاش کار و جهانگیر جدیری نقاش کار ،(1392)، تاثیر نوع اظهارنظر حسابرسی بر حجم معاملات سهام در بورس اوراق بهادار تهران، مجله تحقیقات حسابداری و حسابرسی، سال چهارم شماره هجدهم، صص 88-103.

10)   نیکخواه آزاد ، علی ،(1379)، بیانیه مفاهیم بنیادی حسابرسی،  مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی سازمان حسابرسی، چاپ دوم.

11)    Abad, D. Sánchez-Ballesta, J.P. and Yagüe, J. ,(2013), Audit Opinion and Information Asymmetry The Stock Market. Available online at: https://editorialexpress.com/cgi-in/conference/download.cgi?db_name=forofinanzas2013&paper_id=110

12)    AlThuneibat, A.A., Khamees, B.A., Nedal A. AlFayoumi. ,(2008), "The effect of qualified Auditors' Opinions on Share Prices: Evidence from Jordan", Managerial Auditing Journal, Vol. 23, 1,PP. 84 – 101.

13)    Boubaker, A., Mensi, W., and Nguyen, D.K., (2008), “More on Corporate Diversification, Firm Size and Value Creation”. Economics Bulletin. Vol: 7. 3, PP. 1-7.

14)    Chen, K. & B. Church ,(1996), Going Concern Opinions and The Market’s Reaction to Bankruptcy Filings. The Accounting Review, 71:1,PP. 117–128.

15)    Chen, C. J. P., Su, X., & Wu, X. ,(2010),”Auditor changes following a Big 4 Merger with Alocal Chinese firm: A Case Study”. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 29(1),PP. 41–72

16)    Chen, C., X. Su, and R. Zhao. ,(2000), “An Emerging Market’s Reaction to Initial ModifiedAudit Opinions: Evidence from The Shanghai Stock Exchange”. ContemporaryAccounting Research, 17 (3),PP. 429-455.

17)    Chow Chee and Rice Steven ,(1982), “Qualified Audit Opinion and Auditor Switching”, The Accounting Review ,Vol LVII. No 2, PP. 326- 338

18)    Cullinan, Charles P, Fangjun Wang, Bei Yang, Junrui Zhang (2012), “Audit opinion improvement and the timing of disclosure”. Advances in Accounting, incorporating Advances in International Accounting, 28, PP. 333–343.

19)    Darezereshki, T., BarzegariKhanghah, J. Shafiei, A., and NavidVahid. ,(2014), “A survey of the Effect of Audit Report Type on Delisting the Companies from Stock Exchange Market in Terms of Separated Industries ,(2008-2011)”, Management and Administrative Sciences Review, 3, 4 ,(Special Issue), 597-601.

20)    DeFond, M. ,(1992), “The Association between Changes in Client Firm Agency Costs and Auditor Switching”. Auditing: A Journal of Practice and Theory, 11, 16–31.

21)    Haw, I.G., Park, K., Qi, D., Wu, W.,(2003), “Audit Qualification and Timing of Earnings Announcements: Evidence from China”. Auditing.: A Journal of Practice and Theory, 22 ,(2), 121–146.

22)    Ireland, J. ,(2003), An Empirical Investigation of Determinants of Audit Reports in the UK. Journal of Business Finance & Accounting, 30,(7 & 8), pp. 975– 1015.

23)    Geiger, M., K. Raghunandan& D. Rama ,(2005), Recent Changes in The Association between Bankruptcies and Prior Audit Opinions. Auditing: A Journal of Practice and Theory, 24:1, 21–35.

24)    Graham, John R and Koski, Jennifer and Loewenstein ,(2003), Information Flow and Liquidity Around Anticipated and Unanticipated Dividend Announcements. available at: http://ssrn.com,1-50.

25)    Lennox, C. S. ,(1999), “The accuracy and incremental information content of audit eportsin predicting bankruptcy”. Journal of Business Finance and Accounting, 26,(5),757–778.

26)    Li, S., & Wu, X. ,(2004), “The Improvement in Audit Opinion and Voluntary Auditorswitch: Descriptive Statistics and Implications from 1997–2003”. Auditing Research,5, 13–19 ,(in Chinese).

27)    Loderer, C., Neusser, K., and Waelchli, U. ,(2009), “Firm Age and Survival”. Working Paper. University of Bern, Switzerland. Available a online at: http://mpra.ub.uni-muenchen.de/26450/, 

28)    Moradi, M., Salehi, M., Rigi, M., and Mohsen Moeinizade .,(2011), The effect of qualified audit report on share prices and returns: Evidence of Iran, African Journal of Business Management, 5 ,(8), PP. 3354-3360.

29)    Shahzad,  Hassan, HuuNhan Duong and\, Harminder Singh and Petko S. Kalev. ,(2014),  Trading Volume, Realized Volatility and Jumps on the Australian Stock Market.  Electronic copy available at: http://ssrn.com/abstract=2434834. Retrieved Dec, 16, 2014.

30)    Shin, Y. ,(2002), The Effect of Product Market Competition on Cororate Voluntary Disclosure Decisions.Available at: http://ssrn.com. PP. 1-47.

31)    Soltani, B,,(2002)"Timeliness of corporate and Audit Reporting: some Empirical Evidence in the French Context" The International Journal of Accounting,,(3),PP. 215-246.

32)    Spathis, T. ,(2003): “Audit Qualification, Firm Litigation, and Financial Information: an Empirical Analysis in Greece” .International Journal of Auditing, Vol. 7 ,(1), PP. 71-85.

33)    Wallace, W. ,(1980), The Economic Role of The Audit in Free and Regulated Markets. The Touche Ross and Co. Aid to Education Program. Reprinted in Auditing Monographs ,(New York Macmillan Publishing Co., ,(1985), Available online at: <http://raw.rutgers.edu/raw/wallace/homepage.html>.

34)    Wallace, W. ,(1987), The Economic Role of The Audit in Free and Regulated Markets: A Review. Research in Accounting Regulation, 1,PP. 7–34.

35)    Wallace, W. ,(2002), Delay in Accounting Harmonization: Evidence on Auditor Selection and Cost-of-Capital Effects. Research in Accounting Regulation, 15,PP. 39–68.

36)    Wallace, W. ,(2004), The Economic Role of The Audit in Free and Regulated Markets: A Look Back and A Look Forward. Research in Accounting Regulation, 17, PP. 267–298.

 

 

یادداشت‌ها