کارکرد دیالکتیک1 «بود» و«نبود» در مجموعه «یکی بود یکی نبود» جمالزاده2 و میخائیل نعیمة3

مطالعات نقد ادبی

مقاله 6، دوره 10، شماره 40، آذر 1394، صفحه 133-157   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

معصومه زارع^*

دانشجوی مقطع دکتری زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

«بود» و «نبود» دو لفظ متضاد هستند که ریشه در ادبیات داستانی شرقی دارند و مهمترین نشانه آن نیز اصطلاح معروف «یکی بود یکی نبود» است. مفهوم تضاد موجود در این دو واژه که می توان از آن به عنوان مفهوم دیالکتیکی فلسفی نیز یاد کرد به عناصر داستان (به معنی عام کلمه داستان) کمک می کنند تا به سوی شکل گیری وحدتی حرکت کنند که همان معنی و مفهوم داستان است که صرف نظر از نوع نگاه به مولفِ متن و معنی، در داستان شکل می گیرد و مخاطب در خوانش داستان با آن مواجه می شود. این کارکرد دیالکتیکی در عناصری چون پی رنگ، زاویه دید، فضا، شخصیت، و ... قابل بررسی است، و اغلب این کارکرد رنگ جدال و تضاد دارد و گاهی نیز به مفهوم تغییر است. گاه تضاد و جدال بین جنبه های یک عنصر مانند تضاد در شخصیت ها مطرح است و گاه نیز در جنبه ای از یک عنصر و جنبه ای از عنصری دیگر مانند تضاد بین شخصیت و فضا قابل بررسی است.

کلیدواژه‌ها

«بود»؛ «نبود»؛ دیالکتیک؛ عناصر داستان؛ جمالزاده؛ میخائیل نعیمة

مراجع

احمدی، بابک.(1385). ساختار و تاویل متن، تهران: نشر مرکز.

بانکی، فرزین و گوهری پور، مرتضی.(1378). دیالکتیک و معنی،  نامه پژوهش فرهنگی (مطالعات فرهنگ - ارتباط)، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، (3)، 88 ـ 67.

جبور، جبرایل. (1339). میخائیل نعیمة از نویسندگان برجسته عرب، فصلنامة الدراسات الأدبیة ، کرسی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لبنان، (1)، 280 ـ 275 .

جمالزاده، سید محمد علی.(1388). یکی بود یکی نبود، تهران:  بنگاه پروین(نشر الکترونیکی).

همو. (1378). خاطرات، ‌به‌ کوشش‌ ایرج‌ افشار و علی‌ دهباشی‌، تهران: نشر سخن.

جوهر، حسن ؛ احمد برانق، محمد؛ احمد العطار أمین. (1998). ألف لیلة و لیلة، (جلدهای 5؛ 13؛ 7؛ 4؛ 2؛9)، چاپ نخست، القاهرة: دائرة المعارف.

ریکور، بول.(2006). الزمان و السرد الحبکة و السرد التاریخی، ترجمه سعید الغانمی و فلاح رحیم، چاپ نخست، طرابلس: دارالکتاب الجدید المتحدة.

زیتونی، لطیف.(2002). معجم مصطلحات نقد الروایة، چاپ نخست، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.

عبد الحمید عمر، أحمد مختار.(1429). معجم اللغة العربیة المعاصرة،  چاپ نخست، بیروت: عالم الکتب.

عبد النور، جبور.(1999). المعجم الأدبی، چاپ دوم، بیروت: دارالعلم للملایین.

الفاخوری، حنا. (1986). الجامع فی تاریخ الأدب العربی(الادب الحدیث)، چاپ نخست، بیروت: دارالجیل.

فتحی، ابراهیم. (1986). معجم المصطلحات الأدبیة، تونس: المؤسسة العربیة للناشرین المتحدین.

فورستر، ادوارد مورگان.(1384). جنبه های رمان، تهران: انتشارات نگاه.

میرصادقی، جمال.(1360). قصه، داستان کوتاه، رمان، تهران: نشر آگاه.

نعیمة، میخائیل.(1988). کان ماکان، چاپ پنجم، بیروت: دار نوفل.

یونسی، ابراهیم.(1384). هنر داستان نویسی، تهران: انتشارات نگاه.