بررسی تاریخی بخارا و سمرقند از ورود مسلمین تا پایان‌ عهد امویان(41 – 132 ه.ق)

پژوهش نامه تاریخ

مقاله 7، دوره 4، شماره 16، تیر 1388، صفحه 1-21   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

سید احمد موسوی¹؛ علیرضا رحیمی²

¹عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور

²کارشناسی ارشد تاریخ دوره اسلامی

چکیده

پس از ورود اعراب مسلمان به خراسان و سکونت قبایل مختلف عرب در این سرزمین، آنان برای اولین بار با سرزمین های آن سوی جیحون و یا به قول خودشان ماوراءالنهر آشنا گردیدند. حاکمان عرب خراسان از این زمان به بعد، هر از گاهی به شهرهای بخارا و سمرقند لشکر می­کشیدند و پس از گرفتن غنایمی چند، خیلی سریع به خراسان باز می­گشتند. اما این سیاست در زمان عبدالملک خلیفه اموی و عامل او در عراق یعنی حجاج بن یوسف تغییر یافت. آنان در صدد حضور مستمر و دائم در آن سوی جیحون برآمدند. بنا براین حجاج برای تحقق این هدف، قتیبه بن مسلم باهلی را نامزد حکومت خراسان نمود. قتیبه بن مسلم در مدت ده سال حکومت خود، بین سال­های 86 تا 96 ه ق با لشکرکشی های پردامنه و مداوم خود، سرزمین ماوراءالنهر را به قلمرو مسلمین الحاق نمود. او در این سال ها توانست ابتدا شهرهای بیکند، بخارا، خوارزم و سپس سمرقند را با نیروی خستگی ناپذیر خویش فتح نماید و به ­منتهی­الیه این سرزمین یعنی  ساحل سیحون و نواحی چاچ و فرغانه پای بگذارد. قتیبه بن مسلم علاوه بر فتح این شهرها با تشویق مردم بومی منطقه به پذیرش دین اسلام حتی با تعیین  جوایز مالی و پرداخت درهم در قبال برگزاری نماز، جای دادن اعراب در منازل بومیان و استفاده از مردم بومی­ به عنوان یک نیروی  جنگی در سپاه خود، هم به استقرار دایمی اعراب در شهرهای ماوراءالنهر مانند بخارا و سمرقند و هم به نزدیکی و تعامل مناسب دو قوم عرب و ایرانی  توجه نمود. با فتوحات گسترده قتیبه بن مسلم و تدبیر و سیاست­های او، برای اولین بار اعراب توانستند حکومتی با ثبات در این شهرها داشته باشند. در این مقاله به بررسی چگونگی پذیرش اسلام توسط مردم بخارا و سمرقند در دوره اموی و تعاملات مردم با حاکمان اموی پرداخته می شود.                                                                                                                                                                                    

کلیدواژه‌ها

ماوراءالنهر؛ بخارا؛ سمرقند؛ قتیبه بن مسلم؛ امویان