بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان کارشناسی دوره روزانه دانشگاه کردستان در سال تحصیلی 88-1387

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 3، دوره 9، شماره 30، فروردین 1395، صفحه 47-61   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

چنور دیداری¹؛ محمود علمی²

¹کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.

²ستادیار جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

چکیده

مفهوم سرمایه اجتماعی یک مفهوم فرا­رشته­ای است که اخیراً مورد توجه بسیاری از شاخه­های علوم انسانی قرار گرفته است این مفهوم در واقع پل ارتباطی مهمی بین اقتصاد، جامعه­شناسی و علوم سیاسی است.
سرمایه اجتماعی ناشی از وضعیت فرهنگی و اجتماعی موجود است، در واقع سرمایه اجتماعی یکی از شاخص­های مهم وضعیت اجتماعی و فرهنگی جامعه است­. سرمایه اجتماعی نقش موثری در کاهش هزینه فعالیت­ها و موفقیت افراد در دست­یابی به اهداف خود دارد. تحقیق حاضر با بهره­گیری از نظریات سرمایه اجتماعی نظریه­پردازان مختلف سرمایه اجتماعی بامحوریت نظریات جیمزکلمن، به بررسی تجربی فرضیه رابطه بین سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان پرداخته است­. برای بررسی این رابطه از یک نمونه 380 نفری از دانشجویان دانشگاه کردستان شهر سنندج استفاده شده است که در سال تحصیلی 88-1387 مشغول به تحصیل بودند. روش تحقیق به صورت پیمایشی انجام گرفته و دانشجویان به پرسشنامه که با استفاده از نظریات مربوطه طراحی شده بود پاسخ داده­اند­. یافته­های تحقیق حاکی از آن است که بین سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان ارتباط معناداری وجود دارد، هم­چنین در بین سازه­های متغیر سرمایه اجتماعی­، روابط درون­ خانواده بیشترین تاثیر را به موفقیت تحصیلی دانشجویان داشته است. 

کلیدواژه‌ها

سرمایه اجتماعی؛ موفقیت تحصیلی؛ مشارکت؛ اعتماد؛ روابط درون خانواده؛ روابط بیرون از خانواده؛ انسجام و همبستگی گروهی

اصل مقاله

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال هشتم، شماره سی­ام، بهار 1395

ص ص 61-47

 

 

 

 

 

بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان کارشناسی دوره روزانه دانشگاه کردستان در سال تحصیلی 88-1387

                                                                                          چنور دیداری ^[1]   

دکتر محمود علمی²

تاریخ دریافت مقاله:19/7/1394

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:19/5/1395

چکیده

مفهوم سرمایه اجتماعی یک مفهوم فرا­رشته­ای است که اخیراً مورد توجه بسیاری از شاخه­های علوم انسانی قرار گرفته است این مفهوم در واقع پل ارتباطی مهمی بین اقتصاد، جامعه­شناسی و علوم سیاسی است.

سرمایه اجتماعی ناشی از وضعیت فرهنگی و اجتماعی موجود است، در واقع سرمایه اجتماعی یکی از شاخص­های مهم وضعیت اجتماعی و فرهنگی جامعه است­. سرمایه اجتماعی نقش موثری در کاهش هزینه فعالیت­ها و موفقیت افراد در دست­یابی به اهداف خود دارد. تحقیق حاضر با بهره­گیری از نظریات سرمایه اجتماعی نظریه­پردازان مختلف سرمایه اجتماعی بامحوریت نظریات جیمزکلمن، به بررسی تجربی فرضیه رابطه بین سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان پرداخته است­. برای بررسی این رابطه از یک نمونه 380 نفری از دانشجویان دانشگاه کردستان شهر سنندج استفاده شده است که در سال تحصیلی 88-1387 مشغول به تحصیل بودند. روش تحقیق به صورت پیمایشی انجام گرفته و دانشجویان به پرسشنامه که با استفاده از نظریات مربوطه طراحی شده بود پاسخ داده­اند­. یافته­های تحقیق حاکی از آن است که بین سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان ارتباط معناداری وجود دارد، هم­چنین در بین سازه­های متغیر سرمایه اجتماعی­، روابط درون­ خانواده بیشترین تاثیر را به موفقیت تحصیلی دانشجویان داشته است.

واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، موفقیت تحصیلی، مشارکت، اعتماد، روابط درون خانواده، روابط بیرون از خانواده، انسجام و همبستگی گروهی.

مقدمه

یکی از سرمایه­های مهم هر جامعه­ای که از مولفه­های اساسی و موثر در توسعه و ثبات آن کشور محسوب می­شود سرمایه اجتماعی است؛ سرمایه­ای که زیر­بنای توسعه فرهنگی و اقتصادی سیاسی یک کشور است. اهمیت این سرمایه به میزانی است که از آن به عنوان ثروت نامرئی یک کشور یاد می­شود و از رهگذر این سرمایه حیاتی است که انسجام و همبستگی در جامعه فراهم می­شود و هرگونه کاهش در آن منجر به کاهش مشارکت­های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شهروندان می­شود و هم­چنین رشد آسیب­ها و جرایم اجتماعی، بی­اعتمادی، یاس، ناامیدی، احساس محرومیت نسبی و بسیاری از نابهنجاری­ها نتیجه تقلیل سرمایه اجتماعی است.

سرمایه اجتماعی خصلتی ناملموس دارد­(پورتز[2]­ ، 1999: 18)، در حالی که سرمایه اقتصادی و سرمایه فیزیکی به صورت عینی و ملموس وجود دارند. استمرار و بقای هرجامعه­ای مستلزم آن است که مجموعه باورها، ارزش­ها، رفتارها، گرایش­ها، دانش­ها و مهارت­های آن به نسل­های جدید منتقل شود، ساخت و کار و یا وسیله این انتقال آموزش و پرورش است. آموزش و پرورش به معنی اعم مترادف با جامعه­پذیری است، یعنی فراگردی که افراد از طریق آن به یادگیری نقش­ها قواعد­، روابط و به طور کلی فرهنگ جامعه خود می­پردازند. آموزش و پرورش به معنی فراگردی است که افراد به واسطه آن در وضعیت­های اجتماعی سازمان یافته در معرض آموزش منظم دانش­ها، مهارت­ها، رفتارها و گرایش­های معین قرار می­گیرند.

در هر جامعه این وضعیت­ها در قالب نظام آموزش و پرورش و سازمان­های رسمی آن تشکل می­یابند   (علاقه­بند­، 1383: 35). نظام آموزشی رسمی در اکثر جوامع بر پیشرفت و تحول مثبت و سازنده استوار است و اساساً مفهوم بنیادی هر نظام آموزشی پیشرفت تحصیلی است. با توجه به ابعاد توسعه در زمینه­های مختلف زندگی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و برنامه­ریزی در جهت دست­یابی به وضع مطلوب و تلاش در جهت تحقق آن، ضروری است لوازم و تبعات رسیدن به توسعه همه ­جانبه در رسیدن به وضع مطلوب را بپذیریم و از تمامی منابع و امکانات طبیعی و انسانی بالقوه به صورت مطلوب و حساب شده بهره ببریم و برای تمامی منابع ارزش ویژه­ای قایل شویم.

یکی از مفاهیم بسیار مهمی که جامعه­شناسان معاصر در بررسی کمیت و کیفیت روابط اجتماعی در جامعه ازآن استفاده کرده­اند، مفهوم سرمایه اجتماعی می­باشد. منظور ازسرمایه اجتماعی، سرمایه و منابعی است که افراد و گروه­ها از طریق پیوند با یکدیگر می­توانند به دست آورند.

ایده سرمایه اجتماعی به پیوندهای بین سطح خرد تجربیات فردی و فعالیت روزانه و نیز روابط میان نهادها، انجمن­ها و اجتماع توجه دارد. علاوه ­براین با تعریف پیوندها به عنوان شکلی ازسرمایه این مفهوم به شکلی گسترده، معطوف به مجموعه­ای از تبیین­هایی است که می­تواند سطوح خرد میانی و کلان را با یکدیگر پیوند دهد­(فیلد­، 1386: 16).

 

بیان مسئله

درجوامع امروز همه ملت­ها با هرنظام سیاسی و اجتماعی پیشرفته و درحال پیشرفت به مساله آموزش توجه دارند و نسبت به دیگر فعالیت­های اجتماعی برای آن اهمیت بیشتری قائل هستند.

به طور کلی نظر به پیشرفت سریع و اهمیت روز­افزونی که دانش و تکنولوژی در تمام شئون زندگی و میدان رقابت علمی اقتصادی نظامی بین‌المللی پیدا کرده است، انتظارات و توقعات اجتماع از آموزش عالی فوق‌العاده افزایش یافته است و به همان نسبت رسالت دانشگاه را حیاتی‌تر ساخته است، به عبارت دیگر از دانشگاه انتظار خواهد رفت در آینده بر­ خلاف گذشته به جای فاصله گرفتن از اجتماع و در زیج علمی نشستن با اجتماع در هم آمیزد و جوش خورد و دانش و فنون را در راه اعتلاء و رفاه زندگی همگان به کارگیرد­(فیوضات، 1382: 71).

طرح سرمایه اجتماعی در بسیاری از مباحث اجتماعی نشان­دهنده اهمیت و نقش این سرمایه در توسعه جامعه به خصوص توسعه اجتماعی «آموزش و پرورش» می‌باشد. سرمایه اجتماعی عمدتاً مبتنی بر عوامل فرهنگی و اجتماعی بوده و شناسایی آن به عنوان یک سرمایه چه در سطح خرد و چه در سطح کلان دارای اهمیت می‌باشد و به­عنوان منبعی است­که افراد، گروه­ها یا مکان­ها برای نیل به نتایج مطلوب آن را سرمایه‌گذاری می‌کنند.

کلمن به سودمندی سرمایه اجتماعی به­عنوان منبعی برای همکاری، روابط دوجانبه، تحرک اجتماعی، رشد اقتصادی، برتری سیاسی و نیروی زیست اجتماعی و توسعه اجتماعی (ازجمله آموزش بالا و موفقیت تحصیلی) تاکید می‌ورزد، به عبارتی یکی از پیامدهای مثبت سرمایه اجتماعی موفقیت تحصیلی فرزندان است.

مساله این پژوهش سوال از کمیت و کیفیت روابط درون خانواده و اجتماع و رابطه آن با موفقیت تحصیلی فرزندان در جامعه آماری مورد نظر می‌باشد. در این راستا با استفاده از مفاهیم تئوریک شاخص سرمایه اجتماعی محاسبه و مقدار آن تعیین می‌گردد و سپس رابطه آن با موفقیت تحصیلی فرزندان سنجیده می‌شود، لذا مساله اصلی پژوهش بررسی سرمایه اجتماعی (درون­خانواده و بیرون خانواده) و تاثیر و پیامد آن بر موفقیت تحصیلی فرزندان می‌باشد.

 

اهداف تحقیق

هدف کلی

- سنجش میزان رابطه سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان.

 

اهداف فرعی

- سنجش میزان رابطه بین اعتماد و روابط مبتنی بر اعتماد و تاثیر آن بر موفقیت تحصیلی دانشجویان

- سنجش میزان رابطه بین روابط اجتماعی دانشجویان با خانواده و تاثیر آن بر موفقیت تحصیلی دانشجویان

- سنجش میزان رابطه بین روابط اجتماعی دانشجویان با دوستان و همسایگان و تاثیر آن بر موفقیت تحصیلی دانشجویان

- سنجش میزان رابطه بین فعالیت اجتماعی (مشارکت در مسائل عمومی) و تاثیر آن بر موفقیت تحصیلی دانشجویان

- سنجش میزان رابطه بین انسجام و همبستگی گروهی و تاثیر آن بر موفقیت تحصیلی دانشجویان.

 

ادبیات و چارچوب نظری

  آموزش و پرورش ­که به صورت نهاد عمده اجتماعی است، نظر به ارتباطی ­که با سایر نهادهای اجتماعی دارد تحلیل مبسوطی را از دیدگاه جامعه­شناسی لازم می­نماید، این تحلیل باید عوامل نارسا­ساز و یا بازدارنده حرکت طبیعی امر تربیت را بشناسد و در رفع آن­ها ارائه طریق نماید­(عسکریان، 1371: 5).

انسان موجودی است اجتماعی که از روی تفکر زندگی می­کند و آموزش و پرورش باید در تقویت و تحکیم قدرت­های ذهنی به او کمک کند، تا بدین گونه عوامل سازنده منطق و تفکر برای زندگی در فرد استوار گردد. خواستار شدن چنین هدفی که در سازندگی شخصیت و فردیت هر کس نقش اساسی دارد، نمی­تواند جز از راه عضویت فرد درگروه­های اجتماعی­که به توسط آن تسهیلانی به دست می­آورد برآورده شود­، چه گروه­ها، سازنده سازمان نهادهای اجتماعی است که شالوده ساخت اجتماعی را ایجاد می­کند (عسکریان، 1371: 48).

پایگاه و منزلت موسسات آموزشی به علت این ­که عهده­دار کشف، انتقال و مبادله دانش و معلومات جدید می­باشند، ترفیع یافته و حتی ارزش فوق­العاده­ای پیدا کرده­اند­. مخصوصاً دانشگاه­ها از لحاظ ناظر بودن به چنین هدف و منظوری جای خاصی را برای خود در جامعه احراز می­کنند­، زیرا با پژوهش­های علمی و توسعه تکنولوژیکی که از طریق آن­ها میسر می­گردد­، ایده­ها و افکار جدیدی حاصل می­شود که کاربرد آن­ها تغییر اجتماعی را در جامعه موجب گردیده و تاثیر و نفوذ نظام آموزشی را بر سایر نظام­های نهادی افزایش می­دهد­. اکتشافات علمی و تکنولوژی حاصل ازپژوهش­ها و فعالیت­های دانشگاهی تاثیرات انقلابی و عمیقی در همه ارکان و نهادهای جامعه گذاشته است­. حتی چنین مرسوم شده است که دانش علمی و پیشرفت تکنولوژیکی­، در مقام یک سرمایه عظیم اجتماعی و مالکیت آن­، ملاک سنجش سطح توسعه­یافتگی ملت­ها قرار گیرد­(علاقه­بند­، 1383: 110).

       با توجه به نظرات وارد که زاویه دید جدیدی در مطالعات آموزش و پرورش گشود، می­توان تاثیر متقابل جامعه و آموزش و پرورش را بر­هم و برای توسعه و پیشرفت جامعه و رفاه و سعادت فردی مورد تحقیق و بررسی قرار داد. با توجه به نظرات صاحب­نظران سرمایه اجتماعی که سرمایه اجتماعی را در تشکیل سرمایه انسانی دارای اهمیت دانسته و آینده آموزش عالی را در گرو باز­سازی سرمایه اجتماعی می­دانند در نتیجه برای دست­یابی به هدف نهاد آموزش و پرورش که تربیت نیروی انسانی کارآمد و کار آزموده است، بررسی تاثیر متقابل این موضوعات در حوزه جامعه­شناسی و توجه به سرمایه اجتماعی را می­توان از مهم­ترین مباحث نظری در این برهه زمانی دانست.

تا به حال تعاریف متعددی از مفهوم سرمایه اجتماعی توسط صاحب­نظران در حوزه­های مختلف علوم انسانی ارائه شده است که در ذیل به برخی از این تعاریف اشاره خواهیم کرد:

1. جیمز کلمن: سرمایه اجتماعی، فرایندهای اجتماعی است که با تسهیل کنش اعضای خود، منافع­شان را ارتقاء می­دهد­(اونق­، 1384: 24).

2. پیر بوردیو[3] : سرمایه اجتماعی عبارت است از: موقعیت­ها و روابطی که در درون گروه­ها و شبکه­های اجتماعی برای افراد دسترسی به فرصت­ها­، اطلاعات­، منابع مادی و موقعیت اجتماعی را افزایش می­دهد (علوی­، 1380: 21).

3. رابرت پاتنام: سرمایه اجتماعی به مجموعه­ای از ارتباطات افقی بین افراد و نیز وجود گوناگون سازمان­های اجتماعی نظیر اعتماد، هنجارها و شبکه­ها گفته می­شود که با ایجاد و تسهیل امکانات  هماهنگ­، منابع متقابل و کارایی جامعه را افزایش می­دهد­(مبارکی، 1383: 20).

4. فوکویاما: سرمایه اجتماعی مجموعه معینی از هنجارها یا ارزش­های غیر رسمی است که اعضای گروهی که تعاون و همکاری میان آن­ها مجاز است در آن سهیم و ذی­نفع هستند­(فوکویاما، 1384: 33). از نظر لوری سرمایه اجتماعی مجموعه منابعی است­که در ذات روابط خانوادگی و در سازمان جامعه وجود دارد و برای رشد شناختی و اجتماعی کودک یا جوان سودمند است(فوکویاما، 1379: 14-11).

بانک جهانی در سال 1998 چنین آورده است: سرمایه اجتماعی در جامعه­ای مفروض در ­برگیرنده نهادها­، روابط­، نظرگاه­ها و ارزش­هایی است که بر کنش و واکنش­های بین مردم حاکم­اند و در توسعه اقتصادی و اجتماعی سهمی دارند­. لیکن سرمایه اجتماعی جمع ساده نهادهایی نیست که جامعه را در بر می­گیرند بلکه هم­چنین ملاطی به شمار می­رود که نهادهای یاد شده را به هم پیوند می­زند­. سرمایه اجتماعی در عین حال در ­برگیرنده ارزش­ها و هنجارهای مشترک لازم برای رفتار اجتماعی است که در روابط شخصی افراد­، در اعتماد آنان به یکدیگر و در حس مشترک مسئولیت­های مدنی منعکس­ شده است، امری که جامعه را چیزی بیشتر و فراتر از جمع افراد می­سازد­(پیران و دیگران، 1385: 16).

با بررسی ادبیات مربوط به سرمایه اجتماعی مشخص می­شود که این سرمایه داری دو جزء است:

الف) پیوندهای عینی بین افراد: نوعی ساختار شبکه­ای عینی، می­بایست بر­قرار کننده­ی ارتباط بین افراد باشد. این بخش از سرمایه اجتماعی حکایت از آن دارد که افراد در فضای اجتماعی با یکدیگر پیوند دارند­.

ب) پیوند ذهنی­: پیوندهای بین افراد می­بایست دارای ماهیت متقابل­، مبتنی بر اعتماد و دارای هیجانات مثبت باشد­(شارع­پور­، 1380: 103).

 

سطوح تعریف سرمایه اجتماعی

بر اساس دیدگاه­های موجود می­توان در سه سطح سرمایه اجتماعی را تعریف کرد­:

- سطح خرد (روابط بین فردی):

در این سطح از تعریف، سرمایه اجتماعی بر روابط فردی و شبکه­های ارتباطی بین افراد، هنجارها و ارزش­های غیر رسمی حاکم بر آن­ها تاکید می­گردد­. بر این اساس­، سرمایه اجتماعی موضوعاتی اعم از شدت وکیفیت روابط و تعاملات بین افراد و گروه­ها­، احساس تعهد و اعتماد دوجانبه به هنجارها و ارزش­های مشترک را شامل می­شود و به عنوان یک حس تعلق و همبستگی­، پایه به هم پیوستگی اجتماعی (Social Cohesion) می­شود­(کاراکن و دیگری، 1998). پوتنام، نظریه­پرداز مشهور­، سرمایه اجتماعی را مجموعه ارتباطات افقی بین افراد و شبکه اشتغالات مدنی می­داندکه واسطه بین هنجارها و اجرای قوانین جامعه می­باشد و موجب جلب و حفظ اعتماد افراد نسبت به اعتبار این قوانین و روابط اجتماعی می­شود، با این تعریف­، سرمایه اجتماعی­، سازمان اجتماعی اعم از شبکه­ها­، هنجارها و اعتماد (که همکاری و هماهنگی دو جانبه را برای تامین منافع تسهیل می­کند ) می­باشد و خانواده­، دوستان و همسایگان رکن اساس آن به شمار می­روند­(بهزاد­، 1384: 44).

به نظر فوکویاما، سرمایه مجموعه معینی از هنجارها و ارزش­های غیررسمی است که اعضای گروهی که همکاری و تعاون میان آن­ها مجاز است­، در آن سهیم هستند­. این هنجارها زمانی تولید سرمایه اجتماعی می­کند که شامل سجایای مثبت از قبیل صداقت­، ادای تعهدات و ارتباطات دو جانبه باشد­. به نظر او سرمایه اجتماعی می­تواند مثبت و منفی باشد­؛ به عنوان مثال گروه­های مافیایی که در تضاد با منافع و ارزش­های اکثر جامعه هستند، از سرمایه اجتماعی منفی برخوردارند­(بهزاد­، 1384: 44).

 

- سطح میانی (انجمن­ها و سازمان­های رسمی و غیر رسمی):

در این سطح، نظریه­پردازانی هم­چون «کلمن» سرمایه اجتماعی را نوعی موجودیت با دو عنصر در نظر می­گیرند که نخست برخوردار از جنبه­هایی ازساخت اجتماعی است. دوم، کنش­های خاص­کنشگران (حقیقی یا حقوقی) را درون ساختار اجتماعی تسهیل می­کند­. این مفهوم­، ارتباطات افقی و عمودی را شامل می­شود و سازمان­ها و روابط بینابینی (اعم از باشگاه­ها­، انجمن­ها­، شرکت­ها و احزاب سیاسی) در زمره آن قرار می­گیرند. کلمن اعتماد­، اختیار و تعهد را لازمه سرمایه اجتماعی یک گروه می­داند(بهزاد­، 1381: 44).

 

- سطح کلان (نهادهای اجتماعی):

دراین سطح اندیشمندانی چون «مورث» سرمایه اجتماعی را شامل روابط قراردادی و روابط ساختاری نهادهای کلان (اعم از دولت، حکومت سیاسی و نظام­های حقوقی و قضایی) می­داند. روابط و ساختارهای رسمی مانند: قوانین و مقررات، چار­چوب­های حقوقی­، حکومت سیاسی­، سطح مشارکت­، سطح تمرکز و فرآیند شکل­گیری سیاسی­ و سطح کلان سرمایه اجتماعی را شامل می­شود­. از این نظر سرمایه اجتماعی، مجموع نهادهایی که جامعه را پی­بندی می­کنند­، نیست­؛ بلکه عامل نگه ­­داشتن آن­ها در کنار هم است (بهزاد­، 1381: 44).

جیمز کلمن­(1994) در مطالعه­ای به بررسی نقش سرمایه اجتماعی در تشکیل سرمایه انسانی می­پردازد وی می­گوید که سرمایه اجتماعی منبعی برای یک خانواده، جامعه، یا سازمان است که موجب می­شود تا در افراد جوان و بچه­ها سرمایه‌گذاری صورت گیرد. کلمن شواهدی را ارائه می­دهد که وجود سرمایه اجتماعی در داخل یک خانواده چگونه در تعیین کاهش ترک ­تحصیل بچه­ها اهمیت دارد. وی اشاره می­کند که اگر والدین تحصیلات بالایی داشته باشند شرط لازم و کافی برای تشکیل سرمایه انسانی در بچه­ها نیست، بلکه باید سرمایه اجتماعی نیز در خانواده وجود داشته باشد، بدین معنا که والدین به فرزندان خود دارای یک وابستگی باشند که بر اساس آن حاضر به فدا کردن بخشی از اوقات و امکانات مالی خود و اختصاص آن به آموزش فرزندان باشند. از طرف دیگر او دریافت که سرمایه اجتماعی در بیرون از خانواده نقش مهمی در ادامه تحصیل و کاهش ترک تحصیل بچه­ها دارد، وی نشان می­دهد که خانواده­هایی که اغلب نقل مکان می­کنند. به دلیل ارتباط کمی که با محیط اطراف خود از قبیل افراد محله و ... دارند طول دوره تحصیلی بچه­های آن­ها کمتر است زیرا ماندگاری یک خانواده در یک محله باعث می­شود تا روابط بیشتری با افراد پیدا شود و سرمایه اجتماعی بین آن­ها شکل گیرد.

سرمایه اجتماعی خانواده شکل مهمی از سرمایه اجتماعی است که از ترکیب کمیت و کیفیت روابط بین والدین و فرزندان ایجاد می­شود­(­آیسرل[4] ، 2001: 45).

آماتو تعریف کلمن از سرمایه اجتماعی خانواده را گسترش می­دهد­. او متعقد است روابط بین والدین با یکدیگر، دریافت کمک از والدین در حل مشکلات شخصی­، صحبت کردن و تعامل با والدین، احساس محبت کردن و صمیمت از شاخص­های اندازه­گیری سرمایه اجتماعی خانواده است­(­استون[5] ، 2001: 9).

مشارکت رسمی یکی از اعضای خانواده نیز در ایجاد سرمایه اجتماعی مخصوصاً در ابعاد گوناگون آن نقش مثبتی دارد به گونه­ای که در تحقیقات مشخص شده است افرادی­که در خانواده­هایی هستندکه خانواده آنان با کمک دیگران به حل مشکلات اجتماعی مبادرت وزیده و مشارکت اجتماعی فعال داشته­اند افراد در آن خانواده­ها از سهم و میزان بیشتری در سرمایه اجتماعی برخوردارند­(­کریشناوآفف­[6] ، 2002: 118). بخش قابل توجهی از مباحث سرمایه اجتماعی در شکل دارایی فردی بر منافع فردی و بازدهی سرمایه در سطح متمرکز است­(وینتر[7] ، 2000: 2).

 

- سرمایه اجتماعی خانواده:  

روابطی است که بین بچه­ها و اولیای آنان (و اگر خانواده شامل اعضای دیگری نیز باشد، بین آنان و بچه­های خانواده­) برقرار است. به بیانی دیگر، اگر سرمایه انسانی پدر و مادر با سرمایه اجتماعی نهفته در روابط خانوادگی تکمیل نشود، برای رشد آموزشی فرزند علی­السویه است که پدر و مادرش سرمایه انسانی را به مقدار کلان یا به مقدار اندک در تملک داشته باشد­(تاجبخش­، 1384: 73).

 

- سرمایه اجتماعی خارج از خانواده:

سرمایه اجتماعی که برای رشد جوانان مهم است منحصراً در محدوده خانواده جای ندارد، می­توان آن را در بیرون از خانواده، در جامعه، دربرگیرنده روابط اجتماعی­ که میان پدر و مادرها و در بستگی­ که به وسیله این ساختار روابط به نمایش در می­آید و بالاخره در [شبکه] ارتباطات پدران و مادران با نهادهای جامعه نیز یافت­(تاجبخش­، 1384: 78).  

 

فرضیات تحقیق

- به نظر می‌رسد بین سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان رابطه وجود دارد.

- به نظر می‌رسد بین میزان اعتماد و روابط مبتنی بر اعتماد و موفقیت تحصیلی دانشجویان رابطه وجود دارد.

- به نظر می‌رسد بین میزان روابط اجتماعی دانشجویان با خانواده و موفقیت تحصیلی دانشجویان رابطه وجود دارد.

- به نظر می‌رسد بین میزان روابط اجتماعی دانشجویان با دوستان و همسایگان و موفقیت تحصیلی دانشجویان رابطه وجود دارد.

- به نظر می‌رسد بین میزان فعالیت اجتماعی (مشارکت در مسائل عمومی) و موفقیت تحصیلی دانشجویان رابطه وجود دارد.

- به نظر می‌رسد بین انسجام و همبستگی گروهی و موفقیت تحصیلی دانشجویان رابطه وجود دارد.

روش تحقیق

روش تحقیق به صورت پیمایشی می­باشد. روش پیمایشی روشی است که برای بررسی توزیع ویژگی­های یک جامعه به کار می­رود­(سرمد، 1385: 82).

 

جامعه آماری

جامعه آماری این تحقیقدانشجویان مقطع کارشناسی دوره روزانه دانشگاه کردستان سنندج که در سال تحصیلی 88 - 1387 به تحصیل اشتغال دارند هستند که، تعداد کل دانشجویان 6287 نفر می‌باشند.

 

نمونه­گیری و حجم نمونه

روش نمونه‌گیری: برای انتخاب افراد نمونه از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای استفاده شده است.

حجم نمونه تحقیق 380 نفر انتخاب شد که با درصدهای محاسبه­ شده از هر جنس و هر رشته تعداد دانشجویان مشخص گردید.

ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق پرسشنامه می­باشد، پرسشنامه یکی از ابزار رایج تحقیق و روشی است مستقیم برای کسب داده­های تحقیق­(سرمد، 1385: 141).

به منظور تفکیک و دسته‌بندی سوالات 69 گانه مربوط به عوامل سرمایه اجتماعی از تکنیک تحلیل عاملی تاییدی بر اساس تجزیه به مولفه‌های اصلی استفاده شد که طبق اطلاعات مندرج در جدول شماره (1) ملاحظه می‌شود مقدار 84/0=KMO به دست آمده و چون ‌این مقدار از 5/0 بزرگ­تر است، بنابراین نتیجه می‌شود تعداد نمونه‌ها برای اجرای تحلیل عاملی بسیار مناسب است، زیرا مقدار KMO بین صفر تا یک است و هر چه قدر به یک نزدیک­تر باشد به همان مقدار روایی نمونه‌ای بالاتر است. مطابق با جدول شماره (1) مقدار کرویت بارتلت نیز برابر 971/11121 با سطح معنی‌داری 000/0=­p به دست آمده است و چون ‌این مقدار معنی‌دار است نتیجه می‌شود تفکیک عامل­ها به درستی انجام شده و سوالات مندرج در هر عامل همبستگی ریشه‌ای بالایی با همدیگر دارند.

 

جدول شماره (1)

841/0 971 / 11121 2346 000/0

آزمون کایزرمایر مقدار کرویت بارتلت درجه آزادی سطح معنی­داری

      

- همبستگی بین اعتماد اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان:

برای سنجش رابطه و میزان همبستگی بین متغیر اعتماد و موفقیت تحصیلی دانشجویان با توجه به سطح سنجش هردو متغیر که فاصله­ای می­باشد از آزمون معنی­داری ضریب همبستگی r پیرسون استفاده شده است، بر اساس اطلاعات جدول و مطابق آزمون ضریب همبستگی پیرسون ملاحظه می­شود که بین میزان اعتماد اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان رابطه معنی­داری وجود داردکه البته با توجه به سطح ضریب همبستگی پیرسون که 159/0=r و سطح معنی­داری 002/0=p می­توان مقدار این رابطه را بسیار ضعیف ارزیابی کرد­.

                                                                                      جدول شماره (2): همبستگی بین متغیرهای
                                                                                                                             موفقیت تحصیلی و اعتماد اجتماعی

متغیرها	موفقیت تحصیلی
اعتماد اجتماعی	ضریب توافقی پیرسون      159/0=r سطح معنی­داری             002/0=p تعداد                            380=N

 

 

 

 

 

 

- همبستگی بین روابط درون خانواده و موفقیت تحصیلی دانشجویان:

برای سنجش رابطه و میزان همبستگی بین سازه و متغیر روابط درون خانواده و موفقیت تحصیلی دانشجویان با توجه به سطح سنجش هر دو متغیر که فاصله­ای می­باشد از آزمون معنی­داری ضریب همبستگی r پیرسون استفاده شده است بر اساس اطلاعات جدول 383/0=r و سطح معنی­داری 000/0=p نشان­ دهنده رابطه بین این دو متغیر می­باشد که با توجه به مقدار r می­توان سطح این ارتباط را تا حدی متوسط دانست.

 

                                                     جدول شماره (3): همبستگی بین متغیرهای
                                                                                                   موفقیت تحصیلی و روابط درون خانواده

متغیرها	موفقیت تحصیلی
روابط درون خانواده	ضریب توافقی پیرسون     383/0=r سطح معنی­داری             000/0=p تعداد                           380=N

 

 

 

 

 

 

- همبستگی بین روابط بیرون از خانواده و موفقیت تحصیلی دانشجویان:

برای سنجش روابط و میزان همبستگی بین روابط بیرون از خانواده و موفقیت تحصیلی دانشجویان با توجه به سطح سنجش هر دو متغیر که فاصله­ای می­باشند از آزمون معنی­داری ضریب همبستگی r پیرسون استفاده شده است، بر اساس محاسبات آماری صورت گرفته در spss مقدار 163/0=­r و سطح معنی­داری 002/0=p نشان­دهنده رابطه بین این دو متغیر بوده و مقدار ضریب همبستگی پیرسون در سطح ضعیف می­باشد­.

                                                      جدول شماره (4): همبستگی بین متغیرهای
                                                                                                       موفقیت تحصیلی و روابط بیرون از خانواده

متغیرها	موفقیت تحصیلی
روابط بیرون از خانواده	ضریب توافقی پیرسون       163/0=r سطح معنی­داری               002/0=p تعداد                             380=N

 

- همبستگی بین مشارکت اجتماعی و فعالیت اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان:

برای سنجش رابطه و میزان همبستگی بین متغیر مشارکت و فعالیت اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان با توجه به سطح سنجش هر دو متغیر که فاصله­ای بوده و با توجه به نرمال بودن توزیع داده­ها از آزمون معنی­داری ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است­، بر اساس اطلاعات جدول و مطابق آزمون ضریب همبستگی پیرسون که مقدار 258/0=r و سطح معنی­داری 000/0=p می­توان به رابطه این دو متغیر اشاره کرد که البته مقدار ضریب همبستگی پیرسون در سطح ضعیف می­باشد­.

 

                                                              جدول شماره (5): همبستگی بین متغیرهای
                                                                                                           موفقیت تحصیلی و مشارکت اجتماعی

موفقیت تحصیلی	متغیرها
ضریب توافقی پیرسون           258/0=r سطح معنی­داری                  000/0=p تعداد                                  379=N	مشارکت اجتماعی

 

 

 

 

 

- همبستگی بین انسجام و همبستگی گروهی و موفقیت تحصیلی:

با توجه به اطلاعات جدول و سطح سنجش متغیرها نتایج زیر برای همبستگی بین دو متغیر مطرح می­شود، چون سطح سنجش دو متغیر فاصله­ای می­باشد از آزمون معنی­داری همبستگی پیرسون استفاده کرده و نتیجه این آزمون نشانه رابطه بین دومتغیر می­باشدکه مقدار 193/0=r نشانه رابطه و سطح ضعیف بین این دو متغیر می­باشد.

 

 

                                                             جدول شماره (6): همبستگی بین متغیرهای

                                                                                                                  موفقیت تحصیلی و انسجام و همبستگی گروهی

متغیرها	موفقیت تحصیلی
انسجام و همبستگی گروهی	آزمون معنی­داری پیرسون       193/0=r سطح معنی­داری                  000/0=p تعداد                                380=N

 

-همبستگی بین سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان:

برای سنجش رابطه و میزان همبستگی بین متغیر اصلی تحقیق یعنی سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانشجویان با توجه به نرمال بودن هر دو متغیر و سطح سنجش فاصله­ای آن­ها از آزمون معنی­داری ضریب همبستگی r پیرسون استفاده شده است، براساس محاسبات آماری و با توجه به جدول مقدار ضریب همبستگی پیرسون 364/0=r و سطح معنی­داری 000/0=p نشان­دهنده رابطه و همبستگی بین متغیرهای تحقیق می­باشد و مقدار ضریب همبستگی در سطح متوسط می­باشد­.

                                                               جدول شماره (7): همبستگی بین متغیرهای

                                                                                                موفقیت تحصیلی و سرمایه اجتماعی

متغیرها	موفقیت تحصیلی
سرمایه اجتماعی	آزمون معنی­داری پیرسون       364/0=r سطح معنی­داری                  000/0=p تعداد                                379=N

 

 

 

 

 

 

 

 

روابط چند­ متغیری

دراین بخش با استفاده از رگرسیون چند­متغیری با روش گام­ به ­گام[8]  به پیش­بینی و تبیین متغیر وابسته بر اساس مجموع متغیرهای مستقل پرداخته شده است. روش گام به گام روشی است که در آن قوی­ترین متغیرها یک به یک وارد معادله می­شوند و این کار تا زمانی ادامه می­یابد که خطای آزمون معنی­داری به 5 درصد برسد­(کلانتری­، 1387: 184) همان­طوری­که از جداول بر می­آید، تحلیل رگرسیون تنها تا دوگام پیش رفته است، درگام اول روابط درون خانواده وارد معادله شده است­که میزان همبستگی آن (R) با متغیر وابسته 384/0 به دست آمده است، در این مرحله میزان ضریب ­تعیین 147/0=R²  و ضریب ­تعیین تعدیل ­شده 145/0=­R²_AD است و در گام دوم با وارد شدن دومین متغیر یعنی مشارکت ضریب همبستگی چندگانه به 413/0=­R­، ضریب تعیین 171/0=R² و ضریب تعیین تعدیل­شده 166/0=­R²_AD افزایش یافته است، به عبارت دیگر بر اساس ضریب تعیین تعدیل­شده 16 درصد تغییرات متغیر وابسته به وسیله دو متغیر روابط درون خانواده و مشارکت تبیین می­شود­. میزان F نیز در جدول در سطح 99 درصد (sig= 0/000) معنی­دار شده است که حاکی از معنی­دار بودن رگرسیون است، جدول نشان می­دهد که متغیر روابط درون خانواده و مشارکت درسطح 99 درصد (sig= 0/000) معنی­دار می­باشند، این درحالی است­که میزان خطای سایر متغیرها بیشتر از 05/0 بوده­اند و به همین دلیل وارد معادله رگرسیون نشده­اند.

بر اساس مقادیر B جدول معادله رگرسیون را می­توان به شرح زیر نوشت­:

 

y'=12/78+0/337(DARUN)+0/161(Mosharecat)

بحث و بررسی 

همان­گونه که در آزمون فرضیات تحقیق مشاهده گردید متغیرهای سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی رابطه معناداری با هم داشته­اند و این نتیجه نشانه همسویی این تحقیق با تحقیقات پیشین است جیمز کلمن­(1994) در مطالعه­ای که به بررسی نقش سرمایه اجتماعی در تشکیل سرمایه انسانی پرداخته است به این نتیجه رسیده است­که سرمایه اجتماعی منبعی برای یک خانواده­، جامعه یا سازمان است که موجب می­شود تا در افراد جوان و بچه­ها سرمایه­گذاری صورت گیرد­. مطالعات مربوط به گروتارت و سوآمی که در کشور بورکینا­فاسو صورت گرفته است نشان می­دهد که، افرادی که در سرمایه اجتماعی سرمایه­گذاری می­کنند، سرمایه­گذاری آن­ها در سرمایه انسانی نیز بیشتر است. تیچمان و همکاران­(1997) بر اساس مطالعه خود دریافتند که سرمایه اجتماعی زمینه­ای را فراهم می­سازد که موجب می­شود سرمایه انسانی و مالی والدین منجر به موفقیت بیشتر بچه­ها شود­. از بین چهارده تحقیق انجام شده درباره ارتباط بین سرمایه اجتماعی، دستاورد آموزشی­ که توسط دیکاوسینک مرور شده­اند اکثر آن­ها پیوستگی مثبتی بین نمرات مختلف این دو متغیر یافته­اند­.

در معنایی گسترده­تر مجموعه­ای فزاینده از پژوهش­هایی که تاثیر سرمایه اجتماعی را به سرمایه انسانی تایید می­کنند وجود دارد، به طور کلی مجموعه این پژوهش­ها تاثیر سرمایه اجتماعی را تاثیری مفید می­دانند زیرا منجر به بالا رفتن میزان عملکرد تحصیلی می­شود و به نظر می­رسد که این نتایج برای جوانان طبقات محروم هم صادق است­.

مطالعات انجام گرفته در داخل کشور نیز دارای نتایجی همسان نتایج تحقیقات خارج از کشور بوده، مطالعه­ای که توسط سوری و مهرگان انجام شده نتایج به این صورت اعلام شده که سرمایه اجتماعی در درون خانواده در یک جامعه منجر به افزایش تمایل به دوام تحصیل می­شود و به نظر می­رسد آینده آموزش عالی در گرو بازسازی سرمایه اجتماعی است­. نتایج پایان­نامه سمیعی ارتباط معنی­داری بین سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی و شغلی فرزندان را مطرح کرده است و نتایج پایان­نامه میرزاخانی هم به این صورت مطرح شده که بین سرمایه اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانشجویان رابطه معنی­دار مثبتی وجود دارد­.

بر اساس نتایج نظری تحقیقات از جمله تحقیق و مطالعه وسیع سرمایه اجتماعی و جامعه مدنی که توسط بانک جهانی و مطالعات ارزش­های جهانی صورت گرفت و در آن کشورهای جهان از این لحاظ با هم مقایسه شدند، کشور ایران در ردیف کشورهایی قرار گرفته که دارای سرمایه اجتماعی ضعیفی بودند  ­(­پور­موسوی­، 1381: 190).

نتایج به دست آمده از تحقیق و همسویی این نتایج با تحقیقات قبلی انجام گرفته در داخل و خارج ازکشور و توجه به این­ که هدف دانشگاه و آموزش دانشگاهی انتقال دانش و تربیت دانشجویانی با توانایی­هایی علمی روان­شناختی و معرفتی است و بر اساس زمینه­های مفهومی و نظری این مطالعات­، این هدف تنها از طریق گسترش و بهبود سرمایه اجتماعی در سطح خانواده و در سطح جامعه تحقق می­یابد­.

 

منابع

اونق، ن. (1384). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه تهران.

بهزاد، د. (1384). تحلیل نظری سرمایه اجتماعی در پیشگیری از آسیب­های اجتماعی. مجموعه مقالات سمپوزیوم سرمایه اجتماعی. سرمایه اجتماعی رفاه اجتماعی تهران دانشگاه علوم بهزیستی و توان­بخشی. صص 101-83.

بهزاد، د. (1381). سرمایه اجتماعی بستری برای ارتقاء سلامت روان. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی. سال دوم.

پور­موسوی،  ف. (1381). جامعه مدنی و سرمایه اجتماعی. نشریه راهبرد. شماره 26.

پیران، پ؛ و همکاران. (1385). کار پایه مفهومی و مفهوم­سازی سرمایه اجتماعی با تاکید بر شرایط ایران. فصلنامه علمی پژوهش رفاه اجتماعی.

تاجبخش، ک. (1384). سرمایه اجتماعی اعتماد دموکراسی و توسعه. ترجمه: ا، خاکباز و دیگری. تهران: نشر شیرازه.

سرمد، ز؛ و همکاران. (1386). روش­های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات آگاه.

شارع­پور، م. (1380). فرسایش سرمایه­ای اجتماعی و پیامدهای آن. نامه انجمن جامعه­شناسی ایران. شماره 3.

عسکریان، م. (1371). جامعه­شناسی آموزش و پرورش. تهران: انتشارات توس.

علاقه­بند، ع. (1383).  جامعه­شناسی آموزش و پرورش.  تهران: نشر روان.

علوی، ب. (1380). نقش سرمایه اجتماعی در توسعه. مجله تدبیر. شماره 16.

فوکویاما، ف. (1379). پایان نظم سرمایه اجتماعی و حفظ آن. ترجمه: غ، ع، توسلی. تهران: انتشارات جامعه ایرانیان.

فوکویاما، ف. (1384). سرمایه اجتماعی و جامعه مدنی. ترجمه: ا، خاکباز و دیگری. تهران: نشر شیرازه.

فیلد، ج. (1386). سرمایه اجتماعی. ترجمه: غ، ر، غفاری و دیگری. تهران: انتشارات کویر.

فیوضیات، ی. (1382).  نقش دانشگاه در توسعه ملی. تهران: نشر ارسباران.

کلانتری، خ. (1387). پردازش و تحلیل داده­ها در تحقیقات اجتماعی و اقتصادی با استفاده از نرم­افزار SPSS. تهران: فرهنگ صبا. 

مبارکی، م. (1383). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و جرم. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.

Israel, G. & etal. (2001). The Influence of family and community social capital on Educational Achivement. Rural sociological society. P.p: 43-68.

Krishna, A. & Uphoff, N. (2002). Mapping and Measuring Social capital theough assement of action to conserv and develop watersheds in Rajasthan India.Published in Grootaert, C and Bastelae T. (2002). The Role of Social Capital in Development Cambridge unive press.

Portes, A. (1999). Social capital. It's origins and Applications in contemporary sociology: Anuval Review of sociology. No.24, P.p:1-24.

Stone, w. (2001). Measuring social capital: to wards a Theore tically Informed Measurement Frame work for Resear ching social capital in family and community life. Australian Institue of family studies Research,paper. No.24.

Winter, I. (2000). Towards a Theorised understading of Family life and social capital. Australian Institution of Family studies.

 

 

---

 .[1] [1]. کارشناسی­ارشد جامعه­شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.                                   

[1]­. گروه جامعه­شناسی، واحد تبریز،­دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز،ایران (نویسنده مسئول).

E- mail: [e-mail]

 

^1. Portes

1^. Bourdieu

1^. I­sreal

2^. Stone

1^. Krishna & Uphoff

2^. Winter

1^. Step Wise Method

مراجع

اونق، ن. (1384). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه تهران.

بهزاد، د. (1384). تحلیل نظری سرمایه اجتماعی در پیشگیری از آسیب­های اجتماعی. مجموعه مقالات سمپوزیوم سرمایه اجتماعی. سرمایه اجتماعی رفاه اجتماعی تهران دانشگاه علوم بهزیستی و توان­بخشی. صص 101-83.

بهزاد، د. (1381). سرمایه اجتماعی بستری برای ارتقاء سلامت روان. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی. سال دوم.

پور­موسوی،  ف. (1381). جامعه مدنی و سرمایه اجتماعی. نشریه راهبرد. شماره 26.

پیران، پ؛ و همکاران. (1385). کار پایه مفهومی و مفهوم­سازی سرمایه اجتماعی با تاکید بر شرایط ایران. فصلنامه علمی پژوهش رفاه اجتماعی.

تاجبخش، ک. (1384). سرمایه اجتماعی اعتماد دموکراسی و توسعه. ترجمه: ا، خاکباز و دیگری. تهران: نشر شیرازه.

سرمد، ز؛ و همکاران. (1386). روش­های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات آگاه.

شارع­پور، م. (1380). فرسایش سرمایه­ای اجتماعی و پیامدهای آن. نامه انجمن جامعه­شناسی ایران. شماره 3.

عسکریان، م. (1371). جامعه­شناسی آموزش و پرورش. تهران: انتشارات توس.

علاقه­بند، ع. (1383).  جامعه­شناسی آموزش و پرورش.  تهران: نشر روان.

علوی، ب. (1380). نقش سرمایه اجتماعی در توسعه. مجله تدبیر. شماره 16.

فوکویاما، ف. (1379). پایان نظم سرمایه اجتماعی و حفظ آن. ترجمه: غ، ع، توسلی. تهران: انتشارات جامعه ایرانیان.

فوکویاما، ف. (1384). سرمایه اجتماعی و جامعه مدنی. ترجمه: ا، خاکباز و دیگری. تهران: نشر شیرازه.

فیلد، ج. (1386). سرمایه اجتماعی. ترجمه: غ، ر، غفاری و دیگری. تهران: انتشارات کویر.

فیوضیات، ی. (1382).  نقش دانشگاه در توسعه ملی. تهران: نشر ارسباران.

کلانتری، خ. (1387). پردازش و تحلیل داده­ها در تحقیقات اجتماعی و اقتصادی با استفاده از نرم­افزار SPSS. تهران: فرهنگ صبا. 

مبارکی، م. (1383). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و جرم. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.

Israel, G. & etal. (2001). The Influence of family and community social capital on Educational Achivement. Rural sociological society. P.p: 43-68.

Krishna, A. & Uphoff, N. (2002). Mapping and Measuring Social capital theough assement of action to conserv and develop watersheds in Rajasthan India.Published in Grootaert, C and Bastelae T. (2002). The Role of Social Capital in Development Cambridge unive press.

Portes, A. (1999). Social capital. It's origins and Applications in contemporary sociology: Anuval Review of sociology. No.24, P.p:1-24.

Stone, w. (2001). Measuring social capital: to wards a Theore tically Informed Measurement Frame work for Resear ching social capital in family and community life. Australian Institue of family studies Research, paper. No.24.

Winter, I. (2000). Towards a Theorised understading of Family life and social capital. Australian Institution of Family studies.