شناسایی مناطق حساس به فرسایش خاک با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی فازی(FAHP) مطالعة موردی: حوضة آبریز سد مهاباد

جغرافیای طبیعی

مقاله 4، دوره 8، شماره 30، اسفند 1394، صفحه 53-70   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

داود طالب پور اصل^{* 1}؛ عزت الله قنواتی²

¹استادیار دانشکده منابع طبیعی (گروه ژئومورفولوژی)، دانشگاه کردستان-کردستان -ایران

²دانشیار گروه ژئومورفولوژی، دانشکدة علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی- تهران، ایران

چکیده

فرسایش خاک به عنوان یک رویداد طبیعی، به دلیل دخالتهای سودجویانه و غیرکارشناسانة انسان در سالهای اخیر افزایش یافته است. در این راستا توپوگرافی حوضة آبریز سد مهاباد که تماماً کوهستانیست از این پدیده مستثنی نمی­باشد. هدف از انجام این مطالعه، اولویت بندی عوامل مؤثر بر تولید رسوب در حوضة سد مهاباد با استفاده از روشFAHP می­باشد. به این منظور از میان عوامل طبیعی مؤثر در وقوع فرسایش هفت عامل شیب، کاربری اراضی، زمان تمرکز زیرحوضه­ها، ارتفاع، بارش، لیتولوژی و فاصله از رود را انتخاب نموده و با استفاده از داده های حاصل از مدل­سازی معیارهای مؤثر در فرسایش با روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و طبقه بندی با روش منطق فازی نواحی با حساسیت بالا در برابر فرسایش شناسایی و نقشة نهایی پهنه بندی نواحی حساس به فرسایش در پنج کلاس استخراج گردید. برای ارزیابی صحت نقشه بدست آمده از شاخص SCAI استفاده شد. نتایج تحقیق نشان می­دهد در حدود 12/102 کیلومتر مربع معادل 15/13 درصد از مساحت حوضه دارای پتانسیل "خیلی زیاد" در وقوع فرسایش و تولید رسوب می­باشد که در این میان زیرحوضه­های دهبکر، بنگوین، قزلجه، مرانه، میرسه و سیاه­قل دارای پتانسیل بیشتری هستند.

کلیدواژه‌ها

فرسایش خاک؛ مدل AHP؛ مدل منطق فازی؛ تابع عضویت خطی؛ حوضة آبریز سد مهاباد

مراجع

1. جباری، ایرج و داود طالب پور(1389): رسوب گذاری و کاهش عمر مفید سد مهاباد و نشانه هایی از تغییرات در سامانه های محیطی بالادست آن. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 96، ص 13.
2. حبیبی، مهدی (1381): رسوبگذاری در مخازن سدها. مجلة آبخیز، ص 8 و9.
3. حسینی، هاشم، امیر کرم، امیر صفاری، عزت­الله قنواتی و ابراهیم بهشت جاوید (1390): ارزیابی و مکانیابی جهات توسعة فیزیکی شهر با استفاده از مدل منطق فازی مطالعه موردی: شهر دیواندره، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد20، شماره23، ص71.
4. خاشعی سیوکی، عباس، بیژن قهرمان و مهدی کوچک زاده (1390): ارزیابی پتانسیل استحصال آب از آبخوان از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعه موردی: دشت نیشابور). مجله پژوهش آب ایران، شماره 9، ص­ص 180-171.
5. دفتر بهره برداری از سدها و شبکه ی آبیاری (1376): رسوبسنجی و رسوبشناسی مخزن سد مهاباد. گزارش مرکز تحقیقات منابع آب ( تماب)، ص 26.
6. رفیعی، محبوبه، مجتبی رحیمی، ناصر حافظی مقدس و غلامحسین کرمی (1390): پهنه بندی خطر فرسایش در شمالغرب سرخس با استفاده از GIS و روش تحلیل سلسله مراتبی. پانزدهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تربیت معلم، تهران.
7. شمسی پور، علی اکبر و محمد شیخی (1389): پهنه بندی مناطق حساس و آسیب پذیری محیطی در ناحیه غرب فارس، با روش طبقه بندی فازی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی. مجله پژوهش های جغرافیای طبیعی، شماره 73، ص­ص 68-53.
8. طالب پور اصل، داود و سعید خضری (1389): بررسی رابطة کاربری اراضی و شیب با تولید رسوب در زیرحوضه های جنوبی رودخانه مهاباد. نشریة مرتع و آبخیزداری، دوره 63، شماره 3، ص 342.
9. قنواتی، عزت الله (1390): پهنه بندی خطر لغزش درحوضه جاجرود بااستفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی. نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 17، شماره 20، ص­ص 68-51.
10. کرم، امیر، آمنه صفریان و شیلا حجه فروش نیا (1389): برآورد و پهنه­بندی فرسایش خاک در حوضه ماملو(شرق تهران) با استفاده از روشهای معادله اصلاح­شده جهانی فرسایش خاک و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی. مجله پژوهشهای دانش زمین، شماره2، ص 86.
11. لطفی، صدیقه، احمد حسین­زاده، امین فرجی ملائی و میثم احمدی فیروزجایی (1391): بررسی توزیع فضایی و مکانیابی پارک های شهری بابلسر با استفاده از منطق فازی و مدل تحلیل سلسله مراتبی(FAHP). نشریة محیط شناسی، شماره 3، ص­ص 154-147.
12. محمودی، فرج الله (1367): تحول ناهمواریهای ایران در کواترنر. نشریة تحقیقات جغرافیایی، انتشارات دانشگاه تهران، شماره 23.
13. یمانی، مجتبی، ابوالقاسم دادرسی و زهرا داورزنی (1384): پهنه بندی فرسایش در حوضة آخیز داورزن با استفاده از الگوهای منطق فازی. مجلة جغرافیا و توسعة ناحیه ای، شماره 5، ص­ص 200-185.