بررسی و تحلیل داستان دژ هوش‌ربا براساس نظریات یونگ

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 9، دوره 12، شماره 44، آذر 1395، صفحه 267-292   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

سهیلا نمازعلیزاده

دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشگاه الزهرا(س)

چکیده

داستان دژ هوش‌ربا یا قلعه‎ ذات‌الصور آخرین حکایت بلند و ناتمام مثنوی معنوی است. موضوع این داستان تلاش سه شاهزاده‎ جوان‎ برای وصال با شاهزاده‌خانم چینی است. در این مقاله برآنیم تا با روش توصیفی- تحلیلی و کتابخانه‏ای، برخی نمادهای کهن‌الگویی در این داستان را براساس اندیشه‏های‎ کارل گوستاو یونگ درباره کهن‏الگو تفسیر کنیم. این پژوهش نشان می‏دهد که امر مقدس وصال در این داستان تعبیری عرفانی از خویشتن‌یابی برای نائل آمدن به جایگاه رفیع انسان کامل است. ﻣﻌﺸﻮق ﯾﺎ زن در این داستان ﺗﺼﻮﯾﺮی از آنیما یا ﮐﻬﻦالگوی ﻣﺎدﯾﻨﻪ‏روان اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪای رؤﯾﺎﯾﯽ ظاهر می‌شود تا در مراحل دشوار سفر، قهرمان وجوه تاریک خویشتن را بشناسد و جسم و جان را از هرگونه تعلقات مادی و خودخواهی تطهیر نماید؛ به عبارت دیگر، شاهزاده‏خانم چینی جنبه ناهشیار شخصیت شاعر و سه شاهزاده جوان است که در قالب زنی باوقار و نجیب ظاهر می‎شود تا آنها را برای یکی‏شدن با حقیقت ازلی و ابدی راهبری کند.

کلیدواژه‌ها

یونگ؛ کهن‎الگو؛ آنیما؛ قهرمان؛ داستان دژ هوش‌ربا

مراجع

قرآن کریم.

ابراهیمی، میرجلال. 1379. شرح تحلیلی اعلام مثنوی. تهران: اسلامی.

احمدی، بابک. 1374. حقیقت و زیبایی؛ درس‎های فلسفه هنر. تهران: مرکز.

ارشاد، محمدرضا. 1382. گستره اسطوره. تهران: هرمس.

اکبری، مهناز. 1386. دژ هوش‌ربا. تهران: لوح زرّین.

ﺣﺮّی، اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ. 1388. «ﮐﺎرﮐﺮد ﻓﺎرﺳﯽ «اﻟﮕﻮﻫﺎ در ﺷﻌﺮ ﮐﻼﺳﯿﮏ و ﻣﻌﺎﺻﺮ». ﻓﺼﻠﻨﺎﻣۀ ادﺑﯿﺎت ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ و اﺳﻄﻮرهﺷﻨﺎﺧﺘﯽ داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واﺣﺪ ﺗﻬﺮان ﺟﻨﻮب. س10. ش35.

زمانی، کریم. 1383. میناگر عشق. تهران: نی.

سرلو، خوان ادوارد. 1388. فرهنگ نمادها. ترجمة مهرانگیز اوحدی. تهران: دستان.

شمیسا، سیروس. 1378. نقد ادبی. تهران: فردوسی.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1387. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. چ دوم. تهران: جیحون.

کمبل، جوزف. 1388. قهرمان هزارچهره. ترجمة شادی خسروپناه. مشهد: گل آفتاب.

کوپ، لارنس. 1390. اسطوره. ترجمة محمد دهقانی. تهران: علمی و فرهنگی.

ﮔﻮرﯾﻦ وﯾﻠﻔﺮد ال و همکاران. 1370. راﻫﻨﻤﺎی روﯾﮑﺮدﻫﺎی ﻧﻘﺪ ادﺑﯽ. ﺗﺮﺟﻤۀ زﻫﺮا ﻣﯿﻬﻦ‌ﺧﻮاه. ﺗﻬﺮان: اﻃﻼﻋﺎت.

مجلسی، محمدباقر. 1362. بحارالأنوار. پژوهش جواد علوی. ج95. تهران: دارالکتب اسلامیه.

مورنو، آنتیونیو. 1380. یونگ و خدایان انسان مدرن. تهران: مرکز.

مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد. 1378. مثنوی معنوی. به اهتمام توفیق سبحانی. تهران: روزنه.

همایی، جلال‌الدین. 1349. تفسیر مثنوی مولوی؛ داستان قلعه ذات‌الصور یا دژ هوش‌ربا. تهران: دانشگاه تهران.

یونگ، کارل گوستاو. 1371. اﻧﺪﯾﺸﻪ، رؤﯾﺎﻫﺎ، ﺧﺎﻃﺮاتﻫﺎ. ﺗﺮﺟﻤة ﭘﺮوﯾﻦ ﻓﺮاﻣﺮزی. ﻣﺸﻬﺪ: آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮی.

ـــــــــــــــــ. 1390. چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

 

 

 

 

 

 

 

References

The Holy Quran.

Ahmadi, Bābak. (1995/1374SH). Haghighat o zibā'i: Darshā-ye falsafeh honar. Tehrān: Markaz.

Akbari, Mahnāz. (2003/1382SH). Dezh-e housh-robā. Tehrān: Lowh-e Zarrin.

Campbell, Joseph. (2009/1388SH). Ghahramān-e hezār-chehreh (The Hero with a Thousand Faces). Tr. by Shādi Khosrow-panāh. Mashhad: Gol-e Āftāb.

Chevalier, Jean & Alain Guerbrant. (2008/1387SH). Farhang-e Nemād-hā (Dictionary of symbols). Tr. by Soudābeh Fazā'eli. 2^nd ed. Tehrān: Jeihoun.

Cirlot, Juan Eduardo. (2009/1388SH). Farhang-e namād-hā (A dictionary of symbols). Tr. by Mehrangiz Owhadi. Tehrān: Doustān.

Coupe, Laurence. (2005/1384SH). Ostoureh (Myth). Tr. by Mohammad Dehghāni. Tehrān: 'Elmi o Farhangi.

Ebrāhimi, Mir-jalāl. (2000/1379SH). Sharh-e tahlili-e a'lām-e masnavi. Tehrān: Eslāmi.

Ershād, Mohammad Rezā. (2003.1382SH). Gostareh ostoureh. Tehrān: Hermes.

Guerin, Wilfred L. and et. al. (1991/1370SH). Rāhnamā-ye rouykard-hā-ye naghd-e adabi (A Handbook of critical Approaches to literature). Tr. by Zahrā Mihan-khāh. Tehrān: Ettelā’āt.

Homāei, Jalāl-oddin. (1970/1349SH). Tafsir-e masnavi Mowlavi; dāstān-e ghal'eh zāt-ossour yā dezh-e housh-robā. Tehrān: Tehrān University.

Horri, abolfazl. (2009/1388SH). "karkard-e fārsi-e olgou-hā dar she'r-e kelāsik va mo'āser". Āzād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 10. No. 35.

Jung, Carl Gustav. (1992/1371SH). Andisheh, ro'yā-hā, Khāterāt (memories dreams reflections). Tr. by Parvin Farāmarzi. Mashhad: Āstān-e Ghods-e Razavi.

Jung, Carl Gustav. (2011/1390SH). Chahār sourat-e mesāli (Four archetypes, mother, rebirth spirit, Trickster). Tr. by Parvin Faramarzi. Mashhad: Āstān-e Ghods-e Razavi.

Majlesi, Mohammad Bāgher. (1983/1362SH). Behār-olanvār. Research by Seyyed Javād 'Alavi. Vol. 95. Tehrān: Dār-olkotob-e Eslāmiyeh.

Moreno, Antonio. (2001/1380SH). Young and khodāyān-e ensān-e modern (Jung, Gods and modern man). Tr. by Dariush Mehrjouei. Tehrān: Markaz.

Mowlavi Balkhi, Jalāl-oddin Mohammad. (1999/1378SH). Masnavi ma'navi. With the effort of Towfigh Sobhāni. Tehrān: Rowzaneh.

Shamisā, Sirous. (1999/1378SH). Naghd-e adabi. Tehrān: Ferdowsi.

Zamāni, Karim. 2004/1383SH). Mināgar-e 'eshgh. Tehrān: Ney.