رابطه بین سرمایه فکری و بهره‌وریدر شرکت‌های دارویی

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

مقاله 5، دوره 8، شماره 31، آذر 1395، صفحه 73-91   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا اولی^{* 1}؛ حسن حاجی زاده²؛ مجتبی سعیدی³

¹عضو هیات علمی گروه حسابداری دانشگاه آزاد اسلامی،واحد مشهد،مشهد

²کارشناس ارشدحسابداری واحد مشهد ،دانشگاه آزاد اسلامی،مشهد

³دانشجوی دکتری دانشگاه تهران و عضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، مشهد، ایران

چکیده

 
مقاله حاضرباهدفتعیینرابطه­یمیان سرمایه فکری و بهره­وری در شرکت­های دارویی پذیرفته­شده در بورس اوراق بهادار تهران،انجامشدهاست. در این پژوهش نمونه­ای شامل 19 شرکت مورد مطالعه قرار گرفته است. متغیروابسته بهروری می‌باشد و برای اندازه‌گیری این متغیر از نسبت ارزش افزوده­ی ایجاد شده به ازای هر یک از کارکنان استفاده شده است. همچنین متغیرهای مستقل ارزش سرمایه فکری (در سطح کل) و کارایی سرمایه فکری در سطح اجزاء آن یعنی سرمایه بکارگرفتهشده (مالیوفیزیکی)، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری است که برای اندازه­گیری متغیر ارزش سرمایه فکری از مدل ارزش نامشهودها و متغیر کارایی سرمایه فکری از مدل پالیک استفاده شده است. به منظورآزمونفرضیه­هایاین پژوهش،ازآنالیز‌رگرسیون حداقل مربعات درسطحخطایپنجدرصداستفادهشد. یافته­های پژوهش حاکی از وجود رابطه مثبت و معنی­دار بین ارزش سرمایه فکری و بهره­وری می‌باشد.
Abstract
The purpose of this paper is investigating the relationship between the elements of intellectual capital and productivity for pharmaceutical companies listed in Tehran Stock Exchange. Samples of 19 companies were examined. To determine productivity (dependent variable), the ratio of the value added per employee has been applied. In addition, the criteria of efficiency intellectual capital in the total level and for level of components include human capital, structural capital and physical capital as independent variables have been measured by Public model. Also the value of intellectual capital has been measured by intangible value. Multiple regression has been applied to test the research hypothesis at α= 5%. The results indicate a significant relationship between the intellectual capital and the productivity.

کلیدواژه‌ها

کارایی سرمایه فکری؛ ارزش سرمایه فکری؛ بهره‌وری؛ مدل پالیک؛ مدل ارزش نامشهودها

اصل مقاله

 

رابطه بین سرمایه فکری و بهره‌وریدر شرکت‌های دارویی

 

 

محمدرضا اولی

تاریخ دریافت: 18/04/1395        تاریخ پذیرش: 21/06/1395

 

[1]

حسن حاجی­زاده[2]

مجتبی سعیدی[3]

 

چکیده

مقاله حاضرباهدفتعیینرابطه­یمیان سرمایه فکری و بهره­وری در شرکت­های دارویی پذیرفته­شده در بورس اوراق بهادار تهران،انجامشدهاست. در این پژوهش نمونه­ای شامل 19 شرکت مورد مطالعه قرار گرفته است. متغیروابسته بهروری می‌باشد و برای اندازه‌گیری این متغیر از نسبت ارزش افزوده­ی ایجاد شده به ازای هر یک از کارکنان استفاده شده است. همچنین متغیرهای مستقل ارزش سرمایه فکری (در سطح کل) و کارایی سرمایه فکری در سطح اجزاء آن یعنی سرمایه بکارگرفتهشده (مالیوفیزیکی)، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری است که برای اندازه­گیری متغیر ارزش سرمایه فکری از مدل ارزش نامشهودها و متغیر کارایی سرمایه فکری از مدل پالیک استفاده شده است. به منظورآزمونفرضیه­هایاین پژوهش،ازآنالیز‌رگرسیون حداقل مربعات درسطحخطایپنجدرصداستفادهشد. یافته­های پژوهش حاکی از وجود رابطه مثبت و معنی­دار بین ارزش سرمایه فکری و بهره­وری می‌باشد.

 

واژه‌های کلیدی:کارایی سرمایه فکری، ارزش سرمایه فکری، بهره‌وری، مدل پالیک، مدل ارزش نامشهودها.

 

 

 

 

1- مقدمه

در نتیجه­ی تغییر از عصر صنعتی به عصر اطلاعات، دانش به یکی از عوامل کلیدی برای دستیابی و حفظ مزیت رقابتی در سطح شرکت­ها و به عنوان مهمترین منبع نوآوری برای سازمان‌ها تبدیل شده است (اولسون[i]، 2001؛ دی کاسترو و همکاران[ii]، 2011؛ هاریس و همکاران[iii]، 2013).در دوره­ای که خلاقیت و نوآوری در تولید محصولات جدید نشأت گرفته از سازوکارها و تفکرات افراد، می‌تواند باعث پیشتازی یک شرکت در عرصه­ی تجارت ‌شود سازمان‌ها به دنبال پیوستن به اقتصاد مبتنی بر دانش هستند (گیژ و همکاران[iv]، 2010)، اقتصادی که در آن دانش و دارایی‌های نامشهود به عنوان مهمترین عامل تولید و مزیت رقابتی شناخته می‌شود (ماسا و تسا[v]، 2009).

شناسایی سرمایه‌ی فکری به عنوان یک دارایی نامشهود توسط سیستم حسابداری سنتی مشکل است (مهرالیان و همکاران[vi]، 2013). این در حالی است که روش­های سنتی حسابداری قادر به اندازه­گیری و گزارش­دهی این مهم نبوده و گزارشات حسابداری همچنان به اندازه­گیری ترازنامه­ی مالی کوتاه­مدت و دارایی­های ملموس که نشان­دهنده­ی ارزش واقعی شرکت نیستند اکتفا می­کند. امروزه شرکت­ها توجه ویژه­ای را جهت اندازه­گیری سرمایه­ی فکری به منظور ارائه­ی گزارش به ذینفعان ابراز کرده و در پی یافتن روشی برای ارزیابی دارایی­های ناملموس داخلی و استخراج ارزش نامحسوس در سازمان‌ها می­باشند (یانگ و همکاران[vii]، 2006). از طرفی توجه به تولید و بهره­وری می­تواند ضمن سرعت بخشیدن به رشد و توسعه­ی صنعتی، آن را در مسیری صحیح و اصولی هدایت کند. از این رو به آشنایی سازمان با مفاهیم بهره­وری و راه­کارهای افزایش این مهم تاکید بسیاری می­شود. بنابراین می‌توان گفت درجه­ی توسعه یافتگی صنایع به میزان قابل توجهی به بهره­گیری مطلوب و بهینه از امکانات تولید بستگی دارد (کارگر و فرج پور، 1388). از این رو دانش و سازوکارهای موجود در یک سازمان می­تواند از طریق بهبود روش­ها و فرآیندهای تولید نقش موثری در افزایش بهره­وری در یک سازمان داشته باشد. از آن‌جا که درک و بهره‌برداری از منابع ناملموس حیاتی در سازمان‌ها‌، به حفظ و کسب مزیت رقابتی کمک می­کند، و شرکت‌های داروسازی نیز به عنوان شرکت‌های دانش محور پذرفته شده‌اند (مهرالیان و همکاران، 2013)،در این پژوهش به دنبال بررسی رابطه بین ارزش سرمایه فکری و کارایی سرمایه فکری (سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری و سرمایهبکارگرفتهشده (مالیوفیزیکی)) با بهره­وری در شرکت های دارویی هستیم.

در این صورت، سوال مطرح این است که: آیا بین ارزش سرمایه­ فکری و کارایی سرمایه ­فکری و اجزای آن با بهره­وری در شرکت‌های داروویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معناداری وجود دارد؟و بیشترین رابطه مربوط به کدام ­یک از عناصر سرمایه­‌ی فکری است؟ از آن‌جا که شناسایی و اندازه­گیری سرمایه‌ی فکری برای سازمان‌ها‌ به منظور افزایش بهره­وری، حفظ مزایای رقابتی و تولید ارزش افزوده آتی امری حیاتی است (داونپورت[viii] و پروساک[ix]، 1998) این پژوهش می­تواند اهمیت فراوانی در زمینه سرمایه فکری و بهروری شرکت داشته باشد. با دستیابی به جواب این سوال­ها می­توان به مدیران بویژه مدیران سازمان‌ها‌ی دانش محور در جهت برنامه­ریزی برای ارتقای بهره­وری کمک کرد و برای بهبود عملکرد شرکت، اقدام­های مناسب‌تری را به عمل آورد.

در ادامه پژوهش مبانی نظری و پیشینه پژوهش و فرضیه­های پژوهش، روش پژوهش، جامعه و نمونه آماری، تعریف متغیرهای پژوهش، روش تجزیه و تحلیل داده‌ها، یافته­هایپژوهش، آزمون فرضیه‌ها،بحثونتیجهگیری و منابع و مآخذ ارائه می­شود.

 

2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش

دنیای رقابتی امروز که در آن تجارت جهانی شده است، موجب شده تا شرکت­ها با سایر بنگاه­های اقتصادی در سطح جهانی به رقابت بپردازند. در این راستا سرمایه فکری یک عامل بسیار مهم برای سازمان‌ها‌ می­باشد، زیرا فعالیت­های رقابتی آن‌ها را افزایش می­دهد. بنابراین کاهش ارزش سرمایه فکری در سازمان ها ممکن است منجر به نزول موفقیت شود (جویا^[x] و مالیروس^[xi]، 2010). همچنین شناسایی و اندازه­گیری سرمایه‌ی فکری برای سازمان‌ها‌ به منظور افزایش بهره­وری، حفظ مزایای رقابتی و تولید ارزش افزوده آتی امری حیاتی است. به طور ذاتی کاملا واضح است که عوامل مرتبط با سرمایه فکری بهره‌وری و سودآوری سازمان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به عنوان مثال افزایش شایستگی کارکنان، ارتقای سیستم مدیریت و توسعه‌ی امور مربوط به مدیریت دانش باید منجر به بهبود بهره‌وری شود. بنابراین سرمایه گذاری در سرمایه فکری یک مسئله بسیار مهم برای هر سازمان است (کوجانسیو^[xii]  و لانکویست^[xiii]، 2007).

 

2-1- سرمایه فکری

اصطلاح سرمایه فکری اولین بار توسط جان کنز گالبریس^[xiv]‏در سال 1969 منتشر شد. استوارت^[xv]‏(1997) اشاره کرد که سرمایه فکری­را چنین تعریف می­کنند: اجزایفکری (دانش، اطلاعات، دارایی فکری، تجربه) که استفاده از آنمی­تواند باعث ایجاد ثروت شود.

از آن‌جا که رشد اقتصادی و افزایش قدرت رقابت­پذیری در عصر جدید از دانش سرچشمه می­گیردامروزه توجه سازمان‌ها‌ به مقوله­ی دانش و اطلاعات بیشتر شده است. به‌طوری که در سال 1925 نسبت دارایی­های نامشهود به دارایی­های مشهود 30 به 70 بود. اما در دهه ی 1990 به نسبت 63 به 37 افزایش یافت. بنابراین دستیابی به مزیت رقابتی و بقای سازمان در گروی توانایی آن در خلق، ذخیره، توزیع و کاربرد دارایی­های دانش است (ستارمن و همکاران[xvi]، 2002).

دارایی­های فکری شامل حقوق مالکیت معنوی مانند حق­الامتیاز، علائم تجاری، طرح­های ثبت شده، حق مالکیت معنوی، شهرت، شبکه‌های فردی و سازمانی، دانش، تخصص و مهارت­های کارکنان است (انواری رستمی و رستمی، 1382). به طور کلی سرمایه­ی فکری ترکیبی از یک بخش فکری مانند سرمایه­ی انسانی و یک بخش غیر فکری مانند سرمایه­ی ساختاری است (پروکوپنکو[xvii]، 1987). اما اگر بخواهیم به طور دقیق­تر بر آن نگاهی داشته باشیم می­توان گفت سرمایه­ی فکری را مجموعه­ای از سرمایه­ی ساختاری و سرمایه انسانی شامل تجارب بکار گرفته شده، فن­آوری سازمان، روابط با مشتریان و مهارت­های حرفه­ای می­دانند که با ایجاد مزیت رقابتی موجبات حیات سازمان، در بازار را فراهم می سازند. به بیانی دیگر سرمایه­ی فکری عبارت است از مجموعه­ای از دارایی‌های دانشی که با ایجاد ارزش افزوده برای ذینفعان کلیدی، این امکان را برای سازمان بوجود می­آورد تا جایگاه رقابتی خود را ارتقا دهد. این دارایی­ها شامل دارایی­های انسانی، دارایی­های رابطه­ای، دارایی‌های فرهنگی و فعالیت­ها و امور روزمره، دارایی­های فکری و دارایی­های فیزیکی می­باشند (مار[xviii]و چاتزل[xix]، 2004).

در پذیرفته­شده­ترین طرح طبقه­بندی، سرمایه فکری به سه جزء سرمایه انسانی^[xx]‏، سرمایه ساختاری^[xxi]‏و سرمایه مشتری^[xxii]‏تقسیم می­شود.

2-1-1- سرمایه‌ی انسانی

بنتیس و همکاران[xxiii](2001) معتقدند سرمایۀ انسانی، نشان‌دهنده موجودی دانش افراد یک سازمان است. همچنین سرمایۀ انسانی را به عنوان قابلیت جمعی یک سازمان برای استخراج بهترین راه‌حل­ها از دانش افرادش توصیف می‌کند. چن و همکاران[xxiv] (2004) این­گونه بیان می‌کنند که سرمایۀ انسانی به عنوان مبنای سرمایۀ فکری، به عواملی نظیر دانش، مهارت، قابلیت و طرز تلقی کارکنان اشاره دارد که باعث بهبود عملکرد می‌گردد و در نتیجه مشتریان تمایل دارند در قبال آن پول بپردازند.بروکینگ معتقد است که دارایی انسانی یک سازمان شامل مهارت‌ها، تخصص، توانایی حل مسئله و سبک­های رهبری است. اگر در یک سازمان، سطح گردش کارکنان بالا باشد، این ممکن است بدین معنی باشد که سازمان این جزء مهم از سرمایه فکری را از دست داده است.

 

2-1-2- سرمایه‌ی ساختاری

سرمایه­ی ساختاری همه­ی ذخایر غیر انسانی، و دانش موجود سازمان شامل پایگاه­ها و منابع داده­ای، نمودارهای سازمانی، تشکیلات و روش­ها، دستورالعمل­ها و مقررات، شکل و محتوای فرآیندها و راهبردهای سازمانی و برنامه­های عملیاتی است (روس و همکاران[xxv]، 1997)؛ به طوری که می‌توان گفت سرمایه ساختاری دانش موجود در فناوری اطلاعات، حق ثبت محصولات، طرح­ها و مارک­های تجاری است (استوارت، 1997).

همچنین سرمایه­ی ساختاری بخش پشتیبانی سرمایه­ی فکری برای بهبود عملکرد سازمانی است. بنابراین می­توان گفت سرمایه­ی ساختاری تابعی از سرمایه­ی انسانی است و این دو در تعامل با یکدیگر هستند(چن و همکاران، 2004)؛ به طوری که سرمایه­ی ساختاری خوب فضای مناسبی را برای تشریک دانش، رشد دانش جمعی، کاهش زمان انتظار و بهره­وری کارکنان فراهم می­آورد (استوارت، 1997). بر خلاف سرمایه انسانی، سرمایه‌ی ساختاری دارایی نامشهودی است که می‌تواند معامله شود، تولید مجدد شود و یا میان شرکت‌ها به طور مشترک مورد استفاده قرار گیرد (مهرالیان و همکاران، 2013).

 

2-1-3- سرمایه‌ی رابطه‌ای (مشتری)

سرمایه­ی رابطه­ای (مشتری) هم ارزش فعلی روابط سازمان با مشتریانش و هم ارزش اقتصادی بالقوه بر گرفته از این روابط در آینده را در بر می­گیرد. از این رو جوهره­ی سرمایه­ی مشتریان در دانش نهفته در کانال­های بازاریابی و ارتباط با مشتریان واقع است که یک سازمان طی دوره­ی تولید طراحی کرده و یا در اصطلاح می‌گستراند (بنتیس و همکاران، 2001). تعریف­های جدید مفهوم سرمایه مشتری را به سرمایه­ی ارتباطی توسعه دادند که شامل دانش موجود در تمامی روابطی است که سازمان با مشتریان، رقبا، تأمین­کنندگان، انجمن­های تجاری و مؤسسات و نهادهای دولتی برقرار می­کند.

به طور کلی می­توان گفت که مهم­ترین جز اصلی و اساسی سرمایه­ی فکری، سرمایه­ی انسانی است و دو سرمایه­ی دیگر تابعی از سرمایه­ی انسانی هستند. در واقع بدون سرمایه­ی انسانی امکان رشد و توسعه­ی آن‌ها محدود است (جلالی و مظفری، 1390). این مطلب بیانگر این است که سازمان‌ها‌ برای رشد در زمینه­های مختلف از جمله بهبود بهره­وری باید توجه ویژه­ای به مقوله­ی سرمایه­ی انسانی داشته باشند.

بوم[xxvi] وسیلورمن[xxvii](2004) درتحقیقیبهبررسیوآزموناجزایسرمایهفکری، برتصمیماتریسکمالیشرکت‌هاوعملکردشاندرصنعتبیوتکنولوژیدرفنلاندوتاثیر این اجزابرعملکردآتیشرکت­هاپرداختند. نتایجحاکیازیکتاثیرمعناداراجزایسرمایه فکریبرعملکردوریسکمالیشرکت­هایحاضردرصنعتبیوتکنولوژیمی­باشد.

کوجانسیو و لانکویست(2007) به بررسی ارزش و کارایی سرمایه‌ی فکری پرداختند. علاوه بر این یک دیدگاه تجربی از وضعیت سرمایه فکری در شرکت­های فنلاندی و همچنین بیان رابطه میان ارزش و کارایی سرمایه‌ی فکری ارائه دادند. نتایج حاصل از پژوهش آن‌ها نشان دهنده رابطه مبهم بین ارزش و کارایی سرمایه‌ی فکری می‌باشد.

تان و همکاران^[xxviii]‏ (2007) به بررسی رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار سنگاپور پرداختند. نتایج پژوهش آن‌ها حاکی از آن است که رابطه معنادار مثبتی بین سرمایه فکری و عملکرد شرکت وجود دارد.

کابریتا^[xxix] و بونتیس (2008) با مطالعه در صنعت بانک‌داری پرتغال به این نتیجه رسیدند در حالی که سرمایه انسانی بر سایر اجزای سرمایه فکری تاثیر زیادی دارد، اما تاثیر آن بر عملکرد سازمانی به صورت غیر­مستقیم است­. به علاوه سرمایه انسانی نه تنها به صورت مستقیم، بلکه از طریق سرمایه ساختاری نیز بر سرمایه مشتری اثر می­گذارد­.

ماریان^[xxx] (2011)،به بررسی رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکت­ها­ی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار رومانی پرداخت. یافته‌های این پژوهش حاکی از وجود رابطه­ای مثبت و قوی میان سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکت­ها بود.

سلمان و همکاران^[xxxi] (2012)،به بررسی آثار سرمایه فکری بر نرخ بازده­ی دارایی­های شرکت­های تولیدی نیجریه پرداخت. نتایج نشان دادند که بین اجزای سرمایه فکری و عملکرد شرکت رابطه مثبت وجود دارد­. به علاوه اینکه سرمایه انسانی نرخ بازده دارایی­ها را بیش از سرمایه ساختاری و رابطه­ای تحت تاثیر قرار می­دهد­.

آهنگر^[xxxii] (2011)، به بررسی رابطه بین سرمایه فکری و اجزای عملکرد مالی پرداخت. نتایج این پژوهش حاکی از وجود رابطه معنادار بین سرمایه انسانی و عملکرد مالی شرکت‌ها و همچنین وجود رابطه معنادار بین کارایی سرمایه فکری با سودآوری و بهره‌وری شرکت‌ها بود.

مدهوشی و اصغرنژاد، (1388) در تحقیقی به سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه­ی آن با بازده­ی مالی شرکت­ها پرداختند. یافته­های آن‌ها حاکی از وجود رابطه‌ی معنادار مثبت بین سرمایه‌ی فکری و بازده‌ی مالی، سرمایه‌ی فکری و بازده مالی آتی، نرخ رشد سرمایه‌ی فکری و نرخ رشد بازده‌ی مالی آتی شرکت­های سرمایه­گذاری در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد.

در مطالعه­ی دیگر عباسی و همکاران (1389) با استفاده از روش رگرسیون پنل دیتا به بررسی تاثیر کارایی عناصر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکت­ها در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج پژوهش آن‌ها نشان می­دهد که ضریب کارایی هر یک از عناصر سرمایه فکری بر روی نرخ بازده‌ی حقوق صاحبان سهام تاثیر مثبت و معنادار دارد. و همچنین تأثیرضریبکاراییسرمایهفیزیکیوانسانیبرسودهرسهم مثبتاماتأثیرضریبکاراییسرمایهساختاریمنفیومعناداراست.

 

2-2- بهره­وری

ارتقای بهره‌وری برای حفظ رقابت‌پذیری و سودآوری امری ضروری است. ایتول[xxxiii] و نیومن (1991)، بهره­وری را نسبت میزان برخی از برون‌دادها به میزان برخی از درون­دادها می­دانند. این نکته باید مورد توجه قرار گیرد که برون‌دادها در تابع بهره‌وری شامل کمیت و کیفیت محصولات تولید شده است. به علاوه محصول شامل محصولات فیزیکی، خدمات، اطلاعات و عوامل نامشهود می‌باشد که به صورت ترکیبی تشکیل‌دهنده‌ی یک محصول برای مشتریان است (هانوالا[xxxiv]و لانکویست، 2007).

اساس مفهوم بهره­وری از فرایند­های تولید فیزیکی ریشه می­گیرد. در موارد استفاده از سرمایه­ی فکری بویژه در زمینه­ی فعالیت­های دانش محور، روش­های سنتی اندازه­گیری بهره­وری با مشکل روبرو می­شوند زیرا درون دادهای نامشهود همانند منابع فیزیکی در فرایند تولید مصرف نمی­شوند. در ادبیات بهره­وری نقش سرمایه­ی فکری در تعیین بهره­وری مبهم است (لانکویست، 2007).

سرمایه­گذاری در سه بخش کلیدی، از قبیل مدیریت منابع انسانی (HRM)، فن­آوری اطلاعات (IT) و تحقیق و توسعه (RD)، که عموما به رشد نوآوری و بهره­وری در سازمان منجر می­شود، با وجود سطح بالایی از سرمایه فکری، در ارتباط است و همچنین سرمایه فکری رابط میان امور مدیریت منابع انسانی و عملکرد سازمانی می‌باشد (یانگ و همکاران، 2006).

لانکویست (2007) به بررسی رابطه بین سرمایه‌ی فکری و بهره­وری در سطح شرکت­ها پرداخت. آنان بیان می‌کنند که بزرگترین مشکل در بررسی این رابطه اندازه­گیری سرمایه فکری است. این مطالعه بیان می­کند که رابطه بین سرمایه فکری و بهره­وری پیچیده است و ممکن است از شرکتی به شرکت دیگر متفاوت باشد. همچنین بسیار احتمال دارد که رابطه­ایقوی میان سرمایه فکری و بهره‌وری وجود داشته باشد اما اثبات این رابطه به طور تجربی مشکل است.

فریرا[xxxv] ومارتیز[xxxvi] (2011) به بررسی آثار سرمایه فکری بردرک سرمایه­گذاران از سرمایه­گذاری شرکت و بهره­وری در سطح شرکت پرداختند. یافته­های تحقیق آن‌ها نشان‌دهنده‌ی این بود که شرکت­های با سرمایه‌ی ساختاری بالاتر درک کمتری از سرمایه­گذاری در منابع انسانی و تحقیقات و همچنین درک بیشتری از سرمایه­گذاری در فروش و بازاریابی دارند. به علاوه کارکنان شرکت­های با سرمایه ساختاری بالا درک بالاتری از بهره­وری نیز دارند. از سوی دیگر شرکت­های با سرمایه­گذاری بیشتر در سرمایه‌ی مشتری با بهره­وری سازمانی پایین در ارتباط هستند.

بونتمپی و مایرس[xxxvii]، (2014) در پژوهشی به بررسی حاشیه بهره‌وری تولید شده توسط هر یک از نامشهودها در شرکت‌های ایتالیایی پرداختند. آن‌ها تاثیر دارایی‌های نامشهودِ ارائه شده در ترازنامه و تاثیر نامشهودهایی که از دیدگاه هزینه اندازه‌گیری می‌شوند را بر روی بهره‌وری با هم مقایسه کردند. نتایج پژوهش آن‌ها نشان می‌دهد از بین اجزای نامشهودها، بیشترین حاشیه بهره‌وری ناشی از سرمایه فکری، سرمایه مشتری و دارایی‌های نامشهود است.

قائمی و دیگران (1390) در پژوهشی نشان داد میان بازده کل دارایی‌ها و بهره‌وری کار و سرمایه رابطه‌ی مثبتی وجود داشته در صورتی که بین بازده حقوق صاحبان سهام و بهره‌وری کار رابطه مثبت ضعیفی وجود دارد.

 

3- فرضیه‌های پژوهش

به منظور دستیابی به اهداف پژوهش و با توجه به پیشینه پژوهش، فرضیه­های زیر مطرح می­شود:

فرضیه اصلی اول: بین کارایی سرمایه فکری و بهره­وری در شرکت­های دارویی رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه فرعی1) بین کارایی سرمایه بکارگرفته شده (مالی و فیزیکی) و بهره­وری در شرکت­های دارویی رابطه‌ی معناداری وجود دارد.

فرضیه فرعی2) بین کارایی سرمایه انسانی و بهره‌وری در  شرکت‌های دارویی رابطه‌ی معناداری وجود دارد.

فرضیه فرعی3) بین کارایی سرمایه ساختاری و بهره‌وری در  شرکت‌های دارویی رابطه‌ی معناداری وجود دارد.

فرضیه اصلی دوم: بین ارزش سرمایه فکری و بهره‌وری در  شرکت‌های دارویی رابطه‌ی معناداری وجود دارد.

 

 

4- روش پژوهش

پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌های کاربردی است. طرح پژوهش آن نیمه­تجربی و با استفاده از رویکرد پس رویدادی است. اطلاعات مربوط به بخش مبانی نظری پژوهش، از مجلات و کتاب­های معتبر تخصصی انگلیسی و فارسی استفاده شده است. داده­های کمی پژوهش نیز از طریق مراجعه به صورت­های مالی شرکت­های بورس اوراق بهادار تهران، نرم­افزار تدبیرپرداز و سایر بانک­های اطلاعاتی سازمان بورس اوراق بهادار تهران گردآوری شده است.

 

5- جامعه و نمونه آماری

جامعه­یآماریاینپژوهش،شرکت­های داروییپذیرفتهشدهدربورساوراقبهادارتهران طی دوره­یزمانی 1386تا 1391 است.

شرکت­های مورد بررسیباتوجهبهشرایطزیرانتخابشدند:

1)    طی دوره پژوهش،دربورساوراقبهادارتهرانپذیرفتهباشند.

2)    طی دوره زمانیزمانی پژوهش،نمادمعاملاتیآن‌هاازتابلویبورسخارجنشدهباشند.

3)    اطلاعاتمالی، بخصوصیادداشت‌های همراهصورت‌های مالیدردسترسباشد.

4)    شرکت­هاطیدوره­ زمانیپژوهشوقفهمعاملاتینداشتهباشند.

5)    طی دوره زمانی پژوهش، دارای سود پس از کسر مالیات بوده اند.

شرکت­های فعال در صنعت دارویی 26 شرکت بودند که باتوجهبهمحدودیت­هایاعمالشده،تعداد19شرکتانتخابشدند.

 

6- تعریف متغیرهای پژوهش

6-1- متغیرهای مستقل

مدل­های مورد استفاده برای اندازه­گیری سرمایه فکری و اجزا آن در این پژوهش شامل 1) مدل ارزش نامشهود­ها[xxxviii] 2) مدل پالیک[xxxix]می­باشند که به تفصیل در زیر عنوان شده‌اند. دلیل اصلی انتخاب این مدل­ها این است که داده­های مورد نیاز برای تهیه آن‌ها از طریق گزارش­های مالی و سایر منابع قابل دستیابی هستند­.

6-1-1- سنجش ارزش سرمایه فکری با استفاده از مدل ارزش نامشهودها

این روش مبتنی بر این فرض است که سود مازاد شرکت که عبارت است از فزونی سود یک شرکت نسبت به میانگین سود شرکت­های موجود در آن صنعت، از سرمایه فکری نشأت می­گیرد. داده­های مورد نیاز این روش، به جز داده­های مربوط به نسبت میانگین سود به دارایی‌هایی مشهود صنعت، از گزارشات مالی استخراج شده­اند­. محاسبه این روش 6 مرحله دارد که در ادامه توضیح داده شده است (استوارت‌، 1997).

1)    1ـ محاسبه میانگین سود قبل از مالیات شرکت برای 4 سال پیشین؛

2)    محاسبه میانگین دارایی‌های مشهود شرکت برای 4 سال پیشین؛

3)    تقسیم میانگین سود بر میانگین دارایی­های مشهود که نسبت بازده دارایی­های مشهود حاصل می­شود؛

4)    محاسبه میانگین بازده دارایی­های مشهود صنعت (همانند محاسبه میانگین بازده دارایی­ها برای شرکت­ها) برای 4 سال پیشین اگر نسبت بازده دارایی­های مشهود صنعت بیشتر بود، محاسبه را ادامه می دهیم؛

5)    محاسبه بازده مازاد با تقسیم کردن نسبت بازده دارایی­های مشهود صنعت بر میانگین دارایی­های مشهود شرکت­. نتیجه حاصل شده را از سود قبل از مالیات شرکت کسر می­کنیم­. نتیجه را در یک منهای میانگین نرخ مالیات چهارسال پیشین شرکت ضرب می­کنیم؛

6)    در مرحله آخر مبلغ پس از مالیات را بر درصد مناسبی که می‌تواند نرخ هزینه سرمایه شرکت باشد تقسیم می‌کنیم.

نتیجه حاصله از این شش مرحله، ارزش محاسبه شده‌ی نامشهودها می­باشد. این مدل توانایی شرکت را در استفاده از سرمایه فکری به منظور کسب موفقیتی بیش از سایر شرکت­های موجود در صنعت اندازه­گیری می­کند.

 

6-1-2- سنجش کارایی اجزای سرمایه فکری با استفاده از مدل پالیک

مدل پالیک دارای 5 مرحله به شرح زیر است:

1- مرحله اول: تعیین ارزش افزوده که بر اساس رابطه 1 بدست می‌آید.

VA = OUT –IN                                    (1)

VA:ارزش افزوده شرکت؛

OUT : درآمد حاصل از فروش کالاها و خدمات و

IN :کل هزینه مواد، اجزا و خدمات خریداری شده.

در این مدل، هزینه حقوق و دستمزد به دلیل نقش فعال نیروی انسانی در فرایند ایجاد ارزش در ورودی گنجانده نمی‌شود. بنابراین، هزینه مربوط به کارکنان به عنوان هزینه در نظر گرفته نمی شوند، بلکه به عنوان سرمایه­گذاری تلقی می‌گردد. ارزش افزوده را می‌توان با استفاده از اطلاعات موجود در گزارش‌های سالانه به مانند رابطه 2 محاسبه کرد:

(2)                         VA = OP + EC + D + A

OP : سود عملیاتی؛

EC : هزینه کارکنان؛

D : استهلاک و

A : انقضا ( استهلاک دارایی‌های نامشهود).

 

2- مرحله دوم: تعیین کارایی سرمایه به کار گرفته شده.

در این مدل برای ارائه یک تصویر کامل از کارایی منابع ایجاد کننده ارزش، لازم است که کارایی سرمایه فیزیکی و همچین سرمایه مالی را نیز در نظر گرفت. این کارایی از طریق رابطه 3 زیر به دست می آید:

(3)                                        CEE = VA/CE

CEE: کارایی سرمایه به کار گرفته شده؛

CE : سرمایه بکار گرفته شده که برابر است با ارزش دفتری کل دارایی‌های شرکت منهای دارایی‌های نامشهود آن.

 

3- مرحله سوم : تعیین کارایی سرمایه انسانی.

طبق این مدل، کلیه هزینه‌های کارکنان به عنوان سرمایه انسانی در نظر گرفته می شود. از آن جا بر اساس رابطه 4 داریم:

(4)                         HCE = VA/HC

HCE: کارایی سرمایه انسانی؛

HC:سرمایه انسانی که برابر است با کل هزینه حقوق و دستمزد شرکت.

 

4- مرحله چهارم: تعیین کارایی سرمایه ساختاری.

کارایی سرمایه ساختاری از طریق رابطه 5 محاسبه می‌شود.

(5)                         SC = VA – HC

SC:سرمایه ساختاری شرکت؛

(6)                         SCE = SC/VA

SCE:کارایی سرمایه ساختاری؛

حال می توان کارایی سرمایه فکری را طبق رابطه 7 محاسبه کرد (پالیک، 2004).

(7)                         ICE = HCE + SCE

ICE: کارایی سرمایه فکری؛

 

5- مرحله پنجم : تعیین ضریب ارزش افزوده فکری.

آخرین مرحله، محاسبه ضریب ارزش افزوده فکری است که طبق رابطه 8 محاسبه می‌شود (پالیک،2000).

(8)                         VAIC = ICE  + CEE = HCE + SCE + CEE

VAIC:این ضریب نشان دهنده کارایی ایجاد ارزش یا توانایی فکری شرکت است. هر چقدر این ضریب بیشتر باشد، مدیریت از توان بالقوه شرکت بهتر استفاده کرده است.

توجه به این نکته ضروری است که مدل پالیک سرمایه انسانی و ساختاری را در نظر می‌گیرد و به سرمایه مشتری به گونه ای رسمی توجه نمی‌کند.

 

6-2- متغیر وابسته

متغیروابستهاین پژوهش بهره­وری شرکت می­باشد، روش­های متعددی برای اندازه­گیری بهره­وری در ادبیات وجود دارد. در این مقاله بهره‌وری بوسیله­ی ارزش افزوده­ی ایجاد شده به ازای هر یک از کارکنان اندازه­گیری می­شود. به طور قطع این روش بهترین روش نمی­باشد اما به دلیل اینکه اطلاعات آن قابل دسترس هستند و نتایج آن را ­می‌توان با سایر شرکت­ها مقایسه کرد، استفاده از آن در این مقاله مناسب می‌باشد. لانکویست (2007) نیز در پژوهش خود از این روش استفاده کرده است.

 

6-3- متغیر کنترلی

به منظور کنترل دیگر عوامل احتمالی موثر بر عملکرد مالی شرکت­ها، اهرم مالی (نسبت کل بدهی­ها به کل دارایی­ها) واندازه شرکت (لگاریتم دارایی­ها) به عنوان متغیر کنترلی در نظر گرفته می­شود.

 

7- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها

در پژوهش حاضر، با توجه به نوع داده­ها و روش‌های تجزیه و تحلیل موجود، به منظور بررسی عامل م‍ؤثر ارزش و کارایی سرمایه فکری و همچنین متغیر وابسته که بهره­وری شرکت می­باشد از مدل رگرسیون حداقل مربعات معمولی استفاده می­شود.

Productivity= α+β₁ CEE + β₂ HCE + β₃ SCE+ β₄Lev + β₅ Assets Log + ε         (9)

AProductivity= α+β₁ ACIV + β₂ ALev + β₃ AAssets Log + ε                            (10)

جدول1 متغیرهای بالا را توضیح می­دهد.

جدول1:متغیرهای پژوهش

متغیر	تعریف متغیر
Productivity	بهره­وری
CEE	ضریب کارایی سرمایه به کار گرفته شده (فیزیکی و مالی)
HCE	ضریب کارایی سرمایه انسانی
SCE	ضریب کارایی سرمایه ساختاری
Lev	اهرم
Assets Log	لگاریتم دارایی­ها
AProductivity	میانگین بهره­وری
ACIV	میانگین ارزش سرمایه فکری
ALev	میانگین اهرم
AAssets Log	میانگین لگاریتم دارایی­ها

منبع : یافته‌های پژوهشگر

8- یافته­های پژوهش

8-1- آمار توصیفی

جدول 2 آماره­های توصیفی محاسبه شده شامل میانگین، میانه، حداقل، حداکثر و انحراف معیار متغیرهای وابسته، مستقل و کنترلی و جدول 3 و 4 همبستگی پیرسون برای دو مدل کارایی سرمایه فکری و ارزش سرمایه فکری طی سال­های 1386 الی 1391 را نشان می­دهد. همچنین نتیجه آزمون K-Sبیانگر نرمال بودن توزیع داده­هاست.

 

جدول2: آمار توصیفی متغیرهای پژوهش

متغیر	تعداد	میانگین	میانه	حداقل	حداکثر	انحراف معیار
بهره­وری (میلیون ریال)	114	643	5867	106	2910	363
لگاریتم ضریب کارایی سرمایه به کار گرفته شده	114	9761/3	1535/2	20/0	37/51	19519/7
ضریب کارایی سرمایه انسانی	114	7656/4	0351/4	07/1	76/31	72317/3
ضریب کارایی سرمایه ساختاری	114	7203/0	7522/0	06/0	97/0	14855/0
اهرم	114	5993/0	6087/0	00/0	87/0	15043/0
لگاریتم دارایی‌ها	114	7567/11	7502/11	13/11	37/12	27423/0
میانگین بهره­وری (میلیون ریال)	12	761	769	416	1059	227
میانگین اهرم	12	6158/0	6150/0	40/0	76/0	10958/0
میانگین لگاریتم دارایی­ها	12	7767/11	8400/11	37/11	16/12	21517/0
میانگین ارزش سرمایه فکری (میلیون ریال)	12	295579	238360	2110	835653	257319

منبع : یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به جدول 2 میانگین لگاریتم کارایی سرمایه بکار گرفته شده (مالی و فیزیکی) 98/3 و انحراف معیار این متغیر 195/7 است که می‌توان نتیجه گرفت پراکندگی این متغیر در میان شرکت­ها زیاد است. میانگین ضریب کارایی سرمایه انسانی 76/4 و انحراف معیار آن 723/3 است. ضریب کارایی سرمایه ساختاری دارای میانگین حدود 72/0 و انحراف معیار 148/0 است. با مشاهده‌ی آمار توصیفی این متغیر میتوان بیان کرد که این ضریب نسبت به سایر اجزای سرمایه­ی فکری دارای پراکندگی کمتری است. نتیجه‌ای که از روش ارزش نامشهودها به عنوان ارزش سرمایه‌ی فکری حاصل می‌شود همانند روش پالیک به صورت ضریب نمی‌باشد و همان­طور که مشاهده می شود این متغیر در میان شرکت­ها دارای پراکندگی بسیار بالایی است. اهرم مالی و لگاریتم دارایی­ها نیز که به عنوان متغیرهای کنترلی در مدل این پژوهش گنجانده شده‌اند دارای پراکندگی نسبتا پایینی می­باشند.

 

 

9- آزمون فرضیه­ها

9-1- آزمون فرضیه اصلی اول

بین کارایی سرمایه فکری و بهره­وری در شرکت­های دارویی رابطه معناداری وجود دارد.

در فرضیه اصلی اول تاثیر کارایی سرمایه فکری و بهره­وری در شرکت­های مورد بررسی قرار گرفته است.ابتدا به بررسی همزمان اثر کارایی اجزای سرمایه­ی فکری بر بهره­وری شرکت­ها با استفاده از مدل رگرسیون زیر می­پردازیم.به دلیل اینکه برای اندازه‌گیری متغیر مستقل کارایی سرمایه فکری در این پژوهش از 3 معیار کارایی سرمایه بکار گرفته شده، کارایی سرمایه انسانی و کارایی سرمایه ساختاری استفاده شده است، آزمون فرضیه اصلی اول باید در 3 فرضیه فرعی جداگانه به شرح مورد بررسی قرار گیرد.

جدول 3 خلاصه نتایج محاسبات رگرسیون میان کاریی اجزای سرمایه ی فکری و بهره‌وری را نشان می­دهد.

 

جدول3 : خلاصه نتایج محاسبات رگرسیون میان کاریی اجزای سرمایه­ی فکری و بهره­وری

متغیرها	ضرایب استاندارد نشده		ضرایب استاندارد شده	آمارهt	معناداری
	B	خطای برآورد	Beta
مقدار ثابت	9/6095333288	5/1066397713		716/5-	000/0
لگاریتم کارایی سرمایه به کار گرفته شده	5/121667081	9/55788652	152/0	181/2	031/0
سرمایه انسانی	5/43969060	3/8357187	451/0	261/5	000/0
سرمایه ساختاری	6/391594453	6/208310547	160/0	880/1	063/0
اهرم مالی	3/308973517-	6/166411851	128/0-	857/1-	066/0
لگاریتم جمع دارایی‌ها	1/543706112	8/90458612	411/0	011/6	000/0
ضریب تعیین	527/0		آمارهF	089/24
ضریب تعیین تعدیل شده	505/0		معنی داری آماره	000/0
ضریب دوربین واتسون	916/1

منبع : یافته‌های پژوهشگر

 

در ابتدا باید معناداری کلی مدل­های رگرسیون آزمون شود. آماره F این آزمون را انجام می‌دهد. با توجه به سطوح معناداری این آزمون، مشاهده می‌شود که رگرسیون در حالت کلی معنادار است به عبارت دیگر در این حالت حداقل یکی از ضرایب جزئی متغیر مستقل و یا کنترلی رگرسیون غیر صفر می‌باشد. لازم به ذکر است که ضریب تعیین مدل­های رگرسیون در صنعت دارو 527/0 می­باشد که نشان می‌دهد تقریبا 53 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل و کنترلی صورت می­گیرد. همچنین ضریب دوربین واتسون نیز نشان­دهنده عدم خود همبستگی بین متغیرهای مستقل پژوهش می‌باشد.

9-1-1- آزمون فرضیه فرعی اول

بین کارایی سرمایهبکارگرفتهشده (مالی و فیزیکی) و بهره‌وری در  شرکت‌های دارویی ارتباط معناداری وجود دارد.

در این فرضیه ارتباط بین سرمایهبکارگرفتهشده و بهره­وری مورد بررسی قرار گرفته است. برای مشخص شدن مقدار ضریب هر متغیر و سطح معناداری آن باید جدول ضرایب جزئی رگرسیون مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به جدول ضرایب جزئی رگرسیون و سطح معناداری متغیر کارایی سرمایهبکارگرفتهشده مشاهده می‌شود که سطح معناداری آن 031/0 کمتر از 05/0 می باشد. در نتیجه فرضیه فرعی اول این پژوهش مبنی بر رابطه معنادار بین کارایی سرمایهبکار گرفتهشده و بهره‌وری تائید می‌گردد.

9-1-2- آزمون فرضیه فرعی دوم

بین کارایی سرمایه انسانی و بهره‌وری در شرکت‌های دارویی ارتباط معناداری وجود دارد.

در این فرضیه ارتباط بین کارایی سرمایه انسانی و بهره­وری شرکت­های دارویی مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به جدول ضرایب جزئی رگرسیون و سطح معناداری متغیر سرمایه فکری مشاهده می‌شود که سطح معناداری آن 00/0 کمتر از 05/0 می‌باشد و در نتیجه فرضیه فرعی دوم این پژوهش مبنی بر رابطه معنادار بین کارایی سرمایه انسانی و بهره­وری تایید می­گردد.

9-1-3- آزمون فرضیه فرعی سوم

بین کارایی سرمایه ساختاری و بهره‌وری در  شرکت‌های دارویی ارتباط معناداری وجود دارد.

در این فرضیه ارتباط بین کارایی سرمایه ساختاری و بهره­وری درشرکت­هایدارویی مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به جدول ضرایب جزئی رگرسیون و سطح معناداری متغیر سرمایه ساختاری مشاهده می‌شود که سطح معناداری آن 063/0 بیشتر از 05/0 می‌باشد و در نتیجه فرضیه فرعی سوم این پژوهش مبنی بر رابطه معنادار بین کارایی سرمایه ساختاری و بهره­وری تائید نمی‌گردد.

 

9-2- آزمون فرضیه اصلی دوم

بین ارزش سرمایه فکری و بهره‌وری در  شرکت‌های دارویی ارتباط معناداری وجود دارد.

در این فرضیه ارتباط بین ارزش سرمایه فکری و بهره‌وری مورد بررسی قرار گرفته است. جدول4 خلاصه نتایج محاسبات رگرسیون میان ارزش سرمایه ی فکری و بهره‌وری را نشان می­دهد.با توجه به سطح معناداری این آزمون، مشاهده می‌شود که رگرسیون در حالت کلی معنادار است به عبارت دیگر در این حالت حداقل یکی از ضرایب جزئی متغیر مستقل و یا کنترلی رگرسیون غیر صفر می‌باشد. برای مشخص شدن مقدار ضریب هر متغیر و سطح معناداری آن باید جدول ضریب جزئی رگرسیون مورد بررسی قرار گیرد.

با توجه به جدول ضریب جزئی رگرسیون و سطح معناداری متغیر ارزش سرمایه فکری مشاهده می‌شود که سطح معناداری آن 007/0 کمتر از 05/0 می باشد. و در نتیجه فرضیه اصلی دوم این پژوهش مبنی بر رابطه معنادار میان ارزش سرمایه فکری و بهره­وری در صنعت دارویی تائید می‌گردد. لازم به ذکر است که ضریب تعیین مدل های رگرسیون 797/0 می باشد که نشان می‌دهد تقریبا 80 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل و کنترلی صورت می‌گیرد.

 

جدول4: خلاصه نتایج محاسبات رگرسیون میان ارزش سرمایه­ی فکری و بهره­وری

متغیرها	ضرایب استاندارد نشده		ضرایب استاندارد شده	آمارهt	معناداری
	B	خطای برآورد	Beta
مقدار ثابت	695/7	696/1		401/2-	043/0
ارزش سرمایه فکری	001/0	000/0	763/0	547/3	007/0
اهرم مالی	5/399698394	8/407862415	193/0	980/0	356/0
لگاریتم جمع دارایی‌ها	7/461994965	4/179765790	438/0	570/2	033/0
ضریب تعیین	797/0		آمارهF	500/10
ضریب تعیین تعدیل شده	722/0		معنی داری آماره	004/0
ضریب دوربین واتسون	857/1

منبع : یافته‌های پژوهشگر

 

10- بحث و نتیجه گیری

هدفاصلیاینمقاله،بررسیرابطهبینسرمایه فکریوبهره‌وریدرشرکت‌هایدارویی پذیرفته‌شده دربورساوراقبهادارتهرانمی‌باشد. برای اندازه‌گیری سرمایه فکری از دو مدل ارزش نامشهودها و پالیک استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون فرضیه­های پژوهش، بیانگر این مطلب است که از بین اجزای سرمایه­ی فکری، کارایی سرمایه بکار گرفته شده و کارایی سرمایه انسانی در سطح معناداری 95% با بهره­وری ارتباط دارد و این رابطه به صورت مثبت می‌باشد؛ بدین معنا که هر چه سرمایه انسانی و سرمایه بکار گرفته شده (مالی و فیزیکی) در شرکت‌های دارویی بیشتر باشد، بهره‌وری در این شرکت‌ها افزایش می‌یابد. همچنین کارایی سرمایه ساختاری در سطح معناداری 90% با بهره‌وری ارتباط دارد و این رابطه به صورت مثبت می‌باشد؛ بدین معنا که افزایش سرمایه ساختاری، افزایش بهره‌وری را در پی خواهد داشت. با توجه به معنادار بودن اجزای سرمایه فکری می‌توان این گونه بیان کرد که بین کارایی سرمایه فکری و بهره‌وری در شرکت‌های دارویی رابطه مثبت معناداری وجود دارد. بین ارزش سرمایه­ی فکری و بهره­وری نیز رابطه مثبت معناداری مشاهده می‌شود؛ بدین معنا که با افزایش سرمایه فکری (برای کسب موفقیتی بیش از سایر شرکت­های موجود در صنعت) بهره‌وری نیز افزایش می‌یابد. مقایسه نتایج پژوهش حاضر و پژوهش‌های پیشین کمی مشکل است، زیرا به نظر می‌رسدیافته‌هایبهدستآمدهازپژوهش‌هایمختلفبهتصمیم‌گیریدر ارتباط چگونگیتعریفسرمایه‌یفکری،استفادهازمعیارهایمختلف، روشآماریبهکارگرفتهشده،بازه‌یزمانیمدنظرقرارگرفتهوهمچنینسایرمواردخاصبستگیدارد. بعضی از پژوهش‌ها رابطه مثبت و معنی‌داری بین سرمایه فکری و بهره‌وری نشان داده بودند. در حالی که در سایر پژوهش‌ها این رابطه منفی بود. به عنوان نمونه می‌توان پژوهش‌های کوجانسیو و لانکویست، (2007)؛ یا ابرنتی و همکاران، (2003) اشاره کرد.

با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش به مدیران شرکت‌های دارویی پیشنهاد می‌شود که به اهمیت سرمایه فکری در افزایش بهره‌وری بیش از پیش توجه کنند. زیرا براساسادبیاتسنتیبهره‌وری،می‌توانبهره‌وریراازطریقکاهشورودی‌هاافزایشداد. بااینحال،درارتباطبااطلاعات به عنوان یکی از عوامل کلیدی سرمایه فکری،نیازینیستتاورودی‌هاراکاهشدهیم. زیرااطلاعاتبرعکسموادخاموماشین‌آلاتمصرفنمی‌شوند. بهعلاوهاطلاعاتمی‌تواندازطریقسیستماطلاعاتیشرکتبهاشتراکگذاشتهشودوباهزینهپایینیبرایاهدافگوناگونمورداستفادهقرارگیرد.

همچنین به نظر می‌رسد هم کمیت و هم کیفیت سرمایه‌ی فکری از نقطه نظر بهره‌وری مهم باشد. سرمایه‌ی فکری بیشتر، احتمالا بهتر از سرمایه‌ی فکری کمتر باشد. به عنوان مثال کارکنان شایسته بهتر از کارکنان نالایق کار می‌کنند. به علاوه به کارگیری نیز مهم است. به عنوان مثال سیستم‌های اطلاعاتی پایگاه‌های داده در صورتی که کارکنان از آن‌ها استفاده نکنند، هیچ فایده‌ای برای شرکت ندارند. بنابراین به مدیران شرکت‌های دارویی پیشنهاد می‌شود که علاوه بر کمیت به کیفیت سرمایه فکری توجه داشته باشند.

برقراریارتباطتئوریکیمیانسرمایه فکریوبهره‌وریکاریبسیارمشکلوچالشبرانگیزاست. زیراتاکنونمطالعاتکمیبررویآن‌هاصورتگرفتهوبهطورکاملشناختهنشدهاست. امایکرابطه‌یسادهمیانسرمایه فکریوبهره‌وریوجوددارد (سرمایه فکریموجبارتقایبهره‌وریمیشود (کوجانسیوو لانکویست، 2007)).همچنینبهنظرمی‌رسدکههر یک از اجزای سرمایه‌ی فکری دارای اثر متفاوتی بر روی بهره‌وری است. در واقع می‌توان گفت شرایط شبیه به شرایط فیزیکی است. به عنوان نمونه می‌توان دید که سرمایه‌ی مالی، ماشین‌آلات، کارکنان و انرژی دارای آثار متفاوتی بر روی بهره‌وری هستند. بنابراینآثارمیانایندوبسته (سرمایه فکری و بهره‌وری) می‌تواند بر اساس زمان، صنعت، روش اندازه‌گیری سرمایه فکری متفاوتباشد. لذا در این پژوهش به بررسی جداگانه صنعت داروسازی برای دوره زمانی 6 ساله بر اساس مدل‌های پالیک و ارزش نامشهودها پرداختیم. بر این اساس به پژوهشگران آتی نیز پیشنهاد می‌شود که به صورت دقیق‌تر و جزئی‌تر سرمایه فکری را مورد بررسی قرار دهند به عنوان نمونه ارتباط بین سرمایه گذاری در سرمایه‌ی فکری (پروژه تحقق و توسعه، افزایش شایستگی کارکنان و یا خرید اطلاعات) و بهره‌وری را نیز در کنار دو مدل بیان شده مورد مطالعه قرار دهند.

---

1- عضو هیات علمی گروه حسابداری دانشگاه آزاد اسلامی،واحد مشهد،مشهد، ایران، نویسنده اصلی.

2- کارشناسارشدحسابداریواحد مشهد ،دانشگاه آزاد اسلامی،مشهد، ایران.

[3]- دانشجوی دکتری دانشگاه تهران و  عضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، مشهد، ایران، مسئول مکاتبات. 

[e-mail]

---

[i]. Olsson

[ii]. De-Castro et al

^[iii].Harris et al

[iv]. Giju et al

^[v].Massa and Tesa

^[vi]. Mehralian et al

[vii]. Young et al

[viii]. Davenport

[ix]. Prusak

[x]. Joia

[xi]. Malheiros

[xii]. Kujansivu

[xiii]. Lonnqvist

[xiv]. John Kenneth Galbraith

[xv]. Stewart

[xvi].Seetharaman et al.

[xvii].Prokopenko

[xviii].Marr

[xix].Chatzkel

[xx]. Human Capital

[xxi]. Structural Capital

[xxii]. Customer Capital

[xxiii]. Bontis et al.

[xxiv].Chen et al.

[xxv]. Roos et al.

[xxvi]. Baum

[xxvii]. Silverman

[xxviii]. Tan et al.

[xxix]. Kabrita

[xxx]. Marian

[xxxi]. Salman et al.

[xxxii]. Ahangar.

[xxxiii]. Eatwelland Newman

[xxxiv]. Hannlua

[xxxv]. Ferreira

[xxxvi]. Martinez

[xxxvii]. Bontempi and Mairesse

[xxxviii]. Calculated Intangible Value

[xxxix]. Pulic model

مراجع

1)    انواری رستمی، علی اصغر و محمدرضارستمی،(1382)،  «ارزیابی مدل­ها و روش­ها­ی سنجش و ارزش­گذاری سرمایه فکری شرکت­ها». بررسیهای حسابداری و حسابرسی، شماره 34، صص 51-75.

2)    کارگر، غلامرضا و بتول فرج پور، (1388)، «چگونه بهره­وری را در یک سازمان افزایش دهیم». دوماهنامه توسعه­ی انسانی پلیس، شماره 23، ص­ص. 45-78.

3)    مدهوشی، مهرداد و مهدیاصغرنژاد امیری، (1388)، «­سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه آن با بازده مالی شرکتها». بررسی های حسابداری و حسابرسی، شماره 57،صص.101-116.

4)     عباسی، ابراهیم و امان گلدی صدقی، (1389)، «­بررسی تاثیر عناصر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکت­ها در بورس تهران». بررسی های حسابداری و حسابرسی، شماره 60، صص. 57-74.

5)    قائمی، محمد حسین، سلمان حمیدی، و  اکبر زواری رضایی، (1390)،  «رابطه­ی شاخص­های مالی و شاخص­های بهره­وری در شرکت­های تولیدی». حسابرس. صص. 52،1-5.

6)    جلالی، مریم و مریم مظفری، (1390)، «جایی که حسابداری سنتی ناکارا می­شود چاشنی دموکراسی سنجش سرمایه فکری». توسعه مدیریت، شماره 88، صص. 50-54.

7)      Abernethy, M., Bianchi, P., Del Bello, A., Labory, S., Lev, B., Wyatt, A., Zambon, S. ,(2003),“Study on the Measurement of Intangible Assets and Associated Aeporting Aractices.” Prepared for the Commission of the European Communities Enterprise Directorate General.

8)      Ahangar, R. G. ,(2011), “The Relationship between Intellectual Capital and Financial Performance: An Empirical Investigation in an Iranian Company”. African Journal of Business Management. Vol.5 (1), PP. 88-95.

9)      Baum Joel A. C, Silverman, Brian S. ,(2004), “Picking Winners or Building Them? Alliance, Intellectual, and Human Capital as Selection Criteria in Venture Financing and Performance of Biotechnology Startups”. Journal of Business Venturing. Vol. 19, PP. 411-436.

10)   Bontis, N. ,(2001), “Assessing Knowledge Assets: a Review of the Models Used to Measure Intellectual Capital”. International Journal of Management Reviews. Vol.3(1), PP. 41-60.

11)   Bontempi M.E., J. Mairesse. ,(2014), “Intangible Capital and Productivity at the Firm Level: a Panel Data Assessment”. Economics of Innovation and New Technology. (Forthcoming).

12)   Cabrita, MR, N; Bontis. ,(2008),“Intellectual Capital and Business Performance in the Portuguese Banking Industry”. International Journal of Technology Management. Vol. 43, PP. 212-237.

13)   Chen, J; Zhu , Z; Xie, H, Y ,(2004),“Measuring Intellectual Capital: a New Model and Empirical Study”. Journal of Intellectual Capital. Vol.5(1), PP. 195-212.

14)   Davenport, T, H; Prusak, L ,(1998), “Working Knowledge: How Organizations Manage What They Know”. Boston, MA: Harvard Business School Press.

15)   De-Castro, m., Delgado- Verde, G., Lopez-Saez., M., & Navaz-Lopez, J. E. ,(2011), “Towards an Intellectual Capital –Based View of the Firm: Origins and Nature”. Journal of Business Ethics. Vol.98(4), PP.  649-662.

16)   Eatwell, J, M; Newman, P. ,(1991), “The New Palgrave: A Dictionary of Economics”. Tokyo, Macmillan.PP. 3, 4 .& 12.

17)   Ferreira ,A,I;Martinez,L,F ,(2011), “Intellectual Capital: Perceptions of Productivity and Investment”. RAC,Curitiba. Vol.15(2), PP.  249-260.

18)   Giju, G. C., Badea,L, RUIZ, V. R. L.,& PENA, D. N. ,(2010), “Knowledge Management- the Key Resource in the Knowledge Economy”. Theorical and Applied Economies. 6(6), PP.  27-36.

19)   Hannula, M., Lönnqvist, A. ,(2007), “Intellectual Capital and Productivity: a Conceptualization of theRelationship”. IC Congress 2007, Haarlem, the Netherlands, 3-4 May, 2007.

20)   Harris, R., Mc Adam, R., mc Causland, I., & Reid, R ,(2013), “Knowledge Management as a Source of Innovation and Competitive Advantage for SMEs in Peripheral Regions”. The International Journal of Entrepreneurship and Innovation. Vol.14(1), PP. 49-61.

21)   Joia, L. A. , & Malheiros, R. ,(2010), “Evidências Empíricas Da Influência De Alianças Estratégicas No Capital Intellectual De Empresas” Revista de Administração e Contabilidade de Unisinos. Vol. 7(2), PP. 162-177.

22)   Kujansivu, Paula; Lönnqvist, Antti. ,(2007), “Investigating the Value and Efficiency of Intellectual Capital”. Journal of Intellectual Capital. Vol.8(2), PP.  272-287.

23)   Marian Gruian,C ,(2011),“ The Influence of Intellectual Capital on Romanian Company’s Financial Performance”. Annales Universitatis Apulensis Series Oeconomica. Vol.13(2), PP. 260-272.

24)   Massa, S., & Tesa, S. ,(2009), “A Knowledge Management Approach to Organizational Competitive Advantage; Evidence from the Food Sector”. European Management Journal, Vol. 27(2), PP. 122-141.

25)   Mehralian, G., Rasekh, H. R., Akhavan, P., Rajabzadeh Ghatari, A. ,(2013), “Prioritization of Intellectual Capital Indicators in Knowledge-Based Industries: Evidence from Pharmaceutical Industry.” International Journal of Information Management. Vol. 33(1), PP.  209-216.

26)   Lonnqvist A. ,(2007), “Intellectual Capital and Productivity: Definition and Measurement of the Relationship at Company Level”. Palermo Economic Research Institute Working Papers. 102, p. 28.

27)   Marr, B; Chatzkel, J. ,(2004), “Intellectual Capital at the Crossroad: Managing, Measuring and Reporting of IC”. Journal of Intellectual Capital. Vol. 5(2), PP. 224-227.

28)   Olsson, B. ,(2001), “Annual Reporting Practices: Information about Human Resources in Corporate Annual Reports in Major Swedish Companies”. Journal of Human Resource Costing & Accounting. Vol. 6(1), PP.  39–52.

29)   Prokopenko, J. ,(l987), “Productivity Management: A Practical Handbook. Geneva” International Labour Organization.

30)   Pulic, Ante. ,(2000), “VAICTM – An Accounting Tool Fore IC Management.” International Journal Technology Management. Vol. 20, PP. 702-714.

31)   Pulic, Ante. ,(2004), “Intellectual Capital- Dose It Creates or Destroys Value?” Measuring Bussiness Excellencnce. Vol. 8(1), PP.  62-68.

32)   Roos, J ; Roos, G Dragonetti, N. C. and Edvinsson, L. ,(1997), “Intellectual Capital: Navigating In the New Business Landscape”. Macmillan, Houndmills, Basingtoke.

33)   Salman, R, M; Mansour, H, M; Babatunde ,A ,D. ,(2012), “Impact of Intellectual Capital on Return on Assets in Nigerian Manufacturing Companies”. Interdisciplinary Journal of Research in Business. Vol. 2(4), PP. 21-30.

34)   Seetharaman, A; Bin, Zaini, Sooria,H, H, Saravanan, A, S. ,(2002),“Intellectual Capital Accounting and Reporting in the Knowledge Economy”. Journal of Intellectual Capital. Vol. 3(2), PP. 128-148.

35)   Stewart, T ,(1997), “Intellectual Capital: The New Wealth of Nations”. Doubleday dell publishing group, New York, NY.

36)   Tunc¸ F; Bozbura; Ahmet; Beskese. ,(2007),. “Prioritization of Organizational Capital Measurement Indicators Using Fuzzy AHP”. International Journal of Approximate Reasoning. Vol. 44, PP. 124-147.

37)   Young, Chu; Ling, Lin; Po, Yu; Hsing, Hwa ,Hsiung; Tzu; Yar, Liu ,(2006), “Intellectual Capital: An Empirical Study of ITRI”. Technological Forecasting & Social Change. Vol. 73, PP.  886–902

 

 

 

یادداشت‌ها