ارزیابی شدت بیابان زایی با استفاده از مدل ایرانی بیابان زایی IMDPA (مطالعة موردی: دشت عباس، استان ایلام)

سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی

مقاله 8، دوره 7، شماره 3 - شماره پیاپی 24، آذر 1395، صفحه 100-112   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم ممبنی^{* 1}؛ عبدالعلی کرمشاهی²؛ فرزاد آزادنیا³؛ پرویز گرایی³؛ کامران کریمی⁴

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد بیابان زدایی، دانشگاه ایلام

²استادیار دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه ایلام

³اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام

⁴دانش آموخته کارشناسی ارشد مدیریت بیابان، دانشگاه تهران

چکیده

تحقیق حاضر به منظور بررسی پتانسیل بیابان‌زایی دشت عباس در منطقه نیمه‌خشک ایلام به وسعت 8/18028 هکتار با تکیه بر معیارهای خاک و پوشش گیاهی با استفاده از مدل ایرانی بیابان­زایی صورت گرفت. با استفاده از این مدل هر یک از شاخص‌های عمق مؤثر خاک، بافت خاک، هدایت الکتریکی، درصد سنگ و سنگریزه، بهره‌برداری از پوشش گیاهی، تجدید حیات و وضعیت پوشش گیاهی با کمک نرم‌افزار ArcGIS^®9.3، بدست آمده و نقشه مربوط به وضعیت هرکدام از معیارها تهیه شد. در نهایت با تلفیق و تعیین میانگین هندسی معیارها نقشه شدت بیابان‌زایی بدست آمد. نقشه شدت بیابان­زایی بر اساس معیار خاک نشان می­دهد که بالغ بر 4843 هکتار از منطقه که برابر با 8/28% است در طبقه کم و 13185 هکتار که معادل 13/73 درصد از منطقه است در طبقه متوسط قرار دارد. همچنین نتایج حاصل از میانگین هندسی شاخص­های معیار پوشش گیاهی حاکی از این است که 99/7005 هکتار (86/38%) از مساحت دشت در طبقه کم، 45/407 هکتار (26/2%) از مساحت منطقه در طبقه متوسط و 35/10615 هکتار (88/58%) از مساحت منطقه در طبقه شدید جای دارد. نتایج حاصل از ارزش­دهی معیارهای مورد بررسی بیان کننده این است که معیار پوشش گیاهی با ارزش 6/2 مؤثرترین معیار در افزایش شدت بیابان­زایی دشت عباس است. بر این اساس مشاهده می­شود که ارزش کمی شدت بیابان­زایی برای کل منطقه در طبقه متوسط قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

معیار پوشش گیاهی و خاک؛ مدل ایرانی بیابان زایی؛ بیابان زایی؛ سیستم اطلاعات جغرافیایی

مراجع

1. احمدی، ح. 1384. گزارش نهایی طرح تعیین معیارها و شاخص­های بیابان­زایی در ایران. دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 125 صفحه.

2. احمدی، ح.، ع. خلیلی، س. فیض­نیا، م. جعفری، غ. ر. زهتابیان، ع. ا. مهرابی، م. ر. اختصاصی و ح. آذرنیوند. 1383. گزارش نهایی طرح تدوین شرح خدمات جامع و متدولوژی تعیین معیارها و شاخص­های ارزیابی بیابان­زایی در ایران. دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 230 صفحه.

3. احمدی، ح.، م. ر. اختصاصی، ع. گلکاریان و ا. ابریشم. 1385. ارزیابی و تهیه نقشه بیابان­زایی با استفاده از مدل مدالوس تغییریافته در منطقه فخرآباد- مهریز (یزد). مجله منابع طبیعی ایران، 59(3): 519-532.

4. جعفری، ر. 1380. ارزیابی و تهیه نقشه بیابان­زایی با تحلیل و بررسی روش­های FAO_UNEP و ICD در منطقه کاشان (فرسایش بادی و تخریب منابع آب). پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 112 صفحه.

5. خسروی، ح. 1383. کاربرد مدل مدالوس در بررسی بیابان­زایی کاشان. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 98 صفحه.

6. ذوالفقاری، ف.، ع. ر. شهریاری، ا. فخیره، ع. ر. راشکی، س. نوری و ح. خسروی. 1390. ارزیابی شدت بیابان­زایی دشت سیستان با استفاده از مدل IMDPA. پژوهش­های آبخیزداری (پژوهش و سازندگی)، 24(2): 97-107.

7. رضوی، م. 1387. مقایسه میانگین­گیری هندسی با حسابی در برآورد شدت بیابان­زایی با استفاده از مدل IMDPA (مطالعه موردی: کویر میقان اراک). پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 100 صفحه.

8. رفیعی، ع. 1382. بررسی بیابان­زایی دشت ورامین با تکیه بر مسایل آب و خاک. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 108 صفحه.

9. رئیسی، ع. 1387. بررسی عوامل موثر در شدت بیابانزایی (بیابانهای ساحلی) با استفاده از مدل IMDPA منطقه کهیرکنارک. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، 130 صفحه.

10. زهتابیان، غ. ر. و م. ر. طباطبایی. 1387. بررسی روند بیابان­زایی در استان خوزستان با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره­ای (IP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS). نشریه علمی- پژوهشی مرکز تحقیقات بین­المللی همزیستی با کویر، 4(2): 57-69.

11. زهتابیان، غ. ر.، ح. احمدی و ف. آزادنیا. 1387. بررسی معیارهای آب و خاک در بیابان­زایی منطقه عین­خوش دهلران (دشت ابوغویر). پژوهش و سازندگی، 21(4): 162-169.

12. سپهر، ع.، م. معیری، م. ر. اختصاصی و س. آقاجانی. 1388. بررسی کاربرد روش مدالوس به منظور ارائه یک مدل منطقه‌ای برای ارزیابی و تهیه نقشه بیابان‌زایی. مجله منابع طبیعی ایران، 61(4): 537-544.

13. شاکریان، ن.، غ. ر. زهتابیان، ح. آذرنیوند و ح. خسروی. 1390. بررسی وضعیت فعلی بیابان­زایی منطقه جرقویه اصفهان با استفاده از مدل IMDPA (با تاکید بر معیارهای آب، خاک و پوشش گیاهی). مرتع و آبخیزداری (منابع طبیعی ایران)، 64(4): 411-421.

14. عباس­آبادی، م. ر. 1378. ارزیابی کمی بیابان­زایی در دشت آق قلا-گمیشان جهت ارائه یک مدل منطقه­ای. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران. 94 صفحه.

15. عبدی، ژ. 1386. بررسی و تهیه نقشه بیابان­زایی بر اساس مدل IMDPA با تأکید بر دو معیار آب و خاک (منطقه آبوزید آباد). پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 115 صفحه.

16. قاسمی، م. 1385. بررسی معیارها و شاخص­های بیابان­زایی با تکیه بر آب و خاک جهت ارزیابی و تهیه نقشه بیابان­زایی (مطالعه موردی: منطقه زابل). پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات. 105 صفحه.

17. کریمی. ک. 1392. بررسی روند و پیش­بینی بیابان­زایی دشت عباس با استفاده از شبکه عصبی (با تاکید بر فاکتورهای بیوفیزیکی). پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 122 صفحه.

18. مخدوم فرخنده، م.، ع. ا. درویش­صفت، ه. جعفرزاده و ع. ر. مخدوم. 1392. ارزیابی و برنامه­ریزی محیط زیست با سامانه­های اطلاعات جغرافیایی (GIS). انتشارات دانشگاه تهران. 304 صفحه.

19. منصوری علی­باد، ع. 1382. ارزیابی و ارائه مدل منطقه­ای در جهت توسعه پایدار (مطالعه موردی: منطقه شکار ممنوع دشت قره قشلاق بناب). پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 118 صفحه.

20. ناطقی، س.، غ. ر. زهتابیان و ح. احمدی. 1388. ارزیابی شدت بیابان­زایی دشت سگزی با بهره­گیری از مدل IMDPA. مرتع و آبخیزداری (منابع طبیعی ایران)، 62(3): 419-430.

21. هنردوست، ف. 1382. تلفیق روش­های پهنه­بندی خطر بیابان­زایی FAO_UNEP و ICD برای ارائه مدل منطقه­ای در دشت گنبد_ داشلی برون. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 110 صفحه.

 

22. Ali R, El Baroudy A. 2008. Use of GIS in mapping the environmental sensitivity to desertification in Wadi El Natrun depression, Egypt. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 2(1): 157-164.

23. Arami A, Ownegh M, Sheikh V. 2013. Assessment of Desertification Risk in Semi-Arid Agh-Band Region, Golestan Province, Iran. International Journal of Agriculture and Crop Sciences, 5(17): 1901-1908.

24. Farajzadeh M, Egbal MN. 2007. Evaluation of MEDALUS model for desertification hazard zonation using GIS; study area: Iyzad Khast plain, Iran. Pakistan Journal of Biological Sciences, 10(16): 2622-2630.

25. Gad A, Lotfy I. 2008. Use of remote sensing and GIS in mapping the environmental sensitivity areas for desertification of Egyptian territory. eEarth Discussions, 3(2): 41-85.

26. Hadeel A, Jabbar MT, Chen X. 2010. Application of remote sensing and GIS in the study of environmental sensitivity to desertification: a case study in Basrah Province, southern part of Iraq. Applied Geomatics, 2(3): 101-112.

27. Honardoust F, Ownegh M, Sheikh V. 2011. Assessing desertification sensitivity in the northern part of Gorgan Plain, southeast of the Caspian Sea, Iran. Research Journal of Environmental Sciences, 5(3): 205-220.

28. Mohamed ES. 2013. Spatial assessment of desertification in north Sinai using modified MEDLAUS model. Arabian Journal of Geosciences, 6(12): 4647-465.