فرانقد ادبی در آثار سیدمرتضی(ره)

مطالعات نقد ادبی

مقاله 5، دوره 10، شماره 40، آذر 1394، صفحه 103-132   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد امین تقوی^{* 1}؛ علی صابری²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

²دانشیار گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

چکیده

در مقاله ی حاضر، نگارنده با مطالعه ی آثار سیدمرتضی و همچنین کتابهایی که به بررسی چهره ی ادبی و نقدی او پرداخته اند وجهه ی فرانقدی او را مورد بررسی قرار داده است. مسئله ی فرانقد از جمله مباحثی است که به تازگی در مجامع نقدی با این عنوان، مطرح شده است. بررسی مجموعه ی آثار سیدمرتضی نشان می دهد که سه اثر «امالی»، «الشهاب» و «طیف الخیال» او بیشترین قضایای نقدی ادبی را در خود جای داده اند و سیدمرتضی با تبیین برخی قضایای نقدی شایع در زمان خود و با بهره گیری از نظریات نظریه پردازان نقدی و ادبی از جمله «جاحظ»، «ابن قتیبة»، «آمدی» و ... در کتابهایشان، دانش نقدی خود را ارتقا داده است. او با بهره گیری از دانش خود در سایر زمینه ها از جمله کلام، فقه، تفسیر و ... در این وادی به نقد برخی از نظریات و قضایای نقدی حاضر در زمان خود اقدام نموده است. او تئوری های نقدی رایج در زمان خویش را نقد و بررسی کرده و تئوری هایی چون لفظ و معنی ، نقد بلاغی ، موازنه و برتری دادن شاعری بر دیگر شاعران (اسلوب مفاضله) و ... را مورد مطالعه قرار داده است. وی در این فرایند، ضمن تحلیل، بررسی و تفسیر آثار ادبی، گاهی خود در قضایای نقدی، نظریه پردازی کرده و گاهی نیز شیوه ی نقدی جدیدی را در نقد ادبی آثار پیشنهاد داده است.

کلیدواژه‌ها

نقد ادبی؛ فرانقد؛ سیدمرتضی؛ امالی

مراجع

ابن خلکان.(بی تا). وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، تحقیق احسان عباس، لبنان: دارالثقافة

ابن سلام، محمد.(1980م). طبقات فحول الشعراء، تحقیق حمود محمد شاکر، چاپ اول، جدة: دار المدنی.

ابن منظور، محمد بن مکرم.(1414ق). لسان العرب ، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.

ابن قتیبه دینوری.(1423ق). الشعر و الشعراء، قاهره: دار الحدیث.

اصفهانی، ابوالفرج.(1994م). الأغانی، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

آمدی، حسن بن بشر.(بی تا). الموازنة بین شعر أبی تمام و البحتری، تحقیق السید احمد صقر، چاپ چهارم ،قاهره: دارالمعارف.

امین، أحمد.(1972م). النقد الأدبی، چاپ چهارم، قاهره: مکتبة النهضة المصریة.

امین، سید محسن.(بی تا). أعیان الشیعة، جلد 8 ، بیروت: دار التعارف للمطبوعات لبنان.

بحرانی، یوسف.(1998م). الکشکول، چاپ اول، بیروت: دار و مکتبة الهلال.

تنوخی، محسن بن علی.(1975م). الفرج بعد الشدة، تحقیق عبود الشالجی، بیروت: دار صادر.

توحیدی، أبوحیان.(2003م). الإمتاع و المؤانسة، تحقیق هیثم خلیفة الطعیمی، چاپ اول، بیروت: مکتبة العصریة.

جاحظ، عمرو بن بحر.(1423ق). البیان و التبیین، تحقیق عبد السلام محمد هارون، بیروت: دار و مکتبة هلال.

جاسم، محمد باقر.(2009م). نقد النقد أم المیتانقد محاولة فی تأصیل المفهوم، جلد 37، مجله ی عالم الفکر ، شماره 3.

حسنی، سعد داحس ناصر.(2008م). الخطاب النقدی عند الشریفین الرضی و المرتضی، رساله ی کارشناسی ارشد به راهنمایی فاروق محمود الحبوبی، مجلس کلیة التربیة بجامعة واسط.

خالص، ولید محمود.(2010م). المباحث النقدیة فی أمالی المرتضی، چاپ اول، عمان: دار کنوز المعرفة.

رشید، هارون.(2012م). الأسس النظریة لنقد النقد، جلد 2، مجله ی مرکز بابل للدراسات الإنسانیة، شماره 1.

ریاحی، نجوى القسطنطینی.(2009م). فی الوعی بمصطلح نقد النقد وعوامل ظهوره، جلد 38، مجله ی عالم الفکر، شماره 1.

سیدمرتضی.(1405ق). رسائل المرتضی، جلد 2، تحقیق السید مهدی رجائی و السید أحمد الحسینی، قم: دارالقرآن الکریم.

همو.(1410ق). رسائل المرتضی، جلد 4، الشهاب فی الشیب و الشباب، چاپ اول، قم: دارالقرآن الکریم.

همو.(1998م). غرر الفوائد و درر القلائد(امالی المرتضی)، تحقیق محمد أبو الفضل إبراهیم، قاهره: دارالفکر العربی.

همو.(1302ق). الشهاب فی الشیب و الشباب، چاپ اول، قسطنطنیه: مطبعة الجوائب.

همو.(1955م). طیف الخیال، تحقیق محمدسید کیلانی، چاپ اول، قاهره: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و أولاده بمصر.

شنترینی، علی بن بسام.(1421ق). الذخیرة فی محاسن أهل الجزیرة، بیروت: دار الغرب الإسلامی.

صابری، علی.(1385ش). النقد الأدبی و تطوره فی الأدب العربی، چاپ دوم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).

طارم، میثم.(1388ش). النقد الأدبی بین المفاضلة و الموازنة و المقارنة، مجله التراث الأدبی، سال اول، شماره2.

عباس، إحسان.(1992م). تاریخ النقد الأدبی عند العرب، چاپ چهارم، بیروت: دار الثقافة الجدیدة.

عزاوی، نعمة رحیم.(1988م). الجهد النقدی فی الامالی، مجله ی الأستاذ التربویة، شماره 1.

عسکری، ابوهلال.(1998م). کتاب الصناعتین، تحقیق على محمد البجاوی و محمد أبو الفضل إبراهیم‏،  چاپ اول، بیروت: مکتبة عنصریة.

عصفور، جابر.(1981م). نقاد نجیب محفوظ، مجله ی فصول ، جلد 1 ، شماره 3.

قاضی جرجانی، علی بن عبد العزیز.(2006م). الوساطة بین المتنبی و خصومه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ اول، بیروت: المکتبة العصریة.

قدامة ابن جعفر.(بی تا). نقد الشعر، تحقیق محمد عبدالمنعم الخفاجی، بیروت: دارالکتب العلمیة.

قیروانی، ابن رشیق. (2000م). العمده فی محاسن الشعر و آدابه، تحقیق نبوی عبد الواحد شعلان‏، چاپ اول، قاهره: مکتبة الخانجی.

کرعاوی، سعاد کریدی.(1992م). الشریف المرتضی جهوده اللغویة و النحویة، دمشق: تموز.

محیی الدین، عبد الرزاق.(1957م). أدب المرتضی، بغداد: مطبعة المعارف.

مطلوب، احمد.(1989م). معجم النقد الأدبی القدیم، چاپ اول، بغداد: دارالشؤون الثقافیة العامة.

معتوق، احمد محمد.(2008 م). الشریف المرتضی حیاته ثقافته أدبه و نقده، چاپ اول، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.