تأثیر ویژگی‌های اجتماعی بهره‌برداران بر مشارکت آن‌ها در تعاونی‌های آبخیزداری (مطالعه موردی: تعاونی‌آبخیزداری حوزه آبخیز سقزچی‌چای استان اردبیل)

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 6، دوره 6، شماره 3 - شماره پیاپی 21، آذر 1394، صفحه 59-74   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

اردوان قربانی^{* 1}؛ امیرحسین کاویانپور²؛ روح الله دبیری³

¹دانشیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده فناوری کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²دانشجوی دکتری علوم مرتع، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

³- دانش آموخته کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

جهت جلب مشارکت ساکنان یک حوزه آبخیز برای شرکت در برنامه­های آبخیزداری، عوامل تأثیر­گذار باید مورد توجه قرار گیرد. در این تحقیق ویژگیهای فردی- حرفه­ای و آموزشی- ترویجیروستائیان عضو تعاونی­ آبخیزداری حوزه آبخیز سقزچی­چای (استان اردبیل) و تأثیر این عوامل بر مشارکت آن­ها در تعاونی­های آبخیزداری بررسی شده است. این تحقیق به روش پیمایشی انجام و پرسشنامه­ای جهت گردآوری داده­ها تهیه شد. جامعه آماری شامل بهره­برداران عضو تعاونی آبخیزداری روستاهای سوها، سقزچی، حور، تفیه و رز به تعداد 115 نفر بوده­اند که در داخل حوزه آبخیز سقزچی­چای ساکن هستند. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از نرم­افزار SPSS استفاده شد. نتایج بدست آمده از توصیف ویژگی­های فردی و حرفه­ای بهره­برداران حوزه آبخیز سقزچی­چای عضو تعاونی­های آبخیزداری شامل: سن، شغل اصلی، میزان تحصیلات، نوع حرفه در روستا، میزان مهارت و ... نشان داد، اولاً تنها افراد سالخورده و با سواد کم، کشاورز و دامدار و با مهارت متوسط هستند که بیشترین تمایل را برای مشارکت در تعاونی آبخیزداری نشان داده­اند. جوانان تحصیل کرده باور مناسبی نسبت به موفقیّت تعاونی­های آبخیزداری ندارند و بیشتر تمایل به مهاجرت و کمتر دلبستگی به ماندن در روستا و انجام فعالیت­های مختلف در قالب تعاونی­ها را از خود نشان داده­اند. دیدگاه بهره­برداران نسبت به مشارکت در کلاس­های آموزشی برای افزایش مشارکت قابل توجه بوده و درخواست برگزاری کلاس­های آموزشی دارند. همچنین با توجه به معنی­داری ضریب مقایسه من- ویتنی در سطح 01/0=α، اعضاء آشنا با مفهوم قرق و آشنا با شرکت­های تعاونی روستایی، بیشترین مشارکت را در تعاونی آبخیزداری داشته ­اند.

کلیدواژه‌ها

مسائل اقتصادی و اجتماعی حوزه‌های آبخیز؛ تعاونی آبخیزداری؛ ویژگی‌های اجتماعی؛ مشارکت

اصل مقاله

تأثیر ویژگی­های اجتماعی بهره­برداران برمشارکتآن­ها در تعاونی­های آبخیزداری

(مطالعه موردی: تعاونی­آبخیزداری حوزه آبخیز سقزچی­چای استان اردبیل)

اردوان قربانی^[1]*؛ امیرحسین کاویان­پور^[2]؛ روح الله دبیری^[3]

 

تاریخ دریافت: 12/09/93          تاریخ پذیرش: 14/4/94

 

جهت جلب مشارکت ساکنان یک حوزه آبخیز برای شرکت در برنامه­های آبخیزداری، عوامل تأثیر­گذار باید مورد توجه قرار گیرد. در این تحقیق ویژگیهای فردی- حرفه­ای و آموزشی- ترویجیروستائیان عضو تعاونی­ آبخیزداری حوزه آبخیز سقزچی­چای (استان اردبیل) و تأثیر این عوامل بر مشارکت آن­ها در تعاونی­های آبخیزداری بررسی شده است. این تحقیق به روش پیمایشی انجام و پرسشنامه­ای جهت گردآوری داده­ها تهیه شد. جامعه آماری شامل بهره­برداران عضو تعاونی آبخیزداری روستاهای سوها، سقزچی، حور، تفیه و رز به تعداد 115 نفر بوده­اند که در داخل حوزه آبخیز سقزچی­چای ساکن هستند. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از نرم­افزار SPSS استفاده شد. نتایج بدست آمده از توصیف ویژگی­های فردی و حرفه­ای بهره­برداران حوزه آبخیز سقزچی­چای عضو تعاونی­های آبخیزداری شامل: سن، شغل اصلی، میزان تحصیلات، نوع حرفه در روستا، میزان مهارت و ... نشان داد، اولاً تنها افراد سالخورده و با سواد کم، کشاورز و دامدار و با مهارت متوسط هستند که بیشترین تمایل را برای مشارکت در تعاونی آبخیزداری نشان داده­اند. جوانان تحصیل کرده باور مناسبی نسبت به موفقیّت تعاونی­های آبخیزداری ندارند و بیشتر تمایل به مهاجرت و کمتر دلبستگی به ماندن در روستا و انجام فعالیت­های مختلف در قالب تعاونی­ها را از خود نشان داده­اند. دیدگاه بهره­برداران نسبت به مشارکت در کلاس­های آموزشی برای افزایش مشارکت قابل توجه بوده و درخواست برگزاری کلاس­های آموزشی دارند. همچنین با توجه به معنی­داری ضریب مقایسه من- ویتنی در سطح 01/0=α، اعضاء آشنا با مفهوم قرق و آشنا با شرکت­های تعاونی روستایی، بیشترین مشارکت را در تعاونی آبخیزداری داشته­اند.

کلمات کلیدی: مسائل اقتصادی و اجتماعی حوزه­های آبخیز، تعاونی آبخیزداری، ویژگی­های اجتماعی، مشارکت.

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

در حفظ، حمایت و بهره­برداری بهتر از سرزمین و مدیریت تنش­ها و بحران­های حاصله، بخصوص در صده اخیر که منجر به تخریب منابع و برهم خوردن تعادل اکولوژیک شده است (مخدوم، 1378)، لازم است به خاک به عنوان بستر حیات، آب مایه حیات و گیاه اولین حلقه از چرخه شبکه غذایی توجه لازم مبذول گردد. در راستای حل مشکلات منابع طبیعی تجدید شونده و مدیریت بحران بوجود آمده باید با دید جامع، اعمال مدیریت صحیح، هماهنگ و یکپارچه بر کلیه منابع یک حوزه آبخیز اعمال گردد به نحوی که ضمن بهره­برداری مناسب، منطقی و بهینه از عرصه­های منابع طبیعی، کشاورزی و منابع انسانی سرزمین، میزان هدر رفت آب، خاک، گیاه و رسوب حاصله به حداقل تقلیل، و اوضاع اقتصادی و اجتماعی حوزه به نحو مطلوب اداره گردد (نجفی نژاد، 1376؛ وانگ^[4]، 2001). یکی از راهکار­های اصولی در ارتباط با حصول نتیجه مورد نظر در طرح جامع آبخیزداری توجه به امر مشارکت مردم و تشکیل تشکل­های مردم نهاد می­باشد. با نگاهی به گذشته در کشورهای اروپایی تشکیلاتی بعنوان تعاونی برای رفع مشکلات موجود در بخش منابع طبیعی بوجود آمده­ است. تعاونی­های مراتع (مراتع تعاونی) در دهه 1930 شروع به کار کردند تا اراضی مرتعی کانادا را که به­دلیل خشکسالی و روش­های نامناسب بهره­برداری، خسارت دیده بودند، مدیریت کنند (ثمری، 1389). تعاونی­ها هنوز هم به عنوان بنگاه­های اقتصادی می­توانند تحولات فرهنگی، سازمانی و فناوری را که لازمه حرکتی مهم در راستای نیل به توسعه پایدار هستند، سرعت بخشند. تعاونی­های آبخیزداری با هدف گسترش مشارکت مردمی در حفظ و احیای منابع طبیعی در دهه 1360 در دستور کار سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور قرار گرفته است.

اگر نحوه تدوین برنامه­ها و پروژه­ها جهت اصلاح و احیاء حوزه­های آبخیز مرور گردد، دریافت می­شود همواره برنامه­ریزی توسط کارشناسان و افراد متخصّص با دید علمی و به نظر تهیه کنندگان آن با جامع­نگری از بالا به پایین تهیه شده­ است و در نهایت برنامه و یا پروژه تدوین شده، برای مردم اجرا شده است. متأسفانه اغلب برنامه­ریزی‌هایی که بدین طریق طرح­ریزی شده­اند، اگر چه برای مردم بوده ولی از پشتوانه مردمی برخوردار نبوده و بازده مناسبی نداشته است. آنچه امروزه مطرح است، این است که اولاً تدوین برنامه با مشارکت مردم باشد و ثانیاً اجرای آن نیز با مشارکت مردم انجام شود. زیرا با توجه به تعریف جدید آبخیزداری یا مدیریت آبخیز عهده­دار هماهنگی فعالیت­های مردمی و نهاده­های دولتی در جهت استفاده بهینه از منابع موجود و حفظ منابع آبخیزنشینان است. در بحث مشارکت مردم و موفقیّت هرچه بیشتر این تشکلّ‌ها در نواحی روستایی، دو نکته را باید مدنظر قرار داد؛ اول اینکه، باید افراد را تشویق به مشارکت کرد، زیرا در توسعه نواحی روستایی، این افراد هستند که نقش کلیدی را ایفا می­کنند. دومین عامل، فراهم کردن فرصت­هایی برای وضوح هرچه بیشتر تقاضاهای روستائیان، برای مسئولین و دست­اندرکاران است، زیرا ایجاد تشکلّ‌های مردمی می­تواند پل ارتباطی بین نیازهای مردم روستا و مسئولین قلمداد شود (کوئلهو و فی­وریتو^[5]، 2008).

جهت جلب مشارکت ساکنان یک حوزه آبخیز برای شرکت در برنامه­های آبخیزداری باید عوامل تأثیرگذار مورد توجه قرار گیرد. در زمینه عوامل تأثیر­گذار بر فرآیند مشارکت تحقیقات زیادی صورت گرفته است. بطور مثال، حسین­پور (1372) در بررسی ضرورت مشارکت و تعیین نیازهای آموزشی روستائیان دامدار در حوزه­های آبخیز هراز آمل نتیجه گرفته است بین ناآگاهی از محتوای برنامه و عدم مشارکت مردمی در فعالیت­های آبخیزداری رابطه­ای حاکم است و توجه به فرهنگ­ها و نیازهای اساسی روستائیان باعث افزایش مشارکت خواهد شد. محمدی (1383) مطالعه­ای روی عوامل مؤثر بر مشارکت روستائیان در طرحهای آبخیزداری انجام و نتیجه گرفت مشارکت روستائیان در چنین طرحهایی تحت تأثیر عواملی نظیر انگیزه روستائیان، اعتماد به مجریان، وابستگی به دولت و پایگاه اجتماعی  -اقتصادی روستائیان قرار دارد. نصرالهی و همکاران (1383) با مطالعه عوامل فنی و اقتصادی - اجتماعی حاکم بر تخریب مراتع استان مرکزی نتیجه گرفتند در مناطق استپی عواملی مانند مساحت مرتع، تعداد بهره­بردار، تعداد دام و درآمد دامدار با شاخص تخریب رابطه معنی­داری دارد. در مطالعه­ای دیگر، جلالی و کرمی (1385) تعاونی­های مرتع­داری استان کردستان را به­منظور تعیین عوامل مؤثر بر مشارکت مرتعداران مطالعه و نتیجه­گیری نموده که از میان عوامل، ارتباط با کارمندان منابع طبیعی، تقدیر­گرائی، موفقیّت مداری، دانش فنی فرد، سطح سواد، منفعت- هزینه، پیامد اجتماعی مشارکت، خدمات ترویجی و تامین نهاده که دارای همبستگی معنی­داری با متغیّر میزان مشارکت فرد در تعاونی می­باشند. حیدرپور و همکاران (1386) نقش عضویت در تعاونی­های جنگل­نشینان در حفاظت از منابع جنگلی در غرب استان مازندران را بررسی و نتیجه گرفتند که عضویت در تعاونی­ها در میزان مشارکت در فعالیت­های احیایی اثر مثبت داشته و همچنین کسانی که در فعالیت­های حفاظتی و توسعه منابع جنگلی مشارکت دارند در فعالیت­های احیایی نیز مشارکت بیشتری دارند. عزیزی (1386) در مطالعه­ای با هدف بررسی عوامل اقتصادی و اجتماعی مؤثر بر مشارکت روستاییان در طرحهای منابع طبیعی نتیجه گرفت که حمایت مالی مشارکت کنندگان از سوی دولت و وابستگی بیشتر مالی روستاییان باعث افزایش مشارکت آن­ها می­شود. همچنین انگیزه اجتماعی بیشترین تأثیر را در مشارکت افراد داشته است به این معنی که هر چه انگیزه اجتماعی افراد بالاتر رود بر میزان مشارکت آنان افزوده می­شود. صالحی (1386) عوامل مؤثر بر میزان مشارکت روستاییان در طرح­های آبخیزداری را عوامل ادراکی، فردی، ارتباطی- اطلاعاتی و اقتصادی می­داند. بخشی و همکاران (1388) در تحقیق خود نتیجه گرفتند بین شرکت در کلاس­های آموزشی و میزان قرق دامداران با بهبود مدیریت مراتع رابطه مستقیم و معنی­دار وجود دارد. همچنین بین تعداد افراد تحت تکفل با بهبود مدیریت مراتع رابطه معکوس و معنی­داری وجود دارد. همچنین نتایج آن­ها نشان داد سه عامل حضور در کلاس­های آموزشی، استفاده از مراتع در تامین علوفه و آشنایی دامداران با طرح­های مرتعداری بیشترین تأثیر را در بین متغیّرها دارند. روحی و همکاران (1389) در تحقیق خود با هدف بررسی و تعیین عوامل اجتماعی مؤثر بر مشارکت بهره­برداران در اجرای طرح­های مرتعداری شهرستان قائمشهر، نتیجه گرفتند که بیشترین کشش در میان عوامل اجتماعی مربوط به میزان آگاهی بهره­برداران از طرح­های مرتعداری است. همچنین، با افزایش آگاهی از طرح­های مرتعداری، احتمال مشارکت بهره برداران افزایش خواهد داشت. متغیّر سن، اثر منفی و معنی­داری را در مشارکت بهره­برداران برای اجرای طرحهای مرتعداری نشان داد.

عدم توانمندی فکری و علمی کشاورزان، باغداران سنتی و دامداران برای استفاده از داشته­های طبیعی حوزه­ی سقزچی باعث گردیده است تا روزمره­گی و عدم بازدهی کافی از کاربری­های موجود در حوزه آبخیز نتواند سطح زندگی و درآمد اهالی را افزایش دهد. در حالیکه می­توان با بهینه­گزینی در بین کاربری­های مختلف و توانمند­سازی و حمایت از مردم در قالب تشکل­های مبتنی بر مدیریت یکپارچه و جامع بر عناصر حیاتی موجود در دسترس و موجود محیط پیرامون برنامه­ریزی کرد و تولید درآمد نمود و مشکلات و محدودیت­های حوزه آبخیز را که در نتیجه عدم استفاده بهینه و اصولی از مواهب طبیعی است، مرتفع ساخت. در حوزه­ی سقزچی­چای عدم داشتن درآمد کافی و مشکلات عدیده اجتماعی که از همه مهمتر اشتغال و تأمین معیشت روستاهای داخل حوزه آبخیز است که باعث مهاجرت­های دائمی و فصلی شده است. قشر جوان و تحصیل کرده خصوصاً در روستاهای حور، سوها و سقزچی به جهت تراکم بالای جمعیتی از آسیب­های این پدیده بیشتر تحت تأثیر قرار گرفته­اند. این مطالعه با هدف توصیف ویژگی­های فردی و حرفه­ای و آموزشی و ترویجی روستاییان حوزه آبخیز سقزچی­چای عضو تعاونی­های آبخیزداری در استان اردبیل انجام گرفته است.

 

 

 

 

مواد و روش­ها

از لحاظ مکانی حوزه آبخیز سقزچی­چای با مساحت 7594 هکتار در شهرستان نمین و در شرق شهرستان اردبیل قرار دارد. از نظر زمانی این تحقیق در فاصله زمانی 1389-1388 صورت گرفت. این تحقیق به لحاظ تجزیه و تحلیل عددی داده­ها به­منظور بیان و یا توضیح دلایل تغییرات در پدیده­های اجتماعی و اقتصادی، تحقیق کمّی است. به لحاظ هدف از نوع کاربردی است و برحسب روش گرد­آوری داده­ها از نوع پیمایشی است. در این تحقیق از میان انواع روش­های توصیفی از نوع همبستگی ­می­باشد، زیرا میزان و نوع رابطه بین متغیّر­های مستقل و متغیّر وابسته براساس هدف تحقیق تحلیل شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل عرصه و بهره­برداران حوزه آبخیز سقزچی­چای نمین از استان اردبیل بوده است. این حوزه شامل روستاهای سوها، سقزچی، حور، تفیه و رز می­باشد. به­منظور انتخاب نمونه­های مورد بررسی از روش نمونه­گیری تصادفی استفاده شد. از میان پنج روستای مذکور، 115 پرسشنامه توسط بهره­بردارن تکمیل شد. در داخل حوزه آبخیز سقزچی­چای و در قالب طرح مدیریت جامع آبخیز، سه شرکت تعاونی مدیریت جامع آبخیز تاسیس شده و دو شرکت تعاونی در شرف تاسیس مورد نظر در این تحقیق بوده­اند.

تجزیه و تحلیل اطلاعات در در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی انجام گرفت. متغیّرهای مستقل در این تحقیق ویژگی­های فردی و حرفه­ای بهره­برداران (سن، شغل اصلی، میزان تحصیلات، نوع حرفه در روستا و ...) و ویژگیهای آموزشی- ترویجی مرتبط با بهره­برداران حوزه آبخیز سقزچی­چای (میزان تمایل به کسب مهارت در یکی از حرفه­های روستایی در طرح جامع حوزه آبخیز از طریق سازمان فنی و حرفه ای و ...) و در مقابل مشارکت بهره­برداران به عنوان متغیّر وابسته مطرح بوده است. در بخش آمار توصیفی به منظور بیان ویژگیهای فردی – زراعی و آموزشی- ترویجی، از آماره­های فراوانی، درصد فراوانی، درصد فراوانی اصلاح شده، درصد فراوانی تجمعی، میانگین، انحراف معیار، بیشینه و کمینه استفاده شد. در بخش آمار استنباطی از ضریب همبستگی برای تعیین میزان ارتباط بین متغیّرهای وابسته و مستقل استفاده شد. برای بررسی میزان ارتباط بین متغیّر­های مستقل و وابسته از تحلیل همبستگی اسپیرمن و کندال­تائو استفاده شد. همچنین برخی از متغیّرها در بین دو گروه و یا بیشتر مورد مقایسه قرار گرفت و بدین منظور از آمار غیرپارامتری و آزمون­های کراسکال- والیس و  من- ویتنی استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده­های رتبه­ای پرسشنامه با تبدیل پاسخ­های کیفی به مقادیر کمّی، از روش وزن­دهی هر شاخص یا گویه استفاده شد (کلانتری، 1385). برای تجزیه تحلیل داده­ها از نرم افزار SPSS نسخه 16 استفاده شد.

 

 

 

­نتایج

نتایج تجزیه و تحلیل تأثیر ویژگیهای فردی- حرفه­ای و آموزشی- ترویجی بهره­برداران بر مشارکت آن­ها در تعاونی­های آبخیزداری با توجه به متغیّرهای مورد بررسی به شرح ذیل طبقه­بندی شده است.

 

 

سن اعضای تعاونی آبخیزداری: با توجه به داده­های جمع­آوری شده توزیع سنی اعضای تعاونی آبخیزداری به شرح جدول 1 طبقه­بندی شده است. میانگین سنی اعضای تعاونی آبخیزداری 5/45 سال می­باشد. طبقه سنی 50-60 سال (گویه5) بیشترین فراوانی با 35/24 درصد را به خود اختصاص داده است. با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب همبستگی اسپیرمن بین سن اعضای تعاونی آبخیزداری و مشارکت در تعاونی آبخیزداری در سطح 01/0=α معنی­دار بوده و نوع رابطه مستقیم و با شدت بسیار قوی معادل 838/0 برآورد شده است.

 

جدول 1. طبقات سنی اعضای تعاونی آبخیزداری

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گویه	گروه سنی
6/96	6/96	8	1	کمتر از 20 سال
20/87	13/91	16	2	20-30 سال
34/78	13/91	16	3	30-40 سال
53/91	19/13	22	4	40-50 سال
78/26	24/35	28	5	50-60 سال
100	21/74	25	6	60 سال به بالا
-	100	115	-	جمع

 

 

 

 

 

 

 

 

میزان تحصیلات اعضای تعاونی آبخیزداری: با توجه به جدول 2 بیش از 56 درصد افراد شرکت کننده در تعاونی آبخیزداری دارای سطح تحصیلات ابتدائی و یا بیسواد هستند. با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب همبستگی اسپیرمن بین میزان تحصیلات اعضای تعاونی آبخیزداری و مشارکت در تعاونی آبخیزداری در سطح 01/0=α معنی­دار بوده و نوع رابطه معکوس و با شدّت متوسط معادل 280/0 برآورد شده است.

 

جدول 2 . فراوانی میزان تحصیلات اعضای تعاونی آبخیزداری

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گویه	گروه
23/48	23/48	27	1	بی سواد
56/52	33/04	38	2	ابتدائی
81/74	25/22	29	3	سیکل
96/52	14/78	17	4	دیپلم
100	3/48	4	5	بالاتر از دیپلم
-	100	115	-	جمع

 

نوع مسئولیت در روستا: طبق داده­های جمع­آوری شده در جدول 3، بیشتر اعضای تعاونی آبخیزداری از نظر مسئولیت در روستا، بهره­برداران حوزه بوده­اند.  با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب مقایسه کراسکال- والیس در سطح 01/0=α معنی­دار بوده، پس تفاوت­معنی­داری بین انواع مسئولیت در حوزه و مشارکت در تعاونی آبخیزداری وجود دارد و بهره­برداران حوزه بیشترین مشارکت را در تعاونی­های آبخیزداری دارند.

 

 

جدول 3. فراوانی انواع مسئولیت­ اعضای تعاونی آبخیزداری

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گروه
78/14	14/78	17	بهره بردار مرتع
17/92	77/39	89	بهره­بردار حوزه
52/96	4/35	5	مجری طرح
100	3/48	4	سایر مسئولیت­ها
	100	115	جمع

مساحت مرتع مورد استفاده: بیشتر اعضای تعاونی آبخیزداری، از مراتعی با مساحت کمتر از 10 هکتار استفاده می­کنند (جدول 4). با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب همبستگی اسپیرمن بین مساحت مرتع مورد استفاده بهره­برداران و مشارکت در تعاونی آبخیزداری در سطح 01/0=α معنی­دار بوده و نوع رابطه معکوس و با شدّت بسیار قوی معادل 848/0 به­دست آمده است، یعنی هر چه مساحت مورد استفاده بهره­برداران کمتر بوده است مشارکت بیشتری در تعاونی آبخیزداری داشته­اند.

 

 

جدول 4. مساحت مرتع مورد استفاده اعضای تعاونی آبخیزداری

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گویه	گروه
33/91	33/91	39	1	کمتر از 10 هکتار
54/78	20/87	24	2	11-25 هکتار
79/13	24/35	28	3	26-50 هکتار
89/56	10/43	12	4	51-100 هکتار
100	10/43	12	5	بالاتر از 100هکتار
-	100	115	-	جمع

 

تعداد بهره­­بردار از مرتع: حدود48/63 درصد اعضای تعاونی آبخیزداری تمایل دارند گروه­بندی تک و چند نفره برای استفاده از مرتع وجود نداشته باشد و کل روستا به­صورت مشاع از مراتع استفاده کنند (جدول 5). با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب همبستگی اسپیرمن بین تعداد بهره­بردار از مرتع و مشارکت در تعاونی آبخیزداری در سطح 01/0=α معنی­دار بوده و ضریب همبستگی اسپیرمن از نوع مستقیم و با شدت بسیار قوی معادل 936/0 برآورد شده است. یعنی هر چه آزادانه­تر از مراتع استفاده کنند، میزان مشارکتشان در تعاونی آبخیزداری بیشتر می­شود.

 

جدول 5. طبقات تعداد بهره­بردار از مرتع

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گویه	گروه
10/43	10/43	12	1	1 نفره
24/34	13/91	16	2	2-5 نفره
34/77	10/43	12	3	6-10 نفره
36/52	1/74	2	4	11-15نفره
36/52	0	0	5	16-20نفره
100	63/48	73	6	بطور مشاع از کل روستا
-	100	115	-	جمع

 

میزان استفاده از مرتع در طول سال: حدود17/32 درصد اعضاء تعاونی آبخیزداری تمایل دارند حدود 6 ماه از مراتع استفاده کنند و بیشترین فراوانی را داشته­اند (جدول 6). با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب همبستگی اسپیرمن بین میزان استفاده از مرتع در طول سال و مشارکت در تعاونی آبخیزداری در سطح 05/0= α معنی­دار نبوده و ضریب همبستگی اسپیرمن از نوع مستقیم و با شدت بسیار ضعیف معادل 052/0 بدست آمده است.

 

جدول 6. طبقات مدت استفاده اعضای تعاونی آبخیزداری از مرتع

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گویه	گروه
11/30%	11/30	13	1	کمتر از 3 ماه
43/47	32/17	37	2	حدود 6 ماه
71/31	27/83	32	3	حدود 9 ماه
100	28/69	33	4	تمام سال
-	100	115	-	جمع

 

شغل اصلی اعضای تعاونی آبخیزداری: با توجه به داده­های جمع­آوری شده شغل اصلی 43/30 درصد اعضای تعاونی آبخیزداری، آزاد بوده است و بیشترین فراوانی را داشته­اند (جدول 7). با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب مقایسه کراسکال- والیس در سطح 01/0=α معنی­دار بوده و تفاوت معنی­داری بین انواع شغل­های موجود در حوزه و مشارکت در تعاونی آبخیزداری وجود دارد و افراد با شغل آزاد تأثیر بیشتری را در مشارکت دارد.

 

 

 

 

جدول 7. طبقات شغل اصلی اعضای تعاونی آبخیزداری

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گویه	گروه
27/83	27/83	32	1	کشاورزی
48/7	20/87	24	2	دامداری
69/57	20/87	24	3	کشاورزی و دامداری
100	30/43	35	4	آزاد
-	100	115	-	جمع

 

علاقه­مندی شغلی در روستا: میزان علاقه­مندی اعضای تعاونی آبخیزداری به شغل­های مختلف در روستا با توجه به داده­ها در 7 گروه طبقه­بندی شده و 17/32 درصد مشارکت­کنندگان با بیشترین فراوانی، علاقه به دامداری داشته­اند (جدول 8). با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب مقایسه کراسکال- والیس در سطح 01/0=α معنی­دار بوده و تفاوت معنی­داری بین علاقمندی شغلی اعضاء و مشارکت در تعاونی آبخیزداری وجود دارد و افراد علاقمند به شغل دامداری، تأثیر بیشتری در مشارکت دارند.

 

 

جدول 8. فراوانی علاقه­مندی اعضای تعاونی آبخیزداری به ایجاد شغل­های مختلف در روستا

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گویه	گروه سنی
32/17	32/17	37	1	دامداری
49/56	17/39	20	2	کشاورزی
51/3	1/74	2	3	کارگری
73/91	22/61	26	4	کشاورزی و دامداری
91/3	17/39	20	5	مغازه­داری
97/39	6/09	7	6	باغداری
100	2/61	3	7	دیگر مشاغل
-	100	115	-	جمع

 

 

 

 

 

 

 

نحوه مشارکت در طرح­های آبخیزداری: با توجه به داده­های جمع­آوری شده 70/88 درصد از اعضاء تمایل دارند به­صورت تعاونی در طرح­های آبخیزداری مشارکت کنند (جدول 9). با توجّه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب مقایسه من- ویتنی در سطح 01/0=α معنی­دار بوده، بنابراین مشارکت اعضاء به­صورت تعاونی و انفرادی در طرح­های آبخیزداری تأثیر متفاوتی داشته و کسانی که می­خواهند به­صورت تعاونی در طرح­های آبخیزداری شرکت کنند، بیشترین مشارکت را در تعاونی آبخیزداری دارند.

 

 

 

 

 

جدول 9. نحوه مشارکت اعضای تعاونی آبخیزداری در طرح­های آبخیزداری

درصد	فراوانی	گروه
11/30	13	کسانی که می­خواهند به­صورت انفرادی مشارکت کنند
88/70	102	کسانی که می­خواهند به­صورت تعاونی مشارکت کنند
100	115	جمع

 

میزان کمبود آب در منطقه:  با توجه به داده­های جمع­آوری شده نگرش اعضای تعاونی آبخیزداری مبنی بر میزان کمبود آب در منطقه، 13/59 درصد از اعضای تعاونی آبخیزداری معتقدند کمبود آب در منطقه خیلی زیاد است (جدول 10). با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب همبستگی اسپیرمن بین میزان کمبود آب در منطقه و مشارکت در تعاونی آبخیزداری در سطح 01/0=α معنی­دار بوده و نوع رابطه مستقیم و با شدت بسیار قوی معادل 986/0 بدست آمده است.

 

جدول 10. نگرش اعضای تعاونی آبخیزداری در ارتباط با میزان کمبود آب در منطقه

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گویه	گروه
8/70	8/70	10	1	خیلی کم
13/05	4/35	5	2	کم
26/96	13/91	16	3	متوسط
40/87	13/91	16	4	زیاد
100	59/13	68	5	خیلی زیاد
-	100	115	-	جمع

 

میزان مهارت شغلی: حدود30/51 درصد از اعضاء تعاونی آبخیزداری دارای مهارت شغلی متوسط هستند (جدول 11). با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب همبستگی اسپیرمن بین میزان مهارت شغلی و مشارکت در تعاونی آبخیزداری در سطح 05/0=α معنی­دار نبوده و نوع رابطه مستقیم و با شدّت بسیار ضعیف معادل 083/0 بدست آمده است.

 

جدول 11. طبقات میزان مهارت شغلی اعضای تعاونی آبخیزداری

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گویه	گروه
7/83	7/83	9	1	بدون مهارت
18/26	10/43	12	2	مهارت کم
69/56	51/30	59	3	مهارت متوسط
100	30/43	35	4	مهارت زیاد
-	100	115	-	جمع

         

شرکت در کلاس­های آموزشی: با توجه به داده­های جمع­آوری شده 57/89 درصد از اعضای تعاونی آبخیزداری تمایل دارند در کلاس­های کسب مهارت شرکت کنند (جدول 12). با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب مقایسه من- ویتنی در سطح 01/0=α معنی­دار بوده، بنابراین شرکت در کلاس­های آموزشی تأثیر متفاوتی داشته و کسانی که تمایل به شرکت در کلاس­های آموزشی دارند، بیشترین مشارکت را در تعاونی آبخیزداری دارند.

 

 

 

جدول 12. فراوانی تمایل اعضای تعاونی آبخیزداری به شرکت در کلاسهای آموزشی

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گروه
89/57	89/57	103	افراد تمایل به شرکت در کلاس دارند.
100	10/43	12	افراد تمایل به شرکت در کلاس ندارند.
	100	115	جمع

 

سطح آشنایی با پروژه­های اصلاح و احیاء: براساس داده­های جمع­آوری شده، 87/40 درصد از اعضاء، سطح آشنایی خیلی کم به پروژه­های اصلاح و احیاء دارند (جدول 13). با توجه  به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب همبستگی اسپیرمن بین میزان آشنایی با پروژه­های اصلاح و احیاء و مشارکت در تعاونی آبخیزداری در سطح 01/0=α معنی­دار بوده و نوع رابطه معکوس و با شدت بسیار قوی معادل 825/0 برآورد شده است. یعنی هرچه اعضاء با پروژه­های اصلاح و احیاء آشنایی بیشتری داشتند، میزان مشارکتشان در تعاونی آبخیزداری کمتر بوده است.

 

 

جدول 13. فراوانی میزان آشنایی اعضای تعاونی آبخیزداری با پروژ­ه­های اصلاح و احیاء

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گویه	گروه
40/87	40/87	47	1	خیلی کم
54/78	13/91	16	2	کم
91/30	36/52	42	3	متوسط
97/39	6/09	7	4	زیاد
100	2/61	3	5	خیلی زیاد
	100	115	-	جمع

 

میزان موافقت با بیمه­کردن فعالیت­ها: با توجه به داده­های جمع­آوری شده 13/59 درصد اعضاء،  به­صورت قابل توجهی موافق با بیمه کردن فعالیت­های خود بوده­اند و بیشترین فراوانی را داشته است (جدول 14). با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب همبستگی اسپیرمن بین موافقت با بیمه کردن فعالیت­ها و مشارکت در تعاونی آبخیزداری در سطح 01/0=α معنی­دار بوده و نوع رابطه مستقیم و با شدّت بسیار قوی معادل 999/0 بدست آمده است.

 

 

جدول 14. میزان موافقت اعضای تعاونی آبخیزداری با بیمه کردن فعالیت­ها

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گویه	گروه
6/09	6/09	7	1	خیلی کم
8/70	2/61	3	2	کم
20/87	12/17	14	3	متوسط
40/87	20/00	23	4	زیاد
100	59/13	68	5	خیلی زیاد
-	100	115	-	جمع

   آشنایی با مفهوم قرق: با توجه به داده­های جمع­آوری شده 04/93 درصد از اعضاء تعاونی آبخیزداری با مفهوم قرق آشنا هستند(جدول 15). با توجه نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب مقایسه من- ویتنی در سطح 01/0=α معنی­دار بوده و افراد آشنا و نا آشنا با مفهوم قرق، مشارکت یکسانی در تعاونی آبخیزداری نداشتند، بطوریکه افراد آشنا با مفهوم قرق بیشترین مشارکت را در تعاونی آبخیزداری داشتند.

 

جدول 15. وضعیت آشنایی اعضای تعاونی آبخیزداری با مفهوم قرق

درصد تجمعی	درصد		فراوانی	گروه
04/93	93/04		107	افرادی که با مفهوم قرق آشنا هستند.
100		6/96	8	افرادی که با مفهوم قرق آشنا نیستند.
-		100	115	جمع

 

آشنایی با شرکت­های تعاونی روستایی: با توجه به داده­های جمع­آوری شده 04/73 درصد از اعضاء تعاونی آبخیزداری با شرکت­های تعاونی روستایی آشنا هستند (جدول 16). با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب مقایسه من- ویتنی در سطح 01/0=α معنی­دار بوده و افراد آشنا و نا آشنا با شرکت­ها تعاونی روستایی، مشارکت یکسانی در تعاونی آبخیزداری نداشتند، بطوریکه افراد آشنا با شرکت­های تعاونی روستایی، بیشترین مشارکت را در تعاونی آبخیزداری داشتند.

 

 

 

 

جدول 16. وضعیت آشنایی اعضای تعاونی آبخیزداری با شرکت­های تعاونی روستایی

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گروه
73/04	73/04	84	کسانی که با شرکت­های تعاونی روستایی آشنا  هستند
100	26/96	31	کسانی که با شرکت­های تعاونی روستایی آشنا  نیستند
-	100	115	جمع

 

      آشنایی با نحوه کار تعاونی­ها: با توجه به داده­های جمع­آوری شده 50 درصد اعضای تعاونی آبخیزداری با نحوه کار تعاونی­ها آشنایی داشتند و 50 درصد نیز آشنا نبودند (جدول 17). با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آماری، ضریب مقایسه من- ویتنی در سطح 05/0=α معنی­دار نبوده و  افراد آشنا و نا آشنا با نحوه کار تعاونی­ها تأثیری یکسانی در مشارکت دارند.

 

 

 

 

جدول 17. وضعیت آشنایی اعضای تعاونی آبخیزداری با نحوه کار تعاونی­ها

درصد تجمعی	درصد	فراوانی	گروه
50	50	57	بله
100	50	57	خیر
-	100	114	جمع

 

بحث و نتیجه­گیری

تأثیر ویژگی­های فردی و حرفه­ای در افزایش مشارکت و شکل­گیری تعاونی­ها: در پاسخ به این پرسش که میزان آشنایی اعضای تعاونی آبخیزداری در ارتباط با تعاونی­ها و نقش آن­ها چه میزان بوده است، اکثر اعضای تعاونی آبخیزداری آشنا با تعاونی­های روستایی بوده­اند. ولی آشنایی اعضای تعاونی آبخیزداری با نحوه کار تعاونی­ها، تأثیر معنی­داری در افزایش مشارکت آن­ها در تعاونی آبخیزداری را نشان نداده است. نتایجی که با نتایج حجازی و عباسی (1386) در تقابل می­باشد. بنابراین، این فرض که برگزاری کلاس­ها و کارهای ترویجی می­تواند نقش تعیین کننده در افزایش مشارکت داشته باشد، باید با دقّت بیشتری مد نظر قرار گیرد و صرف برگزاری کلاس­های آموزشی تعیین کننده افزایش مشارکت نبوده و به عوامل دیگر نیز باید توجّه گردد.

ویژگی­های فردی و حرفه­ای و برگزاری کلاس­های آموزشی در راستای ارتقای سطح مهارتی اعضای تعاونی آبخیزداری: اکثر اعضای تعاونی آبخیزداری (57/89 درصد) تمایل به شرکت در کلاس کسب مهارت شغلی داشتند. مهارت شغلی کشاورزان (30/51 درصد) متوسط و نسبت به فرایند مشارکت در تعاونی آبخیزداری معنی­دار نبوده و به­عبارتی تأثیری در افزایش یا کاهش مشارکت نشان نداده است. نتایجی که با نتایج جلالی و کرمی (1385) و حجازی و عباسی (1386) در تقابل می­باشد. بنابراین، در ادامه فرض اول تحقیق که برگزاری کلاس­ها و افزایش مهارت و درک از حوزه­های آبخیز می­تواند نقش تعیین کننده در افزایش مشارکت داشته باشد، باید با دقّت بیشتری مد نظر قرار گیرد و صرف برگزاری کلاس­های آموزشی و افزایش مهارت تعیین کننده افزایش مشارکت نبوده و به عوامل دیگر نیز باید توجه گردد. این مسئله در تحقیق­ آرایش و حسینی (1389) نیز مورد تأکید قرار گرفته است.

ویژگی­های فردی و حرفه­ای و وضعیت مهاجرتی بهره­برداران: با توجه به وضعیت مهاجرت و تمایل کمتر جوانان به کارهای روستایی گزینه تأثیر گروه­های سنی مورد توجّه قرار گرفت و نتیجه بررسی نشان داد: حدود 35/24 درصد اعضای تعاونی آبخیزداری در گروه سنی 60-50 سال نسبت به مشارکت در تعاونی آبخیزداری در مقایسه با سایر گروه­های سنی تمایل بیشتری دارند. بنابراین، این نکته که تعلق خاطر افراد سالخورده به حوزه و فعالیت­های آن قابل توجّه بوده و جوانان کمتر رغبتی به باقی ماندن در روستا و مشارکت در تعاونی­ها و آبخیزداری دارند، قابل توجه است که در آینده مدیریت این حوزه آبخیز نگران کننده خواهد بود. نتایجی که توسط خلیقی و همکاران (١٣٨5) نیز کمابیش مورد تأکید قرار گرفته است. روحی و همکاران (1389) در تحقیق خود نتیجه گرفتند که با افزایش سن بهره­برداران مشارکت آن­ها در اجرای طرح­های مرتعداری کاهش خواهد یافت که با نتایج این تحقیق در تضاد است.

ویژگی­های فردی و حرفه­ای و سطح سواد آن­ها در ارتباط با مشارکت: هر چند که اکثر بهره­برداران از سطح سواد ابتدائی برخوردار بوده­اند و جوانان عمدتاً از سطح سواد بالاتری برخوردار بوده­اند، در مجموع حدود 04/33 درصد دارای تحصیلات سطح ابتدایی داشته و نسبت به مشارکت در تعاونی آبخیزداری کمتر تمایل نشان داده­اند. این نتایج نیز تایید کننده نتایج بخش قبل بوده که عدم تمایل جوانان به ماندن در روستا و بهره­برداری از حوزه نقش مهمتری را در مقایسه با سطح سواد دارد. نتایجی که با نتایج جلالی و کرمی (1385)، حجازی (1386) و زمانی و ابدی (1388) در تضاد می­باشد.

ویژگی­های فردی و حرفه­ای و نوع فعالیت و تأثیر آن بر مشارکت بهره­برداران: یکی دیگر از موارد مورد توجّه حرفه و نوع فعالیت بهره­بردار بوده است که آیا در میزان مشارکت در قالب تعاونی­ها تأثیر­گذار است؟ روستاییان و حوزه­نشیان به حرفه­های مختلف از جمله کارهای خدماتی، کشاورزی، دامداری مشغول هستند: در بین بهره­برداران حوزه بیشترین مشارکت را افرادی که در تماس مستقیم با حوزه دارند، نشان داده­اند. بهره­برداران دیگر رغبت کمتر در این ارتباط نشان داده­اند. بهره­برداران با شغل آزاد (43/30 درصد) در مقایسه با بهره­برداران مستقیم عرصه حوزه تمایل کمتری به مشارکت از خود نشان داده­اند. بنابراین، در برنامه­ریزی تشکیل تعاونی­ها، این گروه از بهره­برداران باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند.

ویژگی­های فردی و حرفه­ای و اصلاح بینش و اطمینان خاطر از تولید حوزه در شکل­گیری تعاونی­ها و افزایش مشارکت: اصلاح بینش و تعلق و اطمینان خاطر به تولیدات در حوزه آبخیز نیز یکی دیگر از عوامل مورد توجّه در شکل­گیری تعاونی­ها و افزایش مشارکت در حوزه­های آبخیز مورد توجه قرار گرفته است. حدود 12/59 درصد اعضای تعاونی آبخیزداری به بیمه کردن محصولات رضایت کامل داشته و آن را عامل مؤثر در افزایش مشارکت در تعاونی آبخیزداری می­دانند. بنابراین، این گونه اقدامات و ایجاد اطمینان خاطر از جمله بیمه محصولات و تولیدات حوزه می­تواند نقش تعیین کننده­ای در افزایش مشارکت و توسعه تعاونی­های آبخیزداری  داشته باشد.

ویژگی­های فردی و حرفه­ای و دغدغه کمبود آب در شکل­گیری تعاونی­ها و افزایش مشارکت: در اقصی نقاط کشور و حوزه آبخیز مورد مطالعه دغدغه کمبود آب و عدم توان توسعه با توجه به این عامل مورد توجّه بوده، و باور به این امر دارند که بدون منابع آب کافی فعالیت­های آبخیزداری، مشارکت و ایجاد تعاونی­ها مفید به فایده نیست. حدود 13/59 درصد از اعضای تعاونی آبخیزداری اعتقاد به کمبود خیلی زیاد آب در منطقه دارند و آن را یکی از عوامل اصلی در کاهش انگیزه و مشارکت در تعاونی آبخیزداری می­دانند. بنابراین، اقدامات مهار آب یکی از راهکارهای اصولی در افزایش مشارکت و موفقیت تعاونی­ها می­تواند مورد توجّه قرار گیرد.

ویژگی­های فردی و حرفه­ای و دیدگاه مثبت نسبت به فعالیت­های گذشته و خدمات ارائه شده در شکل­گیری تعاونی­ها و افزایش مشارکت: یکی دیگر از دغدغه­ها در مدیریت منابع طبیعی و آبخیزداری دیدگاه منفی و تقابل بهره­برداران با برنامه­های دولتی می­باشد که عمدتاً از برنامه­های ناموفق گذشته نشأت می­گیرد. در این ارتباط وضعیت خدمات گذشته مد نظر قرار گرفته و نظرات بهره­برداران در این ارتباط خواسته شده است. رضایت از خدمات کشاورزان و دیدگاه آن­ها نسبت به فرایند مشارکت در تعاونی آبخیزداری زیاد مطلوب نمی­باشد. بنابراین، در سطح حوزه سقزچی­چای هر چند که بهره­برداران از خدمات ارائه شده در گذشته ناراضی بوده­اند ولی ظاهراً ارتباط قابل قبولی بین نارضایتی قبلی و تمایل آن­ها به شرکت در تعاونی­ها و افزایش مشارکت نداشته است. نتایجی که با نتایج جلالی و کرمی (1385) و حجازی (1386) در تضاد می­باشد.

 

عوامل نگرشی-آموزشی، آشنایی با فعالیت­های تعاونی آبخیزداری و فعالیت­های آبخیزداری: بخش قابل توجهی از اعضای تعاونی آبخیزداری (87/40 درصد) آشنایی خیلی کم با پروژه­های احیاء و اصلاح دارند و نسبت به فرایند مشارکت در تعاونی آبخیزداری تمایل کمتری دارند. نتایجی که با نتایج جلالی و کرمی (1385) در کردستان و حجازی  و عباسی (1386) در 15 استان کشور در تضاد می­باشد. بنابراین، برخلاف بخش آموزشی و ترویجی و ارتقاء مهارتی که با افزایش مشارکت بهره­برداران آنچنان مؤثر نبوده است، میزان آشنایی بهره­بردار با فعالیت­های آبخیزداری می­تواند نقش مؤثرتری داشته باشد. بنابراین، نیاز به کلاس­های ترویجی و توجیهی در این بخش باید مد نظر قرار گیرد.

 

عوامل نگرشی-آموزشی، آشنایی با فعالیت­های تعاونی آبخیزداری با تأکید بر تبدیل دیمزار­های کم بازده به مراتع طبیعی: با توجه به اجرای طرح تبدیل دیم­زارهای کم بازده و زمین­های واگذار شده به باغات میوه، این طرح در ارتباط با گسترش تعاونی­ها و افزایش مشارکت مد نظر قرار گرفته است. اکثر پاسخگویان (80 درصد) موافق تبدیل زمین شیبدار خود به باغات دیم، (87/80 درصد) موافق تبدیل زمین قابل واگذاری به باغات دیم (35/84 درصد) و موافق تبدیل اراضی متروکه به باغات دیم می­باشند. بنابراین، شاید ایجاد تعاونی­ها و افزایش مشارکت بهره­برداران راهکار مناسب در اجرای این پروژه باشد.

 

 

 

References

1-Arayesh B. & J. Hosseini, 2010. Regression analysis of effective factor on people participation in protecting and using natural resources in Ilam province. Journal of Agricultural Economics and Development 5(2): 228-234.

2-Azizi Khalkhili, T. 2007. Impacting structures on rural participation in watering management; the case of Dorudzan Dam watering network, M.Sc. Thesis of Agriculture, Shiraz University.

3-Bakhshi, J., S.R. Masihi, & H.R. Katanforoosh, 2009. The impact of socioeconomic factors on range improvement. Forest and Rangeland Journal 84:45-49.

4-Coelho, V.S. & A. Favareto, 2008. Questioning the relationship between participation and development. World Development 36(12): 214-223.

5-Hedjazi, Y. & E. Abbasi, 2007. An investigation of the factors affecting participation executives in the plan of balancing livestock with grazing capacity. Journal of the Iranian Natural Resources 60 (2): 683-692.

6-Heydarpour, Z., H. Shabanali Fami, A. Asadi, & I. Malekmohammadi, 2008. A study on the role of membership in forestry ay cooperatives in the development of forestry resources in the western part of Mazandaran province. Journal of Agricultural Science and Natural Resources 15(1):1-9.

7-Hossein Pour, A. 1993. Analysis of participation necessity and identification of educational needs of forest dwellers for soil conservation and watershed management in Haraz Basin Amol Country Mazandaran province. M.Sc. Thesis of Tarbiat Modarres University. 107p.

8-Jalali, M. & E. Karami, 2006. Determinants of ranger’s participation in rangeland cooperatives in Kurdistan province. Pajouhesh and Sazandegi 70: 35-45.

9-Khalighi, N., B. Chakoshy, & M. Kia, 2006. A Study of the Role of Population, Indigenous Technology and Ownership in People's Participation in Rangelands Proper Exploitation (Chahkand Watershed, Birjand). Journal of the Iranian Natural Research 59(3): 741-757.

10-Makhdoom, M. 2006. Fundamental of Land use planning, Tehran University Press. Seventh Edition. 289p.

11-Mohammadi GH. 2000. Factors influencing villagers' participation in watershed management plans. Jihad Magazine 261:59-64.

12-Najafinejad, A. 1997. Watershed management field manual, watershed survey and planning, FAO Conservation Guide. Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan. Press, 260p.

13-Nasrollahi, A., N. Ansari, & H. Mirdavoodi, 2004. Technical and social-economic factors affecting on degradation of Markazi province rangelands. 3^rd National Conference of Rangeland and Range Management, 875-891 pp., Karaj, Iran.

14-Rouhi, F., H. Amirnejad, GH. Heydari, & J. Ghorbani, 2010. The role of social factors on rancher's participation in range management plans (Case study: Rangeland of Ghaemshahr). Journal of Rangeland 4(3): 474-483.

15-Salehi, L. 2007. The study  of  effective  factors on people participation in watershed projects, Proceedings of the 4^th National Conference on Engineering Sciences and Watershed Management of Iran, 1-7 pp., Karaj, Iran.

16-Samari, D., & S. Davari, 2010. Rural cooperatives and new agricultural cooperatives. Rural Development Institute (RDI) Publications, 103 p.

17-Sarmad Z, A. Bazargan, & A. Hejazi, 2007. Research methods in behavioral science. Tehran: Agah Publication.

18-Wang, X. 2001. Integrating water-quality management and land-use planning in a watershed context. Journal of Environmental Management 61(1): 25-36.

19-Zamani, GH.H. & B. Abadi, 2009. Effective social factors on farmer’s participation in establishment of watershed management cooperatives of Fars province. Co-operation and Agriculture 210-211: 117-134.

 

 

---

1- دانشیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده فناوری کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

* نویسنده مسئول: Email: [e-mail]

2- دانشجوی دکتری علوم مرتع، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

3- دانش آموخته کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

[4]- Wang           

1- Coelho & Favareto

مراجع

References

1-Arayesh B. & J. Hosseini, 2010. Regression analysis of effective factor on people participation in protecting and using natural resources in Ilam province. Journal of Agricultural Economics and Development 5(2): 228-234.

2-Azizi Khalkhili, T. 2007. Impacting structures on rural participation in watering management; the case of Dorudzan Dam watering network, M.Sc. Thesis of Agriculture, Shiraz University.

3-Bakhshi, J., S.R. Masihi, & H.R. Katanforoosh, 2009. The impact of socioeconomic factors on range improvement. Forest and Rangeland Journal 84:45-49.

4-Coelho, V.S. & A. Favareto, 2008. Questioning the relationship between participation and development. World Development 36(12): 214-223.

5-Hedjazi, Y. & E. Abbasi, 2007. An investigation of the factors affecting participation executives in the plan of balancing livestock with grazing capacity. Journal of the Iranian Natural Resources 60 (2): 683-692.

6-Heydarpour, Z., H. Shabanali Fami, A. Asadi, & I. Malekmohammadi, 2008. A study on the role of membership in forestry ay cooperatives in the development of forestry resources in the western part of Mazandaran province. Journal of Agricultural Science and Natural Resources 15(1):1-9.

7-Hossein Pour, A. 1993. Analysis of participation necessity and identification of educational needs of forest dwellers for soil conservation and watershed management in Haraz Basin Amol Country Mazandaran province. M.Sc. Thesis of Tarbiat Modarres University. 107p.

8-Jalali, M. & E. Karami, 2006. Determinants of ranger’s participation in rangeland cooperatives in Kurdistan province. Pajouhesh and Sazandegi 70: 35-45.

9-Khalighi, N., B. Chakoshy, & M. Kia, 2006. A Study of the Role of Population, Indigenous Technology and Ownership in People's Participation in Rangelands Proper Exploitation (Chahkand Watershed, Birjand). Journal of the Iranian Natural Research 59(3): 741-757.

10-Makhdoom, M. 2006. Fundamental of Land use planning, Tehran University Press. Seventh Edition. 289p.

11-Mohammadi GH. 2000. Factors influencing villagers' participation in watershed management plans. Jihad Magazine 261:59-64.

12-Najafinejad, A. 1997. Watershed management field manual, watershed survey and planning, FAO Conservation Guide. Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan. Press, 260p.

13-Nasrollahi, A., N. Ansari, & H. Mirdavoodi, 2004. Technical and social-economic factors affecting on degradation of Markazi province rangelands. 3^rd National Conference of Rangeland and Range Management, 875-891 pp., Karaj, Iran.

14-Rouhi, F., H. Amirnejad, GH. Heydari, & J. Ghorbani, 2010. The role of social factors on rancher's participation in range management plans (Case study: Rangeland of Ghaemshahr). Journal of Rangeland 4(3): 474-483.

15-Salehi, L. 2007. The study  of  effective  factors on people participation in watershed projects, Proceedings of the 4^th National Conference on Engineering Sciences and Watershed Management of Iran, 1-7 pp., Karaj, Iran.

16-Samari, D., & S. Davari, 2010. Rural cooperatives and new agricultural cooperatives. Rural Development Institute (RDI) Publications, 103 p.

17-Sarmad Z, A. Bazargan, & A. Hejazi, 2007. Research methods in behavioral science. Tehran: Agah Publication.

18-Wang, X. 2001. Integrating water-quality management and land-use planning in a watershed context. Journal of Environmental Management 61(1): 25-36.

19-Zamani, GH.H. & B. Abadi, 2009. Effective social factors on farmer’s participation in establishment of watershed management cooperatives of Fars province. Co-operation and Agriculture 210-211: 117-134.