بررسی تفاوت پایگاه هویت و سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 2، دوره 9، شماره 32، آذر 1395، صفحه 17-34   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

عبدالله برزگری¹؛ محمود علمی²

¹کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.

²ستادیار جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

چکیده

هدف این تحقیق تعیین رابطه بین پایگاه هویت و سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز می‌باشد. روش تحقیق پیمایش و تکنیک جمع‌آوری داده‌ها پرسشنامه‌های استاندارد بوده است. جامعه آماری دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در ترم تابستانی 95-1394 بوده است که تعداد 5146 نفر بوده، که بر اساس فرمول مورگان تعداد نمونه 355 نفر انتخاب شده که از این میان 234 زن و 112 مرد بودند. روش نمونه‌گیری، تصادفی طبقه‌ای است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهدکه دانشجویان این دانشگاه ازسرمایه اجتماعی بالایی برخوردارند. پایگاه هویت غالب دربین دانشجویان این دانشگاه هویت زود تحقیق‌پذیر می‌باشد. بر اساس نتایج به دست آمده صاحبان پایگاه­های هویتی مختلف از لحاظ میزان سرمایه اجتماعی تفاوت معناداری ندارند. متغیرهای جنسیت و وضعیت تاهل در تعیین میزان سرمایه اجتماعی نقش تعیین­کننده داشتند، به این معنی که چون وضعیت تاهل دانشجویان باعث حس مسئولیت­پذیری آنان در قبال فرزندان و همسران­شان می‌شود، بنابراین وضعیت تاهل و جنسیت در تعیین میزان سرمایه اجتماعی نقش تعیین­ کننده‌ای داشتند. اما در نوع پایگاه هویت تفاوت معناداری نداشتند. در بین دانشجویان دانشکده‌های مختلف از نظر میزان سرمایه اجتماعی و پایگاه هویت تفاوت معناداری مشاهده گردید.

کلیدواژه‌ها

سرمایه اجتماعی؛ پایگاه هویت؛ جنسیت؛ وضعیت تاهل و سن

اصل مقاله

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال هشتم، شماره سی و دوم، پاییز 1395

ص  ص 34-17

 

 

 

 

 

 

بررسی تفاوت پایگاه هویت و سرمایه اجتماعی
دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

عبدالله برزگری[1]

دکتر محمود علمی[2]

تاریخ دریافت مقاله:19/7/1395

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:6/9/1395

چکیده

هدف این تحقیق تعیین رابطه بین پایگاه هویت و سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز می‌باشد. روش تحقیق پیمایش و تکنیک جمع‌آوری داده‌ها پرسشنامه‌های استاندارد بوده است. جامعه آماری دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در ترم تابستانی 95-1394 بوده است که تعداد 5146 نفر بوده، که بر اساس فرمول مورگان تعداد نمونه 355 نفر انتخاب شده که از این میان 234 زن و 112 مرد بودند. روش نمونه‌گیری، تصادفی طبقه‌ای است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهدکه دانشجویان این دانشگاه ازسرمایه اجتماعی بالایی برخوردارند. پایگاه هویت غالب دربین دانشجویان این دانشگاه هویت زود تحقیق‌پذیر می‌باشد. بر اساس نتایج به دست آمده صاحبان پایگاه­های هویتی مختلف از لحاظ میزان سرمایه اجتماعی تفاوت معناداری ندارند. متغیرهای جنسیت و وضعیت تاهل در تعیین میزان سرمایه اجتماعی نقش تعیین­کننده داشتند، به این معنی که چون وضعیت تاهل دانشجویان باعث حس مسئولیت­پذیری آنان در قبال فرزندان و همسران­شان می‌شود، بنابراین وضعیت تاهل و جنسیت در تعیین میزان سرمایه اجتماعی نقش تعیین­ کننده‌ای داشتند. اما در نوع پایگاه هویت تفاوت معناداری نداشتند. در بین دانشجویان دانشکده‌های مختلف از نظر میزان سرمایه اجتماعی و پایگاه هویت تفاوت معناداری مشاهده گردید.

واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، پایگاه هویت، جنسیت، وضعیت تاهل و سن.

 

بیان مسئله

در مورد سرمایه اجتماعی نظریه­پردازانی چون جیمز کلمن، پیر بوردیو، رابرت پاتنام و فرانسیس فوکویاما نظریاتی دارند. کلمن از مشهورترین جامعه­شناسانی است که رواج اصطلاح سرمایه اجتماعی مدیون اوست. کلمن معتقد است که وابستگی متقابل و عملکرد سیستمی، از این واقعیت ناشی می‌شود که کنشگران به رویدادهایی که کاملاً یا به طور جزئی هستند تحت کنترل کنشگران دیگر است علاقه دارند.

نتیجه انواع گوناگون مبادلات و انتقال‌های یک جانبه کنترل که کنشگران برای دست­یابی به علاقه­شان به آن می‌پردازند، شکل‌گیری روابط اجتماعی است که در طول زمان پایدار و مبتنی بر روابط اقتدار، روابط اعتماد و هنجارهاست­(کلمن، 1377: 458). به نظر پاتنام، سرمایه اجتماعی روابط بین افراد شبکه‌های اجتماعی و هنجارهای متقابل و اعتماد اجتماعی از این طریق حاصل می‌شود. هم­چنین او می‌افزاید که استفاده از سرمایه اجتماعی از خصوصیات زندگی اجتماعی شبکه‌ها، هنجارها و اعتماد هستند که مشارکت­کنندگان را قادر می­سازد تا برای رسیدن به هدف مشترک، با یکدیگر همکاری نمایند. سرمایه اجتماعی پدیده‌ای است که حاصل تاثیر نهادهای اجتماعی، روابط انسانی و هنجارها بر روی کمیت و کیفیت تعاملات اجتماعی دارد. از سوی دیگر هر چه قدر سرمایه اجتماعی بیشتر باشد روابط اجتماعی بالاتر خواهد بود. در واقع سرمایه اجتماعی ریشه در فعالیت­های مردم در فرایند شکل دادن به پیوندهای اجتماعی، کاری، خانوادگی و شبکه‌های مبتنی بر اصول اعتماد رفتار متقابل و هنجارهای­کنشی دارد. طی چند دهه گذشته، فرسایش شدیدی درسرمایه اجتماعی موجود برای جوانان هم در درون خانواده و هم در بیرون آن، روی داده است که پیامد اصلی آن کاهش رفاه اجتماعی خانواده بوده است. در خانواده رشد سرمایه انسانی بسیار زیاد شده به طوری که سطح تحصیلات دائماً در حال افزایش است، ولی به موازات رشد سرمایه انسانی، سرمایه اجتماعی که شاخص برجسته آن حضور بزرگسالان در خانه و میزان گفتگو در مورد موضوعات اجتماعی، فرهنگی، علمی، اقتصادی و سیاسی بین والدین و فرزندان است، کاهش یافته است­که خود به نوعی بر چگونگی رفاه اجتماعی خانواده میانه‌ای تاثیرگذار بوده است.

با توجه به این­که مفهوم سرمایه اجتماعی، همکاری گروهی و روابط اجتماعی در ایران شناخته شده نیست، مردم به یکدیگر اعتماد ندارند و نسبت به جامعه و محیط زندگی خود احساس مسئولیت نمی‌کنند، شناسایی مطالعه و تقویت آن توسط جامعه­شناسان و دیگر صاحب‌نظران لازم است. در دو دهه گذشته سرمایه اجتماعی در شکل‌ها و زمینه‌های مختلف به عنوان یکی از شاخص­ترین مفاهیم در علوم اجتماعی پدیدار شده است. استفاده از این اصطلاح به سال 1916 و به کاربرد اولیه آن توسط هنیفن بر می‌گردد، اما مفهوم سرمایه اجتماعی در دهه 1980 بود که به شدت مورد توجه قرار گرفت و توانست با گسترش نظری و تجربی جایگاه تعریف شده‌ای را در میان نظریه‌های جامعه­شناسی به خود اختصاص دهد. این توجه عمدتاً مرهون جیمز کلمن­(1998) جامعه­شناس آمریکایی و تحقیق او در زمینه مشارکت در امور مدرسه در شهر شیکاگو است. پس از آن بوردیو در فرانسه ابعاد دیگری از این مفهوم را روشن کرد و مطالعه پاتنام­(1993) در زمینه رابطه سرمایه اجتماعی و نهادهای دموکراتیک در ایتالیا خصوصاً از عوامل موثر در این گسترش می‌باشد­(توسلی، 1384)، بنابراین می‌توان سرمایه اجتماعی را مجموعه هنجارهای موجود در سیستم اجتماعی دانست که موجب ارتقاء همکاری اعضای آن جامعه شده و موجب پایین آمدن سطح هزینه‌های تبادل و ارتباطات می‌شود. تعدادی از جامعه­شناسان معاصر در خصوص نقش­آفرینی سرمایه اجتماعی در کنش‌های اخلاقی بحث کرده‌اند، از جمله اریک آسلانیر­(1999) بیان کرده که رویکرد سرمایه اجتماعی لزوماً نسبت به سایرین فراتر از توجه به منافع شخصی­مان تاکید دارد و شامل مجموعه ایده‌ها و نظرات درباره ارزش‌ها و روابط اجتماعی و تعهدات مدنی است­(آسلانیر، 1999: 5-4). پژوهش حاضر با هدف بررسی پایگاه هویت و سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز است که سرمایه اجتماعی دانشجویان بر اساس پایگاه هویت آن‌ها چگونه است و یا از چه نوع سرمایه اجتماعی و پایگاه هویت برخوردارند؟

 

اهداف تحقیق

هدف کلی

- تعیین تفاوت پایگاه هویت و سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.

 

اهداف جزئی

- تعیین تفاوت نوع پایگاه هویت و مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

- تعیین تفاوت نوع پایگاه هویت و اعتماد اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

- تعیین تفاوت نوع پایگاه هویت و انسجام اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

- تعیین تفاوت نوع پایگاه هویت و سن دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

- تعیین تفاوت نوع پایگاه هویت و جنسیت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

- تعیین تفاوت نوع پایگاه هویت و وضع تاهل دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

- تعیین تفاوت نوع پایگاه هویت و میزان تحصیلات دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.

 

پیشینه تحقیق

در پژوهشی با عنوان «فقر و سرمایه اجتماعی» هدف پذیرش اهمیت سرمایه اجتماعی و باور به رابطه نزدیک آن با ارتقاء رفاه همگانی و کاهش فقر به مطالعه تطبیقی وضعیت این متغیر در خانواده‌های تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) شهرستان قزوین به عنوان گروهی از خانواده‌های فقیر جامعه پرداخته. روش تحقیق پیمایشی بوده و در آن از پرسشنامه برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است و با استفاده از فرمول کوکران تعداد 311 خانوارهای فقیر و مرفه مورد بررسی قرار گرفته‌اند. یافته‌ها بازگوی وجود تفاوت معنی‌دار در میانگین سرمایه اجتماعی و مولفه‌های آن در بین خانوارهای فقیر و مرفه مورد بررسی است. هم­ چنین وضعیت فقیر همبستگی قوی منفی بامیزان سرمایه اجتماعی دارد و خانوارهای فقیر درکلیه مولفه‌های مربوط به سرمایه اجتماعی میانگین پایین‌تر از خانوارهای مرفه دارند و نتایج نشان می‌دهد میزان سرمایه اجتماعی افراد و گروه­ها تحت تاثیر شرایط فقر و محرومیت قرار دارد و فقر تاثیر بر سرمایه اجتماعی باقی­می­گذارد. افزایش میزان سرمایه اجتماعی با توجه به فرآیند باز­تولید، قادر است زمینه لازم برای ارتقاء سطح رفاه کنشگران فقر­زده را فراهم آورد­(ملکی و دیگری، 1387). در پژوهشی دیگر رابطه رفاه اجتماعی با سرمایه اجتماعی در فرایند توسعه بررسی شده است و سوال مقاله این است که آیا در فرایند توسعه، رابطه‌ای بین رفاه اجتماعی سرمایه اجتماعی وجود دارد؟ به لحاظ روش­شناختی، نوع روش مورد استفاده در این مطالعه ترکیبی از پیمایش و تحلیل ثانویه بوده است. به منظور سنجش رفاه اجتماعی و ابعاد فرعی آن از تحلیل داده‌های پیمایشی با حجم جمعیت نمونه 2536 نفر استفاده شده است. بر اساس نتایج پژوهش، شهرستان‌های استان اصفهان به لحاظ شاخص‌های رفاه و سرمایه اجتماعی دارای وضعیت متفاوت می‌باشد. موقعیت شهرستان‌های مورد بررسی در هفت گروه طبقه‌بندی شده است. شهرستان اصفهان به لحاظ رفاه، از بالاترین سطح و به لحاظ سرمایه اجتماعی از پایین‌ترین سطح برخوردار بود. در صورتی که شهرستان داران از لحاظ شاخص سرمایه اجتماعی در رتبه اول و به لحاظ رفاه اجتماعی در سطح بسیار پایین بود. در پژوهش دیگر آثار سرمایه اجتماعی و سپس نحوه اثرگذاری دوگانه سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی بررسی شده، بدین منظور سرمایه اجتماعی به دو گروه سرمایه اجتماعی درون­گروهی و برون­گروهی تقسیم و سپس با استفاده از اطلاعات پیمایشی «ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان» و «رفتارهای فرهنگی ایرانی» و بر اساس مدل‌های رشد اقتصادی تاثیر این دو متغیر بر رشد 28 استان کشور طی دوره 82-1379 بررسی شده است. با استفاده از روش OLS مشاهده می‌شود که سرمایه اجتماعی درون­گروهی و برون­گروهی رابطه منفی دارند و هم­چنین سرمایه اجتماعی برون­گروهی اثر مثبت و معنی‌دار بر رشد اقتصادی دارد و علامت سرمایه اجتماعی درون­گروهی به شاخص‌های سرمایه اجتماعی حساس است که می‌تواند مثبت یا منفی باشد­(رحمانی، 1385). در پژوهشی دیگر با عنوان سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی- اجتماعی در کلان شهر تهران، هدف تعیین ارتباط بین سرمایه اجتماعی و عناصر تشکیل­دهنده آن در سطح تحلیل مناطق با میزان توسعه­یافتگی مناطق در شهر تهران بود که روش تحقیق پیمایشی و جامعه آماری آن جمعیت 16 سال به بالای مناطق تهران است که با نمونه‌گیری خوشه‌ای متناسب با حجم 1759 نفر در سطح مناطق بیست و دو­گانه شهر تهران انتخاب گردیده است و نتایج حاکی از آن است که سرمایه اجتماعی مناطق رابطه مثبتی با توسعه مناطق شهری در تهران دارد و مناطق توسعه­یافته‌تر از میزان بیشتری از اعتماد عمومی، آگاهی، مشارکت رسمی و مشارکت‌های غیررسمی همیارانه برخوردارند و به­گونه معناداری مشارکت غیررسمی مذهبی کمتری دارند و اعتماد نهادی و مشارکت‌های غیر رسمی خیریه‌ای در همه مناطق به صورت یکسان بوده و تفاوت معناداری نداشت­(فیروزآبادی و دیگری، 1385).

مایکل فولی و باب ادوار در مروری بر 45 تحقیقی که توسط محققان در رشته‌های مختلف صورت گرفته است، معتقدند که در تعدادی از این تحقیقات سرمایه اجتماعی به عنوان یک متغیر مستقل در نظر گرفته شده که بر روی برخی دستاوردها مانند رشد اقتصادی در سطح ملی تاثیر می‌گذارد و در برخی دیگر از آن­ها سرمایه اجتماعی به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده که توسط نوع‌هایی از سازمان‌های داوطلبانه تولید می‌شود­(تاج­بخش، 1384). در تحقیقی گروتارت به بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر رفاه خانواده‌ها و فقر در اندونزی پرداخت، او سرمایه اجتماعی را شامل مواردی مانند: نهادها، ارتباطات، نگرش‌ها و ارزش‌هایی که بر واکنش‌های بین مردم حاکم است می‌داند. او برای اندازه‌گیری سرمایه اجتماعی از شاخص‌هایی چون تعداد اعضای گروه، همگنی درون­گروهی و مشارکت در تصمیم‌گیری گروهی استفاده کرد. او اطلاعات خود را نمونه 1200 خانواری، مصاحبه با رهبران محلی و منابع اطلاعاتی رسمی جمع‌آوری کرد. هزینه سرانه خانوارها متغیر وابسته او را تشکیل می‌داد.

یافته‌های این تحقیق نشان داد که سرمایه اجتماعی خانوار تاثیر مثبتی بر روی رفاه دارد­(گروه تایوت، 1386). «ناک و کیفر»­(1997) از مطالعه خود نتیجه گرفتند که رشد اقتصادی و اعتماد رابطه مستقیمی دارند و یک انحراف معیار افزایش در میزان اعتماد سبب افزایش و رشد اقتصادی به میزان نیم انحراف معیار می‌شود.

اینگلهارت­(1997) تاثیر سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی را بررسی می‌کند، وی اعتماد را به عنوان شاخصی از سرمایه اجتماعی در نظر می‌گیرد و با استفاده از داده‌های WVS میزان تاثیرگذاری سرمایه اجتماعی را بررسی می‌کند. او ضمن تایید این مطلب که میزان اعتماد بر رشد اقتصادی موثر است، معتقد است که تاثیر توسعه اقتصادی برسطح اعتماد بسیار محکم­تر و قوی­تر می‌باشد. مایکل ولکاک و ناپارایان ­(2000) از نظریه­پردازان شناخته­شده سرمایه اجتماعی معتقدند، سرمایه اجتماعی، سرمایه اصلی فقرا است که آن­ها از این پیوندهای اجتماعی استفاده می‌کنند تا در برابر ریسک و آسیب­پذیری محافظت شوند و این سرمایه هم­چنین نقش مهمی در کاهش فقر و توسعه اقتصادی دارد.

وینسترا­(1384) نیز مثال­های متعددی از این­که چگونه سرمایه اجتماعی بر کاهش نابرابری، مرگ و میر و افزایش تندرستی و بهداشتی (شاخص‌های سرمایه انسانی) بیان می‌کند و موریس هم در هند به این نتیجه رسید که آن دسته از ایالت­های هند که از سرمایه اجتماعی خوبی برخوردارند در کاهش فقر موفق‌تر بوده‌اند­(کریشنا، 1384: 487). مرنیسی­(1384) نیز مثال‌هایی از چگونگی و نقش سرمایه اجتماعی در پیشبرد موفقیت‌آمیز توسعه برنامه‌های خرد در کشور فقیری چون مراکش ارائه می‌دهد.

 

فرضیه‌های تحقیق

- نوع پایگاه هویت بر اساس میزان سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز متفاوت است.

- نوع پایگاه هویت بر اساس میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز متفاوت است. 

- نوع پایگاه هویت بر اساس میزان اعتماد اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز متفاوت است. 

- نوع پایگاه هویت بر اساس میزان انسجام اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز متفاوت است.

- نوع پایگاه هویت بر اساس سن دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز متفاوت است.

- نوع پایگاه هویت بر اساس جنسیت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز متفاوت است.

- نوع پایگاه هویت بر اساس میزان تحصیلات دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز متفاوت است.

- نوع پایگاه هویت بر اساس وضعیت تاهل دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز متفاوت است.

 

روش تحقیق

روش تحقیق، روش پیمایشی است. نوع مطالعه، اکتشافی، توصیفی و کاربردی است، چون در یک مقطع زمانی صورت می­گیرد و پژوهش مقطعی می­باشد. از آن­جا که بر روی جمعیت نمونه معرف انجام می‌گیرد تا قدرت تعمیم‌پذیری داده‌ها فراهم شود؛ یک تحقیق پهنانگر است. ابزار جمع‌آوری داده‌ها یک پرسشنامه استاندارد است که به وسیله بنیون و آدامز ساخته شده است، که متغیرهای پایگاه هویت را می‌سنجد.

 

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

- متغیر ملاک: نوع  پایگاه هویت؛

- متغیر پیش­بین: میزان سرمایه اجتماعی.

 

پایگاه هویت

جیمز مارسیا، روان‌شناس کانادایی در پی نظریه هویت اریکسون، تعریف خود از هویت مبتنی بر دو مولفه بحران و تعهد ارائه کرد. مارسیا در سال 1980، در جریان مصاحبه‌های ساختاری این که با جوانان انجام داد به چهار ساخت هویتی موفق، دیر تحقیق­پذیر، زود تحقیق­پذیر و آشفته دست یافته.

تلاش مارسیا، برای عملیاتی کردن روند هویت­یابی جوان در نظریه اریکسون که با توجه به دو عامل درجه تعهد و درجه بحران (اکتشاف) به مقوله‌های چهارگانه هویت انجامید را می‌توان در الگوی زیر خلاصه کرد:

 

جدول شماره (1): الگوی مارسیا برای عملیاتی کردن روند هویت­یابی جوانان

درجه تعهد	درجه اکتشاف
	-	+
+	زود تحقیق‌پذیر	در راه تحقیق یا موفق
-	آشفته	دیر تحقیق‌پذیر

 

برای سنجش این سازه از «پرسشنامه سنجش حالات هویت بنیون و آدامز» استفاده شده است.

 

 

 

سرمایه اجتماعی

از نظر بوردیو سرمایه اجتماعی مجموعه منابع واقعی بالقوه یا بالفعل است که متعلق به یک دو یا چند گروه که به واسطه داشتن شبکه پایداری از روابط کم و بیش نهادینه یا شناخته و تصدیق متقابل حاصل می‌شود­(فلید، 1386: 34).

شاخص‌های سرمایه اجتماعی: روابط انجمنی، اعتماد اجتماعی و اعتماد بین فردی.

- روابط انجمنی:

- منافع همه زنان در این است که با نهادهای مدنی همکاری کنند.

- زنان نیز مانند مردان بهتر است در نهادهای مدنی عضویت داشته باشند.

- زنان بهتر است در برنامه نهادهای مدنی حضور داشته باشد.

- زنان مانند مردان بهتر است به نهادهای مدنی کمک مالی و فکری کنند.

- زنان بهتر است مانند مردان پذیرش مسئولیت در نهادهای مدنی را برعهده گیرند.

- اعتماد اجتماعی:

در این تحقیق اعتماد اجتماعی در دو بعد اعتماد بین فردی و اعتماد اجتماعی به نهادها در نظر گرفته می‌شود. کلاس افه سرمایه اجتماعی را دربر­گیرنده روابط انجمنی، اطمینان به نهادها و اعتماد بین اشخاص و اقوام و خیرخواهی می‌داند­(تاج­بخش، 1389: 16).

تعریف مفهومی:نوعی شرط­بندی نسبت به کنش‌های متحمل دیگران در آینده است. اعتماد اجتماعی بر انتظارها و تعهدات اکتسابی و تاکید شده به لحاظ اجتماعی که افراد نسبت به سازمان‌ها و نهادهای مربوط به زندگی اجتماعی‌شان دارند دلالت دارد­(زتومکا، 1387: 78).

تعریف عملیاتی: این سازه بر اساس طیف لیکرت مورد سنجش قرار می‌گیرد:

- می‌توان به نهادها و سازمان‌های موجود در شهر اعتماد داشت.

- ما باید به گروه­های اجتماعی (ورزشی، هنری و دوستی) که در آن شرکت می‌کنیم اعتماد داشته باشیم.

- من اگر بخواهم وضعیت جامعه را ارزیابی کنم آن را مثبت ارزیابی می‌کنم.

- هر کس باید اخلاق شهروندی خود را رعایت کند و از آن اطمینان یابد.

- من معتقدم که ارزش­های اخلاقی در جامعه باید رعایت شوند.

- اعتماد بین فردی:

تعریف مفهومی: اعتماد بین فردی متضمن پایبندی رو در رو است، به گونه‌ای که در برابر پای­بندی‌های بدون رو در رویی که معطوف به دیگر موضوعات اجتماعی است قرار می‌گیرد­(زتومکا، 1387: 78).

تعریف عملیاتی: در این تحقیق گویه‌های زیر برای سازه اعتماد اجتماعی بین فردی در پرسشنامه استفاده می‌شود و این سازه بر اساس طیف لیکرت مورد سنجش قرار می‌گیرد.

- من دوستان زیادی دارم و احساس می‌کنم که به دیگران تعلق دارم.

- من به دیگران (دوستان، آشنایان و اقوام) اعتماد کامل دارد.

- همکاری و مشارکت به دوستانم در رفع یک مشکل یک اصل مهم به شمار می‌آید.

- من معتقدم که در فعالیت‌های جمعی مانند کمک به نیازمندان و سالمندان باید شرکت کنم.

- من با دوستان خود رفت و آمد زیادی دارم.

 

انسجام اجتماعی

توافق جمعی میان اعضای یک جامعه که حاصل پذیرش و درونی کردن نظام ارزشی هنجاری یک جامعه و وجود تعلق جمعی (احساس ما کردن) و تراکمی از وجود تعامل در میان افراد آن جامعه است­(غفاری، 1380: 110).

این سازه بر اساس طیف لیکرت مورد سنجش قرار می‌گیرد:

- زنان نیز مانند مردان از نظر شغل باید مورد پذیرش اجتماع قرار گیرند.

- میان همه اقوام باید انسجام خاصی برقرار باشد.

- اقوام مختلف ایران شیوه یک زندگی و مذهب مخصوص خودشان را دارند، پس باید با تمام آن­ها مدارا کرد.

- همه افراد جامعه باید از حمایت اجتماعی برخوردار باشند.

- من احساس می‌کنم کمی از حمایت اجتماعی برخوردار هستم.

 

مشارکت اجتماعی

مشارکت را نوعی کنش هدف­مند در فرآیند تعاملی بین کنشگر و محیط اجتماعی او درجهت نیل به اهداف معین و از پیش تعیین­شده تعریف نموده‌اند. فرایندی که جامعه به صورت آگاهانه، داوطلبانه و جمعی با در نظر داشتن اهداف معین و مشخص که منجر به سهیم شدن آن­ها در منابع اجتماعی می‌شود در آن شرکت می­کنند­(غفاری، 1380: 42).

مشارکت اجتماعی را می‌توان از طریق شرکت داوطلبانه در گروه­ها و انجمن‌ها نظیر هلال احمر، گروه­های ورزشی، موسیقی، انجمن­های خیریه و نیز فعالیت‌های جمعی دوستانه و خانوادگی و غیره سنجید.

 

جامعه آماری و نمونه

جامعه آماری تحقیق حاضر دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز می‌باشند که تعداد آن­ها بالغ بر 5146 می­باشد. حجم نمونه بر اساس فرمول مورگان و از طریق پیش­آزمون تعداد آن مشخص شده. تعداد نمونه آماری 360 نفر در بین 11 دانشکده دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز با توجه به تعداد دانشجویان تقسیم شده است. شیوه نمونه‌گیری در این پژوهش بر اساس نمونه‌گیری طبقه‌ای به تفکیک دانشکده و جنسیت پاسخگویان بوده است. در مرحله بعدی نمونه‌های اختصاص داده شده به صورت تصادفی در میان دانشجویان دانشکده‌های مختلف توزیع و جمع‌آوری شده است. ابتدا بر اساس نسبت کل دانشجویان هر دانشکده به کل دانشگاه، حجم نمونه اختصاصی به هر دانشکده را مشخص کرده و بعداً بر اساس نسبت دانشجویان پسر و دختر به آن دانشگاه هر دانشکده، تعداد دانشجویان و پاسخگویان به تفکیک هر دانشکده و بر اساس نسبت جنسی آمار کل، نمونه‌گیری‌ نهایی انجام شده است. برآورد فرمول نمونه‌گیری مورد نظر تعداد 355 نفر را نشان می‌دهد.

 

ابزار اندازه‌گیری تحقیق

پرسشنامه سنجش حالات هویت بنیون و آدامز (OMEIS-2):

پرسشنامه سنجش حالات هویت بنیون و آدامز بر اساس نظریه اریکسون و مارسیا در مورد هویت، تدوین شده است. این پرسشنامه برای سنجش حالات هویت افرادی که محدوده سنی 14 الی 56 سال قرار دارند مناسب می‌باشد، ولی دامنه سنی مطلوب برای استفاده از این پرسشنامه 15 الی 30 سالگی است.

 

اعتبار و پایایی پرسشنامه هویتی بنیون و آدامز

اعتبار ابزار اندازه­گیری مبتنی بر اعتبار صوری است­. بر اساس اجرای مقدماتی، ضریب کل پایائی کل آزمون 80/0=a، خرده مقیاس هویت آشفته 80/=a، خرده مقیاس هویت زود شکل گرفته 71/0=a، خرده مقیاس هویت به تعویق افتاده 86/0=a و خرده مقیاس هویت پیشرفت 77/0=a می­باشد.

 

نتایج تجربی تحقیق

در بررسی حاضر کل نمونه آماری مورد مطالعه (355 نفر)، 112 نفر (4/32%) از پاسخگویان مورد مطالعه مرد و 234 نفر (6/67­%) زن بودند. بر اساس نتایج توصیفی پژوهش از 355 نفر مورد مطالعه 311 نفر (6/87%) از پاسخگویان مورد مطالعه مجرد و 44 نفر (4/12%) متاهل بودند. متوسط سن دانشجویان مورد مطالعه 25 سال بوده است و کمترین یا حداقل سن 18 سال و بیشترین 48 سال بود. این بررسی که بین دانشجویان مقطع کارشناسی در 11 دانشکده و جمع نمونه آماری 355 نفر بوده، وضعیت پاسخگویان را از نظر نوع پایگاه هویت بر این اساس بیان می‌کنندکه براساس نتایج به دست آمده، 8/46 درصد نمونه‌های تحقیق دارای هویت زود تحقیق‌پذیر، 22 درصد دیر تحقیق‌پذیر، 3/18 درصد موفق و 13 درصد دارای هویت آشفته بودند.

وضعیت پاسخگویان از نظر میزان سرمایه اجتماعی و ابعاد آن به این شرح است که: نمونه‌های تحقیق از نظر وضعیت سرمایه اجتماعی میانگین 67/65 درصد را به دست آوردند. در ابعاد سرمایه اجتماعی نیز بالاترین میانگین متعلق به انسجام اجتماعی 57/67 درصد، سپس مشارکت اجتماعی 95/64 درصد و اعتماد اجتماعی 68/64 درصد و هم­چنین انسجام اجتماعی دارای انحراف استاندارد 54/14 و ضریب کجی 307/0-  حداقل 25/31 و حداکثر 75/93­، اعتماد اجتماعی با انحراف استاندارد 01/13 و با ضریب کجی 289/0-  حداقل 25/31 و حداکثر 100­، مشارکت اجتماعی با انحراف استاندارد 06/16 و ضریب کجی 170/0-  حداقل 15 و حداکثر 100 و سرمایه اجتماعی با انحراف استاندارد 64/10 و ضریب کجی 422/0-  حداقل 32/69 و حداکثر 46/88 نمونه‌های تحقیق از نظر وضعیت سرمایه اجتماعی، میانگین 67/65 درصد را به دست آوردند. در ابعاد سرمایه اجتماعی نیز بالاترین میانگین متعلق به انسجام اجتماعی 57/67 درصد، سپس مشارکت اجتماعی 95/64 درصد و اعتماد اجتماعی 68/64 درصد است.

نمره مربوط به میزان سرمایه اجتماعی دانشجویان 15 75/93 محاسبه گردید که حداقل نمره 15 و حداکثر نمره 75/93 و ضریب کجی 422/0- بیانگر منفی بودن توزیع داده‌هاست.

- فرضیه اول:

در بررسی تعیین تفاوت بین نوع پایگاه هویت و میانگین مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، از آزمون تحلیل واریانس استفاده گردید. همان­گونه که در جدول شماره (2) ملاحظه می‌کنید، سطح معناداری 000/0 به دست آمده است، بنابراین بین پایگاه هویت و مشارکت اجتماعی دانشجویان تفاوت معناداری وجود دارد.

جهت تعیین این­که کدام گروه بیشترین تفاوت را با سایر گروه­ها دارد از آزمون تعقیبی LSD استفاده گردید. بر اساس نتایج آزمون فوق دانشجویان دارای پایگاه هویت موفق بیشترین تفاوت میانگین را با سایر گروه­ها دارند. اطلاعات کامل­تر در جدول‌های شماره (2)، (3) و (4) آورده شده‌اند.

 

جدول شماره (2): آزمون آنالیز واریانس یک­طرفه پایگاه هویت و میانگین مشارکت اجتماعی

متغیر	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	مقدار F	سطح معنی‌داری
پایگاه هویت	بین گروه‌ها	809/5263	3	603/1754 329/245	152/7	000/0
	درون گروه‌ها	557/86110	351
	کل	366/91374	354

 

جدول شماره (3): آماره‌های توصیفی تفاوت میانگین مشارکت اجتماعی  و پایگاه هویت

نوع پایگاه: مشارکت اجتماعی	تعداد	میانگین %	انحراف استاندارد	خطای میانگین	حداقل %	حداکثر %
پایگاه هویت آشفته پایگاه هویت زود تحقق­پذیر پایگاه هویت دیر تحقق­پذیر پایگاه هویت موفق کل	46 166 78 65 355	17/62 65 51/60 15/72 95/64	64/13 56/16 74/15 44/14 06/16	01/2 28/1 78/1 79/1 85/0	25 30 15 35 15	85 100 100 95 100

 

 

جدول شماره (4): آزمون  LSDمشارکت اجتماعی و پایگاه هویت

پایگاه هویت	پایگاه هویت آشفته	پایگاه هویت زود تحقق پذیر	پایگاه هویت دیر تحقق پذیر	پایگاه هویت موفق
پایگاه هویت آشفته		-	-	*
پایگاه هویت زود تحقق­پذیر	-		*	*
پایگاه هویت دیر تحقق­پذیر	-	*		*
پایگاه هویت موفق	*	*	*

 

- فرضیه دوم:

در بررسی تعیین تفاوت بین نوع پایگاه هویت و میانگین انسجام اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، از آزمون تحلیل واریانسی استفاده گردید. نتایج به دست آمده از آزمون تحلیل واریانس، سطح معناداری 006/0 را نشان داد. بنابراین بین نوع پایگاه هویت و میانگین انسجام اجتماعی دانشجویان تفاوت معناداری وجود دارد. (جدول شماره 5)

هم­چنین جهت تعیین این­ که کدام گروه بیشترین تفاوت را با سایر گروه­ها دارد از آزمون تعقیبی LSD استفاده گردید، با توجه به نتایج جدول شماره (7) میانگین انسجام اجتماعی در دانشجویان دارای پایگاه هویت موفق بیشترین تفاوت را با دانشجویان دارای پایگاه هویت آشفته زود تحقیق‌پذیر و دیر تحقیق‌پذیر دارند.

جدول شماره (5): آزمون آنالیز واریانس یک­طرفه پایگاه هویت و میانگین انسجام  اجتماعی

متغیر	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	مقدار F	سطح معنی‌داری
پایگاه هویت	بین گروه‌ها	78/2582	3	92/860 911/205	18/4	006/0
	درون گروه‌ها	83/72274	351
	کل	61/74857	354

 

جدول شماره (6): آماره‌های توصیفی تفاوت میانگین انسجام اجتماعی و پایگاه هویت

نوع پایگاه: انسجام اجتماعی	تعداد	میانگین %	انحراف استاندارد	خطای میانگین	حداقل %	حداکثر%
پایگاه هویت آشفته پایگاه هویت زود تحقق­پذیر پایگاه هویت دیر تحقق­پذیر پایگاه هویت موفق کل	46 166 78 65 355	99/63 3/66 1/68 69/72 57/67	38/14 04/14 47/14 92/14 54/14	12/2 09/1 63/1 85/1 77/0	5/3 25/31 25/31 75/43 25/31	5/87 75/93 75/93 75/93 75/93

جدول شماره (7): آزمون  LSD انسجام اجتماعی و  پایگاه هویت

پایگاه هویت	پایگاه هویت آشفته	پایگاه هویت زود تحقق­پذیر	پایگاه هویت دیر تحقق­پذیر	پایگاه هویت موفق
پایگاه هویت آشفته		-	-	*
پایگاه هویت زود تحقق­پذیر	-		-	*
پایگاه هویت دیر تحقق­پذیر	-	-		-
پایگاه هویت موفق	*	*	-

 

- فرضیه سوم:

در بررسی و جهت تعیین تفاوت بین نوع پایگاه هویت و میانگین اعتماد اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، از آزمون تحلیل واریانس استفاده گردید. نتایج به دست آمده از آزمون تحلیل واریانس، سطح معناداری 000/0 را نشان داد. بنابراین بین نوع پایگاه هویت و میانگین اعتماداجتماعی دانشجویان تفاوت معنادار وجود دارد. (جدول شماره 8)

جهت تعیین این­که کدام گروه بیشترین تفاوت را با سایر گروه­ها دارد از آزمون تعقیبی LSD استفاده گردید. با توجه به نتایج به دست آمده همان­گونه که در جدول شماره (10) ملاحظه می‌شود دانشجویان دارای پایگاه هویت دیر تحقیق­پذیر و پایگاه هویت موفق، بیشترین تفاوت را با سایر دانشجویان دارند.

 

جدول شماره (8):  آزمون آنالیز واریانس یک­طرفه پایگاه هویت و میانگین اعتماد اجتماعی

متغیر	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	مقدار F	سطح معنی‌داری
پایگاه هویت	بین گروه‌ها	105/12482	3	7/4160 233/135	76/30	000/0
	درون گروه‌ها	61/47466	351
	کل	72/59948	354

 

جدول شماره (9):  آماره‌های توصیفی تفاوت میانگین اعتماد اجتماعی و پایگاه هویت

نوع پایگاه: اعتماد اجتماعی	تعداد	میانگین %	انحراف استاندارد	خطای میانگین	حداقل %	حداکثر %
پایگاه هویت آشفته پایگاه هویت زود تحقق­پذیر پایگاه هویت دیر تحقق­پذیر پایگاه هویت موفق کل	46 166 78 65 355	6/57 5/60 47/71 21/72 68/64	06/12 3/12 19/11 88/9 01/13	77/1 95/0 26/1 22/1 69/0	25/31 5/37 75/43 5/37 25/31	75 5/87 100 75/93 100

 

جدول شماره (10): آزمون  LSD پایگاه هویت و اعتماد اجتماعی

پایگاه هویت	پایگاه هویت آشفته	پایگاه هویت زود تحقق­پذیر	پایگاه هویت دیر تحقق­پذیر	پایگاه هویت موفق
پایگاه هویت آشفته		-	*	*
پایگاه هویت زود تحقق­پذیر	-		*	*
پایگاه هویت دیر تحقق­پذیر	*	*		-
پایگاه هویت موفق	*	*	-

 

- فرضیه چهارم:

در بررسی و جهت تعیین تفاوت بین نوع پایگاه هویت و میانگین سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز از آزمون تحلیل واریانس استفاده گردیده، که نتایج به دست آمده از آزمون تحلیل واریانسی، سطح معناداری 000/0 را نشان داد. بنابراین بین نوع پایگاه هویت و میانگین سرمایه اجتماعی دانشجویان تفاوت معنادار وجود دارد. (جدول شماره 11) و هم­چنین جهت تعیین این­که کدام گروه بیشترین تفاوت را با سایر گروه­ها دارد از آزمون تعقیبی LSD استفاده گردید. با توجه به نتایج به دست آمده همان­گونه که جدول شماره (13) ملاحظه می‌شود، دانشجویان دارای پایگاه هویت موفق، بیشترین تفاوت را با سایر دانشجویان دارند.

جدول شماره (11): آزمون آنالیز واریانس یک­طرفه پایگاه هویت و میانگین سرمایه اجتماعی

متغیر	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	مقدار F	سطح معنی‌داری
پایگاه هویت	بین گروه‌ها	15/4233	3	05/1411 15/102	81/13	000/0
	درون گروه‌ها	81/35854	351
	کل	96/40087	354

 

جدول شماره (12):  آماره‌های توصیفی تفاوت میانگین سرمایه اجتماعی و پایگاه هویت

نوع پایگاه: سرمایه اجتماعی	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	خطای میانگین	حداقل	حداکثر
پایگاه هویت آشفته پایگاه هویت زود تحقق­پذیر پایگاه هویت دیر تحقق­پذیر پایگاه هویت موفق کل	46 166 78 65 355	32/61 01/64 22/66 33/72 67/65	06/9 11/11 46/9 7/8 64/10	33/1 86/0 07/1 07/1 56/0	38/40 72/65 35/68 49/74 78/66	75 46/88 54/86 46/88 46/88

 

جدول شماره (13): آزمون  LSD سرمایه اجتماعی به تفکیک پایگاه هویت

پایگاه هویت	پایگاه هویت موفق	پایگاه هویت دیر تحقق­پذیر	پایگاه زود تحقق­پذیر	پایگاه هویت آشفته
پایگاه هویت آشفته		*	-	*
پایگاه هویت زود تحقق­پذیر	-		-	*
پایگاه هویت دیر تحقق­پذیر	*	-		*
پایگاه هویت موفق	*	*	*

 

- فرضیه پنجم:

بررسی و جهت تعیین تفاوت بین نوع پایگاه هویت و جنسیت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز از کی دو استفاده گردید. با توجه به سطح معناداری 04/0 به دست آمده از آزمون تفاوت معناداری بین نوع پایگاه هویت دانشجویان زن و مرد وجود دارد.

بر اساس نتیجه آزمون وی کرامر همان­گونه که در جدول شماره 15 ملاحظه می‌کنید، چنان­چه جنسیت دانشجویان مشخص باشد، تا حدود 15 درصد از خطا پیش‌بینی نوع پایگاه هویت کاسته می‌شود.

 

جدول شماره (14):  آزمون X² برای متغیرهای پایگاه هویت و جنسیت دانشجویان

متغیر	مقدار X2	درجه آزادی	سطح معنی‌داری	تعداد مشاهدات
پایگاه هویت	03/8	3	045/0	355

 

جدول شماره (15): آزمون وی کرامر برای

متغیرهای پایگاه هویت و جنسیت دانشجویان

ضریب فی ضریب کرامر سطح معناداری تعداد مشاهده

15/0 15/0 045/0 355

 

 - فرضیه ششم:

بر اساس نتیجه آزمون وی کرامر همان­گونه که در جدول شماره 17 ملاحظه می‌شود، چنان­چه وضع تاهل دانشجویان مشخص باشد، تا حدود 15 درصد از خطای پیش­بینی نوع پایگاه هویت کاسته می‌شود.

 

جدول شماره (16): آزمون X²برای متغیرهای پایگاه هویت و وضع تاهل دانشجویان

متغیر	مقدار X2	درجه آزادی	سطح معنی‌داری	تعداد مشاهدات
پایگاه هویت	65/10	3	014/0	355

 

جدول شماره (17): آزمون وی کرامر برای

متغیرهای پایگاه هویت و وضع تاهل دانشجویان

ضریب فی ضریب کرامر سطح معناداری تعداد مشاهده

173/0 173/0 014/0 355

 

 نتایج نظری تحقیق

اریکسون معتقد است­که هر­گاه فرد بتواند بین تصوری­ که از یگانگی و ثبات درونی خود دارد و آن تصوری که دیگران از یگانگی و ثبات وی دارند هماهنگی ایجاد نماید، اعتماد به نفس حاصل می‌گردد و شخص به تدریج افکار راجع به خود و همانندسازی‌های پیاپی­کودکی را به هم می‌پیوندد و حتی به ماورای این شکل‌های اولیه می‌رود تا ماهیت شخصی به عنوان فرد به وجود آید. به طوری که طبق نظر مارسیا فرد به یک امر درونی خود­ساخته، سازمان پویای توانایی‌ها، باورها و نتایج فردی دست می‌یابد. در واقع فرد پاسخ سوال «من کیستم» و «به کجا می‌روم» دست یافته و تشخیص می‌دهد چه چیزهایی برای او مهم است و چه کارهایی ارزش­مند است و نیز معیارهایی می‌یابد که بر اساس آن­ها می‌تواند رفتار خود و دیگران را هدایت و ارزیابی نموده و به جست و جوی تکوین احساس خود و شکوفایی و شایستگی برآید­(اکبرزاده، 1376: 33).

جنس، سن، تحصیلات، سرمایه فرهنگی، دیانت و نگرش سنتی به خانواده؛ اما بین متغیرهای ساختاری مثل پایگاه اقتصادی و اجتماعی، سرمایه اقتصادی و شغل رابطه معناداری دیده نشده است. در این شکل­گیری هویت فردی اجتماعی کنشگران در تهران بیشتر از طریق با اهمیت شدن حوزه مصرف اهمیت بدن و کنترل آن شکل می­گیرد­(آزاد ارمکی، 1381: 75-74). خدایی، شکری، گروسیتی و گرواند­(1385) در تحقیق خود در بین دانشجویان دانشگاه بیرجند دریافتند که دانشجویان دارای پایگاه هویت موفق در مقایسه با دانشجویان سردر­گم و آشفته از سلامت و کیفیت بالاتری بر­خوردار­اند­، که با نتایج یافته­های این تحقیق همسو می­باشد. لویکس­(2007)­، بخشایش­(1390) و عبدی­(1389) در مطالعات خود دریافتند پایکاه هویت موفق با بهزیستی همبستگی مثبت و معنادار و پایگاه هویت آشفته با بهزیستی رابطه معکوس و معنادار دارد و در بررسی تفاوت پایگاه هویت و وضعیت تاهل تفاوت معناداری بین این دو متغیر دیده شده که با یافته­های این تحقیق همسو می­با­شد­. در پژوهشی دیگر با عنوان (فقر و سرمایه اجتماعی) هدفش پذیرش اهمیت سرمایه اجتماعی و باور به رابطه نزدیک آن با ارتقاء رفاه همگانی و کاهش فقر است. یافته­ها با­زگوی وجود تفاوت معنادار در میانگین سرمایه اجتماعی و مولفه­های آن در بین خانوار­های فقیر و مرفه مورد بررسی است، که با یافته­های این تحقیق همسو می­باشد­.

درتحقیقی دیگر که رابطه رفاه با سرمایه اجتمایی را بررسی می­کند، براساس نتایج پژوهش­، شهرستان­های استان اصفهان به لحاظ شاخص­های رفاه دارای وضعیت متفاوت و معناداری آن یعنی شهرهایی که از لحاظ رفاه در سطح بالاتری قرار دارند در مقابل از سرمایه اجتماعی پایین­تری برخوردارند و برعکس که با یافته­های این تحقیق همسو نمی­­باشد. در صورتی که شهرستان داران از لحاظ شاخص سرمایه اجتماعی در رتبه اول و به لحاظ رفاه اجتماعی در سطح بسیار پایینی قرار داشت، یعنی شاخص سرمایه اجتماعی با افزایش خود منجر به کاهش رفاه اجتماعی می‌شود که باید برعکس می‌شد، یعنی با افزایش سرمایه اجتماعی رفاه اجتماعی نیز افزایش پیدا می‌کرد.

درتحقیقی دیگر با عنوان سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی– اجتماعی کلانشهر تهران که با هدف تعیین رابطه بین سرمایه و عناصر تشکیل­دهنده آن در سطح تحلیل مناطق با میزان توسعه­یافتگی است، نتایج حاکی از آن است که سرمایه اجتماعی مناطق رابطه مثبتی با توسعه مناطق شهری در تهران دارد و در مناطق توسعه­یافته­تر از میزان اعتماد عمو­می­، آگاهی­، مشارکت رسمی و مشارکت­های غیر­ رسمی همیارانه برخوردارند که با یافته­های این تحقیق همسو می­باشد­. در تحقیقی گروتارت به بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر رفاه خانواده­ها و فقر در اندونزی پرداخته و یافته­ها حاکی از این است که سرمایه اجتماعی خانوار تاثیر مثبتی بر روی رفاه دارد که با یافته­های این تحقیق همسو می­باشد­(گروتارت، 1386). ناک و کیفر در­(1997) از مطالعه خود نتیجه گرفتند که رشد اقتصادی و اعتماد رابطه دارند و یک انحراف معیار افزایش در میزان اعتماد سبب افزایش و رشد اقتصادی به میزان نیم انحراف معیار می­شود­، که با یافته­های این تحقیق همسو می­باشد­.

انگلهارت­(­1997) تاثیر سرمایه اجتماعی بررشد اقتصادی را بررسی می­کند، وی اعتماد را به عنوان شاخصی از سرمایه اجتماعی در نظر می­گیرد و معتقد است که تاثیر توسعه اقتصادی بر سطح اعتماد بسیار محکم­تر و قوی­تر می­باشد که با یافته­های این تحقیق همسو می­باشد­.

وینسترا(1384) نیز مثال­های متعددی از آن­که چگونه سرمایه اجتماعی بر کاهش مرگ و میر و افزایش تندرستی و بهداشتی (شاخص توسعه انسانی­) در هند و ایالت­های آن از سرمایه اجتماعی خوبی بر­خوردار­اند و در کاهش فقر موفق بوده­اند­(کریشنا­، 1384: 487) و مرنیسی­(1384) نیز مثال­هایی از چگونگی و نقش سرمایه اجتماعی در پیشبرد موفقیت توسعه کشور­های فقیر ارائه می­دهد که با یافته­های این تحقیق همسو می­باشد.

 

تبیین بر اساس چارچوب نظری تحقیق

همان­طور که در وضعیت پاسخگویان در ابعاد سرمایه اجتماعی مشاهده می‌کنیم انسجام اجتماعی 57/67 درصد بیشترین آمار را به خود اختصاص داده و با توجه به این ­که در یافته‌های نظری دورکیم این مورد را تاثیرگذارترین مورد در کاهش نرخ خودکشی در جامعه می‌داند که عامل انسجام در جامعه می‌باشد، یعنی با افزایش انسجام در جامعه آمار خودکشی پایین می‌آید و به نوعی جامعه از نابسامانی اجتماعی رهایی می‌یابد و ازسویی دیگر براساس نتایج به دست آمده در وضعیت پاسخگویان از نظر نوع پایگاه هویت که بیشترین درصد، 8/46 درصد نمونه‌های تحقیق دارای هویت زود تحقیق­پذیر و یا موفق هستند که در مقایسه با دانشجویان دارای پایگاه هویت سردرگم و آشفته از سلامت و کیفیت بالاتری برخوردارند.

گافمن با ارائه نظریه نمایش از استعاره‌های تئاتر برای توصیف نمایش افراد یاری می‌گیرد که با عنوان مدیریت تاثیرگذار به حساب می‌آید. ظاهر، که برای خود شخص و دیگران قابل رؤیت و نمایش است و به عنوان کانون توجه در برخوردهای اجتماعی قلمداد می‌شود. به نظر گافمن میان اجرای تئاتر و انواع کنش‌هایی که همه ما در اعمال روزمره و کنش­متقابل خود انجام می‌دهیم وجه مشترک بسیاری وجود دارد و به نظر او کنش­متقابل بسیار شکننده است. از نظر گیدنز خودآرایی و تزئین خویشتن با پویایی شخصیت مرتبط است. در این معنا پوشاک علاوه ­بر آن­ که وسیله مهمی برای پنهان­سازی یا آشکارسازی وجه مختلف زندگی شخصی است، نوعی وسیله خودنمایی نیز محسوب می‌شود، چرا که لباس آداب و اصول رایج را به هویت شخصی پیوند می‌زند­(گیدنز، 1385: 95).

 

 پیشنهاد­های کاربردی

- به دلیل این­که در بررسی سرمایه اجتماعی و پایگاه هویت برخی از چهار مولفه‌ها در دانشکده‌های مختلف متفاوت است، پیشنهاد می‌شود ابتدا با انجام تحقیق‌هایی جهت یافتن علل و عوامل شرایط به وجود آمده و موانع آن شناسایی گردد تابرنامه‌ریزی دقیق‌تر جهت انجام اقدامات اساسی برای بهبود شرایط صورت گیرد تا از طریق مشاوره‌های اجتماعی و روان­شناختی از آسیب‌های برخاسته از این نوع پایگاه حدالامکان بکاهند. ضمناً می‌توان از طریق روش جلسات مشاوره و هدایت فردی و گروهی به ارائه خدمات مشاوره‌ای به افراد نمود. افرادی که در میزان سرمایه اجتماعی پایین‌تری قرار دارند نیاز به تعدادی جلسات بیشتری دارند، در این جلسات افراد را به عضویت در NGO و گروه­های مردم نهادی در محله و شهرها برای ایجاد حس نوع­دوستی و همبستگی تشویق­کنند و باعث ایجاد حس­اعتماد­، تقویت برابری و برادری، احترام متقابل و رعایت حقوق دیگران شوند.

- مسئولین آموزش دانشگاه با برگزاری­کارگاه­های آموزشی مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی زیرنظر متخصصین علوم اجتماعی و روان­شناسی به افزایش میزان سرمایه و هویت‌یابی مناسب آنان کمک کنند. یافته‌های تحقیق در بررسی پایگاه هویت دانشجویان نشان داد که دانشجویان میزان بیشتری از هویت موفق برخوردارند، هر چند در تحقیق دیگر در سال 1390 دانشجویان دانشکده پزشکی دارای هویت آشفته بوده‌اند و هویت در برخی عرصه‌ها به طور ناخودآگاه و در بستر جامعه شکل می‌گیرد، ولی در اغلب موارد به خصوص در دنیای پیچیده امروز باید در قالب برنامه‌های خاص جامعه‌پذیری و تربیتی شکل گیرد. بنابراین پیشنهاد می‌شود مسئولان دانشگاه نسبت به این موضوع اهمیت بیشتری مبذول دارند و ترتیبی اتخاذ گردد تا عوامل موثر در شکل‌گیری پایگاه هویت دانشجویان به خصوص در این دانشگاه مورد بررسی دقیق قرار گیرد و اقدامات لازم جهت بهبود وضعیت پایگاه هویتی دانشجویان این دانشکده به عمل آید.

- با توجه به نظریه‌های مطرح در زمینه هویت و مراحل شکل‌گیری آن تمام نظریه‌پردازان بر این نکته تاکید دارند که هویت از سنین پایین‌تری و از طریق جامعه‌پذیری صورت می‌گیرد، بنابراین پیشنهاد می‌شود مسئولین جامعه از طریق انجام آزمون‌های مرتبط جهت بررسی و شناسایی پایگاه­های هویتی نوجوانان در مدارس و جوانان در دانشگاه­ها اقدام کنند و از طریق آموزش‌های لازم توسط متخصصین اجتماعی و مشاورین اجتماع و روان­شناسی در سنین پایین‌تر نسبت به پیشگیری از آسیب‌های منتج از آن اقدام نمایند.

 

منابع

گیدنز، آ. (1378). تجرد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. ترجمه: ن، موفقیان. تهران: نشر نی.

تاجبخش، ب. (1382). کاربرد نظریه سرمایه اجتماعی در تحلیل وضعیت تامین اجتماعی ایران. موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی.

کلمن، ج. (1377). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

گیدنز، آ. (1383). جامعه‌شناسی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

فیروزآبادی، ا. (1384). پژوهش بررسی سرمایه اجتماعی در ایران و راه­های ارتقاء آن. دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.

غفاری، غ. (1386). تبیین عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر بر مشارکت اجتماعی و اقتصادی سازمان یافته به عنوان مکانیسمی برای توسعه روستایی در ایران. پایان‌نامه دکتری دانشکده علوم اجتماعی تهران.

گیدنز. آ. (1377). پیامدهای مدرنیت. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: نشر مرکز.

گیدنز، آ. (1378). تجدد و تشخص، جامعه و هویت شخص در عصر جدید. ترجمه: ن، موفقیان. تهران: نشر نی.

بوردیو، پ. (1384). شکل­های سرمایه. گردآورنده ک، تاجبخش. ترجمه: ا، خاکباز و دیگری. تهران: انتشارات شیراز.  

کلمن، ج. (1377). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

گیدنز، آ. (1387). تجدد و تشخص جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. ترجمه: ن، موفقیان. تهران: نشر نی.

تاجبخش، ک. (1384). سرمایه اجتماعی دموکراسی و توسعه. ترجمه: ا، خاکباز و دیگری. تهران: نشر شیراز.

غفاری، غ. (1386). جامعه‌شناسی مشارکت. چاپ اول.

کلمن، ج. (1384). نقش سرمایه اجتماعی در ایجاد سرمایه اجتماعی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.  

گیدنز، آ. (1380). جامعه‌شناسی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

Coleman, J. S. (1990). Social capital in the creation of human capital. American Journal of Sociology. No. 94, P.p: 595-5120.

Giddens, A. (1991). Modernity and self- Identitu: Self and society in the late Modern Age. Cambridge: polity.

Putnam, R. (2001). Social capital measurement and conseguenc.

Putnam, R. (1993). The prosperows community: Social capita public. American prospect. P.p: 35-42.

Turner, B. S. (1997). The Body and society.Beverly Hills, CA: sage. Tsiantas, G., & King, R. M. (2001).

 

 

 

---

[1]. کارشناسی­ارشد جامعه­شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.                                   

[2]­. گروه جامعه­شناسی، واحد تبریز،­دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز،ایران (نویسنده مسئول).

E- mail: [e-mail]

مراجع

گیدنز، آ. (1378). تجرد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. ترجمه: ن، موفقیان. تهران: نشر نی.

تاجبخش، ب. (1382). کاربرد نظریه سرمایه اجتماعی در تحلیل وضعیت تامین اجتماعی ایران. موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی.

کلمن، ج. (1377). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

گیدنز، آ. (1383). جامعه‌شناسی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

فیروزآبادی، ا. (1384). پژوهش بررسی سرمایه اجتماعی در ایران و راه­های ارتقاء آن. دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.

غفاری، غ. (1386). تبیین عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر بر مشارکت اجتماعی و اقتصادی سازمان یافته به عنوان مکانیسمی برای توسعه روستایی در ایران. پایان‌نامه دکتری دانشکده علوم اجتماعی تهران.

گیدنز. آ. (1377). پیامدهای مدرنیت. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: نشر مرکز.

گیدنز، آ. (1378). تجدد و تشخص، جامعه و هویت شخص در عصر جدید. ترجمه: ن، موفقیان. تهران: نشر نی.

بوردیو، پ. (1384). شکل­های سرمایه. گردآورنده ک، تاجبخش. ترجمه: ا، خاکباز و دیگری. تهران: انتشارات شیراز.  

کلمن، ج. (1377). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

گیدنز، آ. (1387). تجدد و تشخص جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. ترجمه: ن، موفقیان. تهران: نشر نی.

تاجبخش، ک. (1384). سرمایه اجتماعی دموکراسی و توسعه. ترجمه: ا، خاکباز و دیگری. تهران: نشر شیراز.

غفاری، غ. (1386). جامعه‌شناسی مشارکت. چاپ اول.

کلمن، ج. (1384). نقش سرمایه اجتماعی در ایجاد سرمایه اجتماعی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.  

گیدنز، آ. (1380). جامعه‌شناسی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

Coleman, J. S. (1990). Social capital in the creation of human capital. American Journal of Sociology. No. 94, P.p: 595-5120.

Giddens, A. (1991). Modernity and self- Identitu: Self and society in the late Modern Age. Cambridge: polity.

Putnam, R. (2001). Social capital measurement and conseguenc.

Putnam, R. (1993). The prosperows community: Social capita public. American prospect. P.p: 35-42.

Turner, B. S. (1997). The Body and society.Beverly Hills, CA: sage. Tsiantas, G., & King, R. M. (2001).