شناسایی معرف های گیاهی و بررسی اهمیت آنها در بیان شرایط رویشگاه های سفیدپلت در جنگلهای هیرکانی

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 4، دوره 6، شماره 4 - شماره پیاپی 22، اسفند 1394، صفحه 45-56   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا نظری¹؛ حسن فلاح^{* 2}

¹دانش آوخته کارشناسی ارشد دانشگاه تهران‏ ‏ گروه منابع طبیعی کرج ایران

²دانشجوی دکترای جنگلداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گروه جنگلداری ساری ایران

چکیده

چکیده
معرف های گیاهی ساده ترین ابزار شناخت شرایط اکولوژیکی موجود در محیط می باشند. این مطالعه به بررسی گونه های معرف گیاهی 6 رویشگاه طبیعی گونه در خطر انقراض سفیدپلت در سه استان شمالی کشور با دو هدف بررسی وضعیت فعلی رویشگاههای این گونه و کارایی معرف های گیاهی در بیان وضعیت موجود می پردازد. آماربرداری با روش تصادفی سیستماتیک، ابعاد شبکه 100*150 متر، قطعه نمونه 400 مترمربعی(20*20 متر) با  9 میکروپلات 2*2 انجام شد. لیست فلورستیک کلیه گونه های گیاهی موجود در میکروپلات ها تهیه و گونه های گیاهی معرف آنها با مراجعه به تحقیقات و مطالعات معتبر مشخص شد. پارامترهای اساسی اقلیمی، خاکی و تخریب جهت بررسی کارایی معرف های گیاهی مورد بررسی قرار گرفت. مطابق نتایج، در مجموع 43 گونه معرف شناسایی شد. وجود گیاهان شاخص تخریب، گیاهان معرف خاکهای قلیایی تا اسیدیته ضعیف و گیاهان شاخص خاکهای با محتوی رطوبتی بالا، بارزترین ویژگی گیاهان شاخص رویشگاههای سفیدپلت می باشند. اقلیم مرطوب و نیمه مرطوب، خاک آهکی و تخریب گسترده از بارزترین ویژگی های رویشگاههای این گونه در خطر انقراض هیرکانی می باشد. نتایج کلی تحقیق حاضر ضمن تایید کارایی ارزشمند شاخص گیاهی در بیان وضعیت اکولوژی حاکم بر رویشگاهها، ضرورت بکارگیری از معرف های اکولوژیک را در مدیریت منابع زیستی کشور و همچنین در نظر گرفتن تمهیداتی موثر و کارا در غالب مدیریت ex situ و in situ جهت بازسازی و حفظ رویشگاه های این گونه باستانی و در خطر انقراض را گوشزد می کند.

کلیدواژه‌ها

تخریب؛ سفیدپلت؛ گیاهان معرف

اصل مقاله

چکیده

معرف های گیاهی ساده ترین ابزار شناخت شرایط اکولوژیکی موجود در محیط می باشند. این مطالعه به بررسی گونه های معرف گیاهی 6 رویشگاه طبیعی گونه در خطر انقراض سفیدپلت در سه استان شمالی کشور با دو هدف بررسی وضعیت فعلی رویشگاههای این گونه و کارایی معرف های گیاهی در بیان وضعیت موجود می پردازد. آماربرداری با روش تصادفی سیستماتیک، ابعاد شبکه 100*150 متر، قطعه نمونه 400 مترمربعی(20*20 متر) با  9 میکروپلات 2*2 انجام شد. لیست فلورستیک کلیه گونه های گیاهی موجود در میکروپلات ها تهیه و گونه های گیاهی معرف آنها با مراجعه به تحقیقات و مطالعات معتبر مشخص شد. پارامترهای اساسی اقلیمی، خاکی و تخریب جهت بررسی کارایی معرف های گیاهی مورد بررسی قرار گرفت. مطابق نتایج، در مجموع 43 گونه معرف شناسایی شد. وجود گیاهان شاخص تخریب، گیاهان معرف خاکهای قلیایی تا اسیدیته ضعیف و گیاهان شاخص خاکهای با محتوی رطوبتی بالا، بارزترین ویژگی گیاهان شاخص رویشگاههای سفیدپلت می باشند. اقلیم مرطوب و نیمه مرطوب، خاک آهکی و تخریب گسترده از بارزترین ویژگی های رویشگاههای این گونه در خطر انقراض هیرکانی می باشد. نتایج کلی تحقیق حاضر ضمن تایید کارایی ارزشمند شاخص گیاهی در بیان وضعیت اکولوژی حاکم بر رویشگاهها، ضرورت بکارگیری از معرف های اکولوژیک را در مدیریت منابع زیستی کشور و همچنین در نظر گرفتن تمهیداتی موثر و کارا در غالب مدیریت ex situ و in situ جهت بازسازی و حفظ رویشگاه های این گونه باستانی و در خطر انقراض را گوشزد می کند.

 کلمات کلیدی: تخریب، سفیدپلت، گیاهان معرف

 

مقدمه و هدف

 اگر چه گونه های علفی و چوبی در زیر اشکوب توده های جنگلی دارای تولیدات چوبی قابل توجهی    نمی باشند ولی همواره بعنوان ابزارهای مناسب جهت  شناخت فرآیندهای اکولوژیک مورد توجه متخصصین علوم گیاهی می باشند ; Scheller and Mladenoff, 2002) (Dale, 1999. همچنین به راحتی قادر هستند که که اثرات زیست محیطی و مدیریتی را در اختیار اکولوژیست ها قرار دهند                              (Cousins and Lindborg, 2004). مصدق (1383) در یک تقسیم بندی ساده گونه های گیاهی جنگل را به سه دسته اتفاقی، همراه و معرف تقسیم کرد. معرف های گیاهی و جانوری یک ابزار رایج برای پیمایش شرایط محیطی می باشند(Cousins and Lindborg, 2004) . مطابق اولین تعاریف، مفهوم گونه های شاخص، به گونه هایی اطلاق می شود که بیانگر ناحیه زندگی خاصی باشد (Hall and Grinnell, 1919). امروزه این مفهوم گسترش یافته و ویژگی رویشگاه ها تا پیمایش آلودگی هوا را در بر می گیرد (Cousins and Lindborg, 2004). امروزه بسیاری از مدیران حفاظت در دنیا از گونه های معرف بعنوان ابزار مقرون به صرفه، ساده و کارا جهت ارزیابی محیط زیست و تنوع زیستی استفاده                          می کنند Lindenmayer et al., 2000) (Nawton and Gaston, 2001 ;. از این رو مطالعات زیادی در زمینه شناسایی انواع شاخص های کارا در بیان وضعیت زمین (Bazzaz, 1996 ; Prach, 1997)، چرا       ; Diaz et al., 2001) (Vesk and Westoby, 2001 و تغییرات محیطی (Chapin et al., 1996) صورت گرفته است. بنابراین لزوم انجام چنین مطالعاتی در داخل کشور برای مدیریت بهینه اکوسیستم های مختلف ضرورت دارد. سفیدپلت از جنس صنوبر (Populus)، بخش (Leuce)، زیر بخش (Albide)، خانواده بیدیان(Salicaceae) (ضیایی ضیابری، 1371) و گونه ی مختص (Endemic)                    (مهاجر مروی، 1384) و در خطر انقراض(Endangered species) جنگلهای هیرکانی می باشد                              .(Jalili and Jamzad, 1999)  اما با وجود مختص بودن و در خطر انقراض بودن اطلاعات کمی از شرایط فعلی رویشگاههای این گونه وجود دارد و معدود مطالعه موجود در مورد رویشگاههای این گونه بیش از دو دهه بیش توسط جلیلوند(1367) صورت گرفت که با توجه تخریب گسترده جنگلهای جلگه ای در دهه های اخیر و از بین رفتن غالب رویشگاههای این گونه ضرورت چنین مطالعاتی را می رساند. این اطلاعات اهمیت حیاتی برای توسعه استراتژی حفاظت موثر بر این گونه ها دارد (Newton et al., 1999). لذا پژوهش حاضر در نظر دارد که در یک مطالعه جامع ضمن بیان شرایط اکولوژی حاکم بر رویشگاههای سفیدپلت، معرف های گیاهی را در این اکوسیستم های ارزشمند جنگلی شناسایی و کارایی این گونه های گیاهی را در بیان شرایط اکوولوژیک حاکم بر توده های سفید پلت در جنگل های هیرکانی مورد ارزیابی قرار دهد.

مواد و روش

مهمترین رویشگاههای سفیدپلت در سدتاریک )رودبار( و لاکوژده )آستانه اشرفیه( در استان گیلان، سردشت و کتی یا  )نور( و استخرپشت )نکا( در استان مازندران و رویشگاه مادرسو )پارک جنگلی گلستان(در استان گلستان جهت بررسی معرف گیاهی انتخاب شدند. غالب رویشگاهها سفیدپلت در لکه های چندین هکتاری مشاهده شدند که بعد از تعیین مساحت قطعات نمونه در آن پیاده شدند. مشخصات کامل مناطق در جدول(1) آمده است.

 

 

بعد تفکیک لکه های چندین هکتاری سفیدپلت در هر رویشگاه نمونه برداری بصورت تصادفی- سیستماتیک اجرا شد. برای مطالعه و بررسی آماری 6 رویشگاه مجموعا 71 قطعه نمونه با ابعاد 150*100 متر و با سطح 400 مترمربعی(20*20 متر) پیاده شد و کلیه گونه گیاهی میکروپلاتها بعد برداشت کدگذاری و جهت شناسایی به هرباریوم منتقل شد. پس از شناسایی کلیه گونه ها، گونه های معرف گیاهی با استفاده از تحقیقات و مطالعات معتبر شناسایی و خصوصیات آنها ثبت گردید. مهمترین پارامترهای آب و هوایی مناطق مورد بررسی از نزدیکترین ایستگاه هواشناسی استخراج و اقلیم شناسی مناطق به روش آمبرژه تهیه گردید. جهت مطالعات خاک بعد حفر یک پروفیل در هر منطقهبافت خاک با روش هیدرومتری (Bouyoucos, 1962)، نیتروژن (N) از روش Kjeldahl(Jackson, 1962) ، واسیدیته گل اشباع (PH) با روش پتانسیومتری (زرین کفش، 1380) اندازه گیری شد. همچنین با بازدید دقیق مناطق مورد بررسی و مطالعات پیشین صورت گرفته عوامل تخریب نیز ثبت گردید.

جدول1- مشخصات جغرافیایی و پوششی رویشگاههای مورد مطالعه

مادرسو )جنگل گلستان(	استخرپشت )نکا(	سردشت )نور(	کتی یا )نور(	لاکوژده )آستانه اشرفیه(	سدتاریک )رودبار(	نام رویشگاه
22	14	12	23	33	3	مجموع مساحت به هکتار
14	10	8	15	22	2	تعداد قطعه نمونه
520	530	15-	10	15 -	375	ارتفاع از سطح دریا(متر)
″16 ´23 º37	″07 ´35 º36	″10´33 º 36	″52´34 º 36	″10´23 º 37	″50´58 º36	عرض جغرافیایی
″08´54 º55	″12´38 º52	″5´10 º52	″53´02 º52	″13´57 º49	″39´33 º 49	طول جغرافیایی
3	2	2	2	2	2	تعداد اشکوب
95	75	65	75	75	75	تاج پوشش(%)

 

 

نتایج:

در این بررسی در مجموع 35 گونه ی گیاهی معرف تخریب، اسیدیته خاک و خاک با محتوای رطوبتی بالا (جدول 2) و 22 گونه گیاهی معرف مهاجم (جدول 3) در رویشگاههای مختلف این گونه شناسایی شد.

 

جدول2 -گونه های گیاهی معرف رویشگاه های مختلف سفیدپلت در جنگلهای هیرکانی

 

نام	نام علمی	دولپه ای	تک لپه ای	گل دار	شاخص خاک مرطوب	شاخص    اسیدیته خاک
						ازت	تاج پوشش	چرا	pH>7	>5PH7>
قاشق واش	Alisma plantago	-	-	*	*	-	-	-	-	-
دم روباهی	Alopecurus myosuroides	-	*	*	*	-	-	-	-	-
گندواش	Artemisia annua	-	*	*	*	-	-	-	-	-
ترتیزک باتلاقی	Cardamin hirsuta	*	-	*	*	-	-	-	-	-
علف باغ	Dactylis glomerata	-	*	*	*	-	-	-	-	-
پیربهار	Erigeron canadensis	-	-	*	*	-	-	-	-	-
چوچاق	Eryngium bungei	*	-	*	*	-	-	-	-	-
نعناع جنگلی	Mentha piperita	*	-	*	*	-	-	-	-	-
علف جیوه	Mercurialis perennis	*	-	*	-	-	-	-	*	-
آب تره	Nasturtium microphyllum	*	-	*	*	-	-	-	-	-
النا	Oplismenus undulatifolius	-	*	*	*	*	-	-	-	-
شبدر ترشک	Oxalis acetosella	*	-	*	*	-	-	-	-	-
سرخاب کولی	Phytolacca americana	*	-	*	*	-	-	-	-	-
بارهنگ	Plantago major	*	-	*	*	-	-	-	-	-
چمن معمولی	annua Poa	-	*	*	-	-	-	-	*	-
هفت بند	Polygonum persicaria	*	-	*	*	-	-	-	-	-
سرخس عقابی	Pteridium aquilinum	-	-	-	-	-	-	*	-	-
تمشک	Rubus hyrcanus	*	-	*	-	-	*	-	-	-
ترشک	Rumex crispus	*	-	*	*	-	-	*	-	-
آقطی سیاه	Sambucus ebulus	*	-	*	*	-	-	*	-	-
گزنه دوپایه	Urtica dioica	-	*	*	-	-	-	*	*	-
نعناع فلفلی	Calinopodium umbrosum	*	-	*	*
تاج خروس وحشی	Amaranthus retroflexus	-	*	*	*	-	-	-	-	-
	Saxifraga hederacea	*	-	*	*	-	-	-	-	-
سیکلامن	Cyclamen coum	*	-	*	-	-	-	-	-	*
کوله خاس	Ruscus hyrcanus	*	-	*	-	-	-	*	-	*
زنگی دارو	Phyllitis scolopendrium	-	-	-	-	-	-	*	-	*
فرفیون	Ephorbia amygduliodes	*	-	*	-	*	-	-	*	-
گزنه سفید	Lamium album	*	-	*	-	*	-	-	-	-
بنفشه جنگلی	Viola odorata	*	-	*	-	-	-	-	*	-
پامچال	Primula heterophylla	*	-	*	*	-	-	-	*	-
کارکس جنگلی	Carex sylvatica	-	*	*	*	-	-	-	*	-
نعناع جنگلی	Mentha piperita	*	-	*	*	-	-	-	-	*
گل شیپوری	Arum maculatum	-	*	*	-	-	-	-	-	*
سرخس جماز	Polypodium vulgare	-	-	-	-	-	*	-	-	*

 

 

به جز سه گونه سرخس جماز، زنگی دارو و سرخس عقابی که متعلق به سرخس ها (Ferns) می باشند سایر گیاهان معرف مورد بررسی گلدار می باشند. حضور گونه های کارکس جنگلی، علف باغ، فرفیون، تمشک، ترشک، آقطی سیاه، انواع خزه در کلیه ی رویشگاهها و پیربهار، نعناع جنگلی، النا، هفت بند، تاج ریزی سیاه، گزنه دوپایه و بنفشه جنگلی در 5 رویشگاه و گندواش، شبدر ترشک، زنگی دارو و سرخس عقابی در 4 رویشگاه ثبت شده است. (جدول 4).

 

جدول3. گونه های گیاهی مهاجم رویشگاه های مورد بررسی سفیدپلت در جنگلهای هیرکانی

نام فارسی	نام علمی	دو لپه ای	تک لپه ای	گلدار	گونه  مهاجم
گندواش	Artemisia annua	-	*	*	*
ترتیزک باتلاقی	Cardamin hirsuta	*	-	*	*
علف باغ	Dactylis glomerata	-	*	*	*
پیربهار	Erigeron canadensis	-	-	*	*
یونجه	Trifolium pratense	*	-	*	*
پیچک صحرایی	Convolvulus arvensis	*	-	*	*
داردوست	Hedra helix	*	-	*	*
گل راعی	Hypericum perforatum	*	-	*	*
چسبک	Setaria   verticillata	-	*	*	*
تاج ریزی سیاه	Solanum nigrum	*	-	*	*
گل قاصد	Taraxacum syriacum	*	-	*	*
نعناع	Mentha piperita	*	-	*	*
سرخاب کولی	Phytolocade canadra	*	-	*	*
بارهنگ	Plantago major	*	-	*	*
چمن معمولی	Poa annua	-	*	*	*
هفت بند	Polygonum persicaria	*	-	*	*
سرخس عقابی	Pteridium aquilinum			*	*
گزنه دوپایه	Urtica dioica	-	*	*	*
نعناع فلفلی	calinopodium umbrosum	*	-	*	*
تاج خروس وحشی	Amaranthus retroflexus	-	*	*	*
نعناع جنگلی	Mentha piperita	*	-	*	*
دم روباهی	Alopecurus myosuroides	-	*	*	*

جدول4. گونه های گیاهی  معرف مهاجم رویشگاه های مورد بررسی سفیدپلت در جنگلهای هیرکانی

گونه های علفی	اسم علمی	خانواده	رودبار	آستانه اشرفیه	سردشت نور	کتی یا نور	نکا	گلستان
قاشق واش	Alisma plantago	Alismataceae	-	-	*	-	-	-
دم روباهی	Alopecurus myosuroides	Araceae	-	-	*	-	-	*
گندواش	Artemisia annua	Asteraceae	*	*	*	-	-	*
شیپوری	Arum maculatum	Araceae	-	-	-	*	-	-
ترتیزک باتلاقی	Cardamin hirsuta	Apiaceae	-	-	*	-	-	-
کارکس	Carex grioleti	Cyperaceae	-	-	*	-	*	*
کارکس	Carex pendula  hundson	Cyperaceae	-	-	*	*	-	*
کارکس جنگلی	Carex sylvatica	Cyperaceae	*	*	*	*	*	*
پیچک صحرایی	Convolvulus arvensis	Convolvulaceae	-	-	*	*	-	-
سیکلامن	Cyclamen coum	Primulaceae	-	-	*	-	*	-
علف باغ	Dactylis glomerata	Poaceae	*	*	*	*	*	*
فرفیون	Ephorbia amygduliodes	Euphorbiaceae	*	-	*	*	*	*
پیربهار	Erigeron canadensis	Asteraceae	*	*	*	-	*	*
چوچاق	Eryngium bungei	Umbelliferae	*	-	*	-	-	-
داردوست	Hedra helix	Araliaceae	-	*	*	-	-	-
گزنه سفید	Lamium album	Labiatae	*	-	*	-	-	-
پنیرک	Malva armenia	Malvaceae	-	-	-	-	-	*
نعناع جنگلی	Mentha piperita	Labiatae	*	-	*	*	*	*
علف جیوه	Mercurialis perennis	Euphorbiaceae	-	-	-		*	-
آب تره	Nasturtium microphyllum	Cruciferae	-	-	*	*	-	-
النا	Oplismenus undulatifolios	Graminaceae	*	*	*	*	*	-
شبدر ترشک	Oxalis acetosella	Oxalidaceae	*	*	*	*	-	-
زنگی دارو	Phylitis scolopendrium	Aspleniaceae	-	-	*	*	*	*
عروسک پشت پرده	Physalis alkeknyi	Solanaceae	*	-	*	-	-	-
سرخاب کولی	Phytolocade canadra	Phytolaccaceae	*	-	*	-	-	-
بارهنگ	Plantago major	Plantaginaceae	*	*	*	-	-	-
چمن معمولی	Poaannua	Graminaceae	-	*	*	-	*	-
هفت بند	Polygonum persicaria	Polygonaceae	*	*	*	*	*	-
پامچال	Primula heterophila	Primulaceae	-	-	*	*	*	-
سرخس عقابی	Pteridium aquilinum	Hypolepidaceae	-	*	*	*	*	-
تمشک	Rubus hyrcanus	Rosaceae	*	*	*	*	*	*
ترشک	Rumex crispus	Polygonaceae	*	*	*	*	*	*
آقطی سیاه	Sambucus ebulus	Caprifoliaceae	*	*	*	*	*	*
چسبک	Setaria   verticillata	Poaceae	*	-	-	-	-	-
تاج ریزی سیاه	Solanum nigrum	Solanaceae	*	*	*	-	*	*
انواع خزه	Sphagnum	Sphagnaceae	*	*	*	*	*	*
گزنه دوپایه	Urtica dioica	Urticaceae	*	*	*	*	*	-
بنفشه جنگلی	Viola odarata	Violaceae	*	*	*	*	-	*
چمن جارویی	Brachypodium sylvaticum	Poaceae	-	-	-	-	-	*
یونجه	Medicago sativa	Fabaceae	-	*	-	-	-	*
تاج خروس وحشی	Amaranthus retroflexus	Amaranthaceae	-	-	-	-	-	*
کوله خاس	Ruscus hyrcana	Ruscaceae	-	-	*	-	-	-
نعناع فلفلی	Calinopodium umbrosum	Labiatae	-	*	*	-	*	-

 

نتایج بررسی اقلیم بر اساس فرمول آمبروژه نشان داد این گونه در دامنه از اقلیم مرطوب تا نیمه مرطوب با زمستان معتدل تا سرد پراکنش دارد (جدول 5). مناطق مورد انتشار دارای بارندگی سالیانه بیش 500 میلی متر، دمای سالیانه بیش از 16 و کمتر از 23 سانتیگراد و رطوبت نسبی بیش از 75 درصد می باشد( جدول6).

 

جدول 5-  اقالیم مورد بررسی رویشگاههای سفیدپلت

کلاله (گرگان)	بایه کلا (مازندران)	پسیخان (گیلان)	کیاشهر (گیلان)	چمستان (مازندران)	ایستگاه
55.87	171.9	137.94	94.28	107.12	Q2
نیمه مرطوب با زمستان  خنک	نیمهمرطوب با زمستان معتدل	مرطوببا زمستان خنک	نیمه مرطوب با زمستان سرد	نیمه مرطوب با زمستان خنک	نوع اقلیم

 

جدول 6-  مهمترین پارامترهای آب و هوایی مورد بررسی  رویشگاههای سفیدپلت

نام ایستگاه	نوع ایستگاه	میانگین بارندگی سالیانه (mm)	میانگین دمای سالانه(c)	روزهای با بارندگی بیش از 10 (mm)	تعداد روزهای با بارندگی	میانگین درصد رطوبت نسبی
چمستان	کلیماتولوژی	850.9	18.4	26	91	82
بایه کلا	کلیماتولوژی	586	19.2	20	78	83
کیاشهر	سینوپتیک	1016.22	16.41	-	-	76
پسیخان	کلیماتولوژی	1146.3	18.7	37	113	91
کلاله	سینوپتیک	564.1	22.2	19	78	68

 

نتایج بررسی فیزیکی شیمیایی خاک در مناطق مورد انتشار سفیدپلت نشان می دهد که بافت لوم سیلت           (Silt loam) شایعترین بافت به لحاظ فراوانی در عمق های مختلف خاک سفیدپلت در مناطق مورد بررسی است. خاک رویشگاه های مورد بررسی قلیایی می باشد. در رویشگاه مادرسو(گلستان) بیشترین میانگین ازت خاک و در سدتاریک کمترین این مقدار ثبت شده است (جدول 7).

تبدیل جنگل به زمین زراعی ، تعلیف دام اهلی، آثار بهره برداری غیرمجاز، تخریب انسانی( مسافران عبوری) و واگذاری توده برای طرحهای عمرانی و راه سازی از مهمترین عوامل تخریب مشاهده شده می باشد (جدول 8)

 

جدول7-  خصوصیات فیزیکی شیمیایی خاکهای مناطق مورد انتشار سفیدپلت

pH اسیدیته  PH	ازت کل./.	بافت	عمق	نام رویشگاه
					رس	سیلت	ماسه
7.9	0.18	Silt loam	15	59	26	15-0	کتی یا )مازندران)
8.1	0.05	Silt loam	21	59	20	30-15
8	0.10	Silt loam	7	52	41	45-30
7.9	0.27	Silt loam	21	61	18	15-0	سردشت(مازندران)
8.1	0.28	Clay	56	26	18	30-15
8.1	0.12	Clay	60	28	12	45-30
7.5	0.8	Silty  clay  loam	33	54	13	15-0	استخرپشت(مازندران)
7	0.13	Silty clay loam	31	50	19	30-15
7.6	0.07	Loam	25	46	29	45-30
7.8	0.9	Sandy loam	11	35	54	15-0	مادرسو(گلستان)
7.1	0.19	Loam	17	42	41	30-15
7.6	0.05	Loamy sand	7	12	81	45-30
8	0.06	Silt loam	7	67	26	15-0	سدتاریک (گیلان)
7.5	0.04	Silt loam	7	65	28	30-15
8.3	0.09	Silt loam	3	51	46	45-30
8.5	0.4	Silt loam	13	57	30	15-0	لاکوژده (گیلان)
8.1	0.4	Loam	25	49	26	30-15
7.9	0.09	Silt loam	13	65	22	45-30

 

عوامل تخریب	سدتاریک	لاکوژده آستانه اشرفیه	کتی یا نور	سردشت نور	نکا	گلستان
تعلیف دام	*	*	*	*	*	-
حضور مسافر	*	-	*	-	-	*
بهره برداری غیر مجاز	*	*	*	*	*	-
تبدیل زراعی	*	*	*	-	*	-
تخریب خاص مناطق	عبور جاده	واگذاری در گذشته	قاچاق	واگذاری در حال	-	-

جدول 8-  مهمترین عوامل تخریب مشاهده شده رویشگاه های مورد بررسی سفیدپلت

 بحث و نتیجه گیری

مطالعات پیشین خاک شناسی در رویشگاههای مورد بررسی سفیدپلت، حاکی از حضور غالب تیپ خاک های هیدرومورف و نیمه هیدروف می باشد(جلیلوند، 1367). که در تحقیق در حال حاضر حضور فراوان گونه های شاخص خاکهای مرطوب از قیبل کارکس جنگلی، علف باغ، ترشک، آقطی سیاه، نعناع جنگلی و......(جدول 2) به وضوح شرایط خاکی با رطوبت بالا را در مورد توده های مورد بررسی مورد تایید قرار می دهد. وجود خزه در کلیه رویشگاهها شاخص رطوبت بالای هوا و اقلیم مرطوب می باشد که با نتایج بررسی پارامترهای اقلیمی و اقلیم شناسی مناطق مورد بررسی همخوانی دارد. حضور سرخس و تمشک فراوان در اکثر رویشگاهها توضیح محکم و موجهی به منظور باز بودن تاج پوشش می باشد چرا که گونه های مذکور شاخص تخریب عرصه های جنگل با تاج پوشش باز می باشند. که البته تمشک در نواحی باز با خاک سطحی و سرخس در مناطقی با خاک سنگین، مرطوب و عمیق حضور داشته اندGodefroid and Koedam, 2008) ، مهاجر مروی، 1384(. وجود النا (Oplismenus undubtifolios) و فرفیون ( Ephorbia amygduliodes)( مهاجر مروی، 1384) و ازملک (مصدق، 1383) در 5 رویشگاه و در سطح وسیع بر چرای مفرط دلالت دارد. وجود آقطی سیاه در همه رویشگاهها و ترشک (Godefroid and Koedam, 2008)گزنه دوپایه (Godefroid and Koedam, 2008) و سرخس عقابی در 5 رویشگاه به علت فراوانی ازت در خاک و مخصوصا کود دامی می باشد (مهاجر مروی، 1384). که با این وجود گیاهان علفی فوق بر تخریب گسترده دام در غالب رویشگاهها دلالت دارد که با بررسی های عوامل تخریب هماهنگی دارد. نکته مورد توجه عدم وجود النا، ازملک، ترشک، گزنه دوپایه و سرخس عقابی در رویشگاه مادرسو گلستان بود که آثار وجود دام در آنجا وجود نداشت. وجود انواع گیاهان مهاجم، نورپسند و علف های هرز (Weedy plant) شامل علف باغ، یونجه باغی، پیچک صحرایی، داردوست، گل راعی، چسبک، تاج ریزی سیاه، گل قاصد، نعناع جنگلی، دم روباهی، ترتیزک باتلاقی، علف باغ، پیربهار، سرخاب کولی، بارهنگ، گزنه دوپایه و سرخس عقابی، نعناع فلفلی، تاج خروس وحشی (Haragan, 1991 ; Uva et al, 1997)  بر تخریب و بازشدن تاج پوشش دلالت دارد. وجود نور مستقیم اغلب باعث ایجاد ساختمان گلدار در گیاهان می شود از اینروست که غالب گیاهان مورد بررسی به غیر سرخس ها و خزه ها گلدار می باشند. وجود سیکلامن، کوله خاس و زنگی دارو معرف خاک های آهکی (pH>7) و وجود گیاهان مانند فرفیون، گزنه، بنفشه جنگلی، پامچال، کارکس جنگلی، نعناع جنگلی، گل شیپوری، سرخس جماز، علف جیوه چمن جنگلی معرف خاکهای اسیدی ضعیف تا آهکی است)5-7 (pH=(مهاجر مروی، 1384). لذا براساس شاخص های گیاهی، خاک مناطق مورد بررسی آهکی تا اسیدی ضعیف گزارش می شود که بررسی های خاک شناسی نیز هم راستا با این یافته حضور گونه سفیدپلت بر روی خاک های آهکی را مورد تایید قرار می دهد. بررسی اسیدیته خاک با مطالعات آزمایشگاهی نشان داد گروه شاخص های گیاهی  (pH>7)جهت بررسی pH کاراتر می باشند. نتایج تحقیق حاضر ضمن تایید کارایی و صحت قابل توجه معرف های گیاهی در مطالعات اکولوژیک گونه سفید پلت، پیشنهاد می کند که کارشناسان و مدیران حفاظت و اجرا از این ابزار ساده و کارا در جهت شناخت محیط و برنامه ریزی های احیاء و توسعه استفاده نمایند. همچنین از نتایج این تحقیق جهت شناسایی مناطق مستعد جنگکاری این گونه آندمیک و در خطر انقراض استفاده شود و مهمترین جمعیت های معرفی شده در این تحقیق مورد حفاظت و بازسازی قرار گیرند.

سپاسگزاری:

از همکاری آقای دکتر فاطمه اعظمی زاده  و دکتر یحیی کوچ در طول این تحقیق کمال تشکر را دارم.

مراجع

 

Refernces:

1         Marvi mohager,M.r,1384, Forest science and silviculture.tehran university publications, Tehran, iran

2         Mossadegh , a. , 1383.  Silviculture . Tehran University publication, Tehran ..

3        Bazzaz, F. A., 1996. Plants in Changing Environments-Linking Physiological, Population and Community Ecology. Cambridge University Press, Cambridge.

4        Bouyoucos, C .J., 1962. Hydrometer method for making particle size analisis of soil. Agronomy journal 54: 464-465.

5        Chapin, F.S., Bret-Harte, M. S., Hobbie, S.E. & H. Zhong, 1996. Plant functional types as predictors of transient responses of arctic vegetation to global change. Journal. Vegetation. Science 7: 347–358.

6        Dale, M. R. T., 1999. Spatial Pattern Analysis in Plant Ecology. Cambridge University Press, Cambridge.

7        Cousins, S.A.O. & R. Lindborg, 2004. Assessing changes in plant distribution patterns - indicator species vs. plant functional types. Ecological indicators 4:17-27.

8        Diaz, S., Noy-Meir, I. & M. Cabido, 2001. Can grazing response of herbaceous plants be predicted from simple vegetative traits. Journal Apply Ecology 38: 497–508.

9        Godefroid, S. & N. Koedam, 2004. Interspecific variation in soil compaction sensitivity among forest floor species. Biological conservation 119: 207-217.

10    Hall, H.M. & J. Grinnell, 1919. Life-zone indicators in California. California  Academy Science. California.

11    Haragan, P.D., 1991. Weeds of Kentucky and adjacent states: a field guide. The University Press of Kentucky. Lexington, Kentucky.

12    Lawton, J.H. & K. J. Gaston, 2001. Indicator species, Encyclopedia of Biodiversity. Academic Press, New York.

13    Jacson, M.L., 1962. Soil chemical analysis. Constable and company, London.

14    Jalili, A. & Z. Jamzad, 2000. Red Data Book of Iran. Iranian Research    Institute of Forest and Rangeland, Tehran.

15    Lindenmayer, D.B., Margules, C. R. & D. Botkin, 2000. Indicators of Forest sustainability biodiversity: the selection of forest indicator species. Conservation. Biology 14: 941–950.

16    Newton, A.C., Allnutt, T.R., Gillies, A.C.M.,  Lowe, A.J. & R.A. Ennos, 1999. Molecular phylogeography, intraspecific variation and the conservation of tree species. Trends in Ecology and Evolution 14: 140–145.

17    Prach, K., 1997. Changes in species traits during succession: a search for pattern. Oikos 79: 201–205.

18    Scheller, R.M. & D. J. Mladenoff, 2002. Understorey species patterns in old growth and managed northern hardwood forests. Ecological applications 12: 1329–1343.

19    Uva, R.H., Neal, J.C. & J.M. Ditomaso, 1997. Weeds of the Northeast. Cornell University Press, New York.

20    Vesk, P.A. & M. Westoby, 2001. Predicting plant species’ responses to grazing. Journal Apply Ecology, 38: 897–909.