دین از نگاه صوفیه

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 1، دوره 8، شماره 29، آذر 1395، صفحه 9-50   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد یوسف نیرّی¹؛ مریم الهیزاده²

¹استاد، بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

²عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان ) پردیس کوثر یاسوج ( و دانشجوی دکتری ادبیات عرفانی دانشگاه شیراز.شیراز،ایران

چکیده

صوفیه همانند سایر آموزه­هایشان که مبتنی بر وجود جهانی ورای جهان ظاهر است، برای دین نیز ظاهر و باطن قائل­اند. از دید آنان ظاهر دین بدون باطن آن( معرفت شهودی) تنها پوسته­ای بی­ارزش است که صاحبش را به مقصد و مقصود نمی­رساند. در کلام دینی ایشان همواره ظاهر و باطن، اصول و احکام و نظر و عمل به هم آمیخته است. آنها معنای حقیقی دین را یقین شهودی و خدمت به خلق می­دانند و مخصوصا بر این جنبه­ی دوم( خلق) بیشتر تاکید می­کنند. در این نوشتار برآنیم که چهره­ی حقیقی دین و دین­داری را در نخستین متون نثر صوفیه نشان دهیم. برای انجام این پژوهش بر اقوال و آثار فارسی پنج تن از بزرگ­ترین عارفان قرون دوم تا پنجم هجری تکیه داشته­ایم: بایزید بسطامی، ابوالحسن خرقانی، ابوسعید ابوالخیر، امام محمد غزالی و عین­القضات همدانی.

کلیدواژه‌ها

صوفیه؛ دین؛ ظاهر و باطن؛ وحدت ادیان؛ تسامح و تساهل

مراجع

1. قرآن کریم
2. نهج­ البلاغه
3. ابن جوزی، ابوالفرج. ( 1386). تلبیس ابلیس. ترجمه: علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
4. استیس، والتر. ت. (1388). عرفان و فلسفه. ترجمه: بهاء­الدین خرمشاهی. تهران: سروش.
5. افلاکی، شمس­الدین احمد. ( 1361 ). مناقب العارفین. به کوشش: تحسین یازیجی. تهران: دنیای کتاب.
6. بدلیسی، شیخ عمار بن یاسر. ( 1394). صوم القلب. ترجمه و تحقیق: محمد یوسف نیری. تهران: مولی.
7. پالس، دانیل. ( 1389). هفت نظریه در باب دین. ترجمه و نقد: محمد عزیز بختیاری. قم: موسسه­ ی آموزشی و پژوهشی امام َخمینی.
8. جوادی آملی، عبدالله. (1372). شریعت در آیینه­ی معرفت. تهران: رجا.
9. چیتیک، ویلیام. ( 1390). معرفت شناسی و هرمنوتیک از منظری عرفانی. ترجمه: پیروز فطورچی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه­ ی اسلامی.
10. حکمت، علی اصغر. ( 1371).تاریخ ادیان. تهران: بی نا.
11. حلبی، علی اصغر. ( 1377). مبانی عرفان و احوال عارفان. تهران: اساطیر.
12. دهخدا، علی اکبر. (1377 ). لغت­نامه. زیر نظر دکتر معین و دکتر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران.
13. ذکاوتی قراگزلو، علیرضا. ( 1390). بازشناسی و نقد تصوف. تهران: سخن.
14. زرین­کوب، عبدالحسین. (1369). در قلمرو وجدان. تهران: علمی.
15. .......................................... . ( 1390). جستجو در تصوف ایران. تهران: امیر کبیر.
16. شاکرین، حمیدرضا. ( 1389).پرسش­ها و پاسخ­های دانشجویی. قم: معارف.
17. شفیعی کدکنی، محمد رضا. ( 1384). حالات و سخنان ابو سعید ابوالخیر. تهران: سخن.
18. .................................................... ( 1384). دفتر روشنایی. تهران: سخن.
19. .................................................... (1385). چشیدن طعم وقت. تهران: سخن.
20. .................................................... ( 1385). نوشته بر دریا. تهران: سخن.
21. .................................................... ( 1392). زبان شعر در نثر صوفیه. تهران: سخن.
22. .................................................... ( 1393). درویش ستیهنده. تهران: سخن.
23. طباطبایی، محمد حسین. (1372). المیزان فی تفسیر القرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
24. عطار، فرید الدین. ( 1378). تذکره الاولیاء. تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوار.
25. غزالی، ابو حامد. ( 1374). کیمیای سعادت. به کوشش: حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
26. فولادی، علیرضا. ( 1389). زبان عرفان. تهران: سخن.
27. قدردان قراملکی، محمد حسن. (1378). سویه­ های پلورالیزم. تهران: موسسه­ ی فرهنگی دانش و اندیشه­ ی معاصر.
28. لویزن، لئونارد. ( 1384). میراث تصوف. مترجم: مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز.
29. مجلسی، محمد باقر . ( 1362). بحار الانوار. دارالکتب الاسلامیه.
30. مطهری، علی. (1391). عدل الهی. قم: صدرا.
31. معین، محمد. (1377 ). فرهنگ فارسی. تهران: امیر کبیر.
32. مکارم شیرازی، ناصر. (1383). اسلام در یک نگاه. قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع).
33. محمد بن منور. ( 1376). اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابی سعید. تصحیح: محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
34. موسوی برازجانی، اسما. (1390). مساله ایمان در آثار عین القضات همدانی. پایان­نامه­ی ارشد، دانشگاه سمنان.
35. همدانی، عین القضات. ( 1387). نامه­ های عین­ القضات. به اهتمام: علی نقی منزوی و عفیف عسیران، تهران: اساطیر.
36. .................................... . ( 1389). تمهیدات. مقدمه و تصحیح: عفیف عسیران، تهران: منوچهری.