بررسی «داستان در داستان» در ادبیات ایران و آلمان (با تمرکز بر ریشه‌های شرقی آن)

مطالعات نقد ادبی

مقاله 6، دوره 9، شماره 37، اسفند 1393، صفحه 147-174   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

کامبیز صفیئی^{* 1}؛ محمد حسین حدادی²

¹دانش آموخته مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

²استادیار زبان و ادبیات آلمانی دانشگاه تهران

چکیده

با توجه و بررسی ادبیات ایران و آلمان مشاهده می شود که چارچوب داستان در داستان که روشی شرقی است و از راه ایران به ادبیات اروپایی راه یافته، در ایران و اروپا با هدف­های مختلفی به کار برده شده است. در اروپا و به­خصوص در آلمان، شیوه به­کارگیری داستان در داستان گونة جدیدی در ادبیات داستانی را پدید آورد که در آغاز به عنوان یکی از ویژگی‌های گونة ادبی نوول (رمان یا داستان) شناخته شد. نظریة شهباز (سمبل نقطة عطف یا چرخش داستان) که برای نوول ارائه شد، به عقیدة برخی از ادباء لازم دانسته شده است، ولی برخی دیگر از ادباء به آن چندان پایبند و معتقد نبوده‌اند. روش داستان در داستان با اهداف گوناگونی به کار برده شده است. در ادبیات ایرانی، نویسندگان این گونه داستان‌ها با به­کارگیری روش داستان در داستان، بیشتر قصد روان­درمانی فرد روان­پریش را دنبال می­کردند؛ در صورتی که نویسندگان آلمانی هدف دیگری را مد نظر داشته‌اند که با هدف نویسندگان ایرانی در کاربرد این روش تا اندازه‌ای متفاوت است. این تفاوت در دوره­های مختلف ادبی اروپا نیز از یکدیگر متمایزند. در این مقاله ابتداء ویژگی­ها و تفاوت­های به­کارگیری شیوه داستان در داستان و سپس با ارائه چند مثال از ادبیات ایران و آلمان، ریشه­های شرقی و نیز علل و اهداف کاربرد این مقوله مورد نقد و بررسی قرار می­گیرد.

کلیدواژه‌ها

ادبیات شرقی؛ داستان در داستان؛ روشنگری؛ نوول؛ تمثیل انگشتر؛ روان‌پریشی؛ ایران؛ آلمان

مراجع

بهجت، حمیده.(1385). عقاید روشنگری لسینگ در نمایشنامة ناتان حکیم، پژوهش زبان­های خارجی، دانشکده زبان های خارجی دانشگاه تهران، شماره 34.

پراپ، ولادیمیر.(1386). ریخت شناسی قصّه های پریان، ترجمة فریدون بدره ای، چاپ دوم،تهران: انتشارات طوس.

تروایک، باکنر.(1390).  تاریخ ادبیات جهان، جلد چهارم، ترجمة عربعلی رضائی،تهران: نشر فرزان.

تقی زاده، صفدر.(1374). مجموعة سخنرانیها و مقالات نخستین سمینار بررسی مسائل رمان در ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

حافظ.(1382). دیوان، به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی،تهران: انتشارات گنجینه.

خانلری، زهرای.(1375). فرهنگ ادبیات جهان، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی.

دستغیب، عبدالعلی.(1374). مجموعة سخنرانیها و مقالات نخستین سمینار بررسی مسائل رمان در ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

رهنما،تورج. (1383). یک عمر در خدمت دو فرهنگ، به کوشش سوزان گویری، چاپ اول، تهران: انتشارات بهجت، تهران.

سعدی.(1368). گلستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ اول،تهران: انتشارات خوارزمی.

شمیسا، سیروس.(1383). داستان یک روح، چاپ ششم،تهران: انتشارات فردوس.

همو.(1385). نقد ادبی (ویرایش دوم)، تهران: نشر میترا.

فیروزآبادی،سید سعید.(1383). بازتاب ادبیات آلمانی در ایران، چاپ اول، تهران: نشر پیام خاور.

کتاب مقدس.(1995). ترجمة تفسیری، شامل عهد عتیق و عهد جدید، انجمن بین‌المللی کتاب مقدس.

گوته، یوهان ولفگانگ فن.(1383). دیوان غربی- شرقی، ترجمه ی محمود حدّادی، چاپ اول،تهران: نشر بازتاب نگار.

ولک، رنه- وارن اوستین.(1390). نظریه ادبیات، ترجمه ی ضیاء موحد و پرویز مهاجر، چاپ سوم،تهران: انتشارات نیلوفر.

هزار و یک شب.(1378). تهران: نشر اقبال.

 

 Arnold, P.J.(1923). Strorms NovellenbegriffIn :Zeitschrift für Deutschkunde 37 o.O.

Boccaccio, G.(1965). Der Decameron, München.

Eckermann, J.P.(1955). Gespräch mit Goethe in den letzten Jahren seinesLebens. Hrsg. Von Fritz Bergemann. Wiesbaden.

Glase, H., u .(1973). a., Wege der deutschen Literatur, Ulstein Verlag, Frankfurt a.M.., Berlin, Wien.

Goldammer, P.(1967). Der Briefwecshel zwischen Theodor Storm und   Gottfried Keller,Hrsg, von Peter Goldammer. Berlin.

Grabert, W., und Mulot, A.(1971).Geschichte der deutschen Literatur,Schulbuch­ Verlag, Muenche.

Heyse, P.(1871)., Deutscher Novellenschatz,Hrsg. Hermann Kurz, Bd. 1, München.

Kafka, F.(1975). Der Prozess,Fischer Verlag, Frankfurt a.M.

Lessing, G.E.(1990). Nathan der Weise,Reclam, Stuttgart.

Novalis.(2004).Heinrich von ofterdingen,Hrsg. Wolfgang FruheWald, Reclam, Stuttgart.

Schiller, F.(1968). Don CarloS,Reclam Stuttgart.

Sophkles.(1989). König ödipus, Reclam Stuttgart.

Tieck, L.(1829). Schriften, Bd. 11, Berlin.

Walgner, H.(1995). Theodor Storm, der Schimmelreiter,Reclam, Stuttgart.

Wiese, B.(1971). Novelle,Metzler Verlag, Stuttgart.