بیان وحدت با شگردهای تمثیلی در مثنوی معنوی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 8، دوره 8، شماره 30، دی 1395، صفحه 151-168   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

ماه نظری^*

گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

چکیده

ادبیات عرفانی­ دارای ­­جایگاه­ خاصی است، بخصوص مثنوی معنوی شباهت به معجزه‌ای والا در هنر و ادبیات دارد. مولانا با بیانی زیبا وبه کارگیری تمثیل با شگردهای گوناگون درقالب تشبیه، استعاره، تلمیح، کهن الگوها و ... به تبین مفاهیم­عرفانی وحدت ­وجود در مباحثی چون فنای ذات، صفات وفنای فی الله، با اهداف گوناگونی به نوعی به استدلال مفاهیم وحدت پرداخته است، ­تا ذهن را ازحکمی در مورد چیزی، به حکمی در مورد چیزی دیگر، به دلیل مشابهتی که میان آن دو مقوله­ خلق­­ می­کند، سیر­دهد. وی معتقد ­است ­که این خاصیت صور و قالب­های مادی وج سمانی است که مانع دیدن حقیقت می‌شوند زیرا در ماورای آنان چیزی جز وحدت وجود ندارد. تنها راه رسیدن به حقیقت وجودی جز از راه ِخود فراموشی و ­استغراق در حق دست نخواهد داد. مولوی، برای اثبات وحدت گوهر ارواح، از انواع تمثیلات تشبیهی چون سایه­های کنگره در مقال نورکه مانع تابش نور حقیقت است گفتگو می­کند. در نهایت به نظر مولوی مثنوی دکان وحدت است و هرچه غیر از خدا است ظاهری و ساختگی می‌داند.

کلیدواژه‌ها

مثنوی؛ تمثیل؛ وحدت؛ کثرت

مراجع

قرآن کریم، (1383). ترجمه الهی قمشه‌ای.تهران: چاپخانه اعتماد.

1. ابن عربی، محیی الدّین، (بی تا)، فتوحات مکیّه، بیروت، دار صادر.
2. استعلامی، محمد (1369)، گزیده مثنوی، تهران: زوار.
3. استیوارت، جی.آی.ام (1372)، جیمزجویس، ترجمه منوچهر بدیعی، تهران: نشانه.
4. اکرمی، میر جلیل وهمتی، ذوالفقار، (1389) وحدت وجود و وحدت ادیان از نظر ابن عربی، فصلنامه تخصصی مولوی پژوهی، سال چهارم، شماره نهم.
5. پورنامداریان، تقی (1368)، رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی وفرهنگی.
6. جعفری، محمد تقی (1379)، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، تهران: چاپ خانه حیدری.
7. دوبوکور، مونیک (1376)، رمزهای زنده جان، ترجمه جلال، ستاری، تهران: مرکزی.
8. راشد محصّل، محمّد رضا (1382)، جلوه‌های جلال در شعر عطار، مجله دانشکده ادبیّات وعلوم انسانی دانشگاه بیرجند، شماره سوم.
9. زمانی، کریم (1382)، شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: اطلاعات.
10. سبزواری، حاج ملأ هادی (1374)، شرح مثنوی حاج ملأ هادی سبزواری، ج 2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
11. سجادی، سید جعفر، (1370)، فرهنگ لغات واصطلاحات وتعبیرات عرفانی، تهران: کتاخانه طهوری.
12. شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1366). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
13. عقدایی، تورج (1380). بدیع در شعر فارسی. زنجان: نیکان کتاب.
14. فروزانفر، بدیع الزمان، (1379)، شرح مثنوی شریف، ج 1، تهران: زوار.
15. قیس رازی، شمس (1388). المعجم فی معاییراشعار العجم. تصحیح محمّد قزوینی و ...، تهران: علمی.
16. کاکایی، قاسم (1381)، وحدت وجودبه روایت ابن عربی واکهارت، تهران: هرمس.
17. گراوند، علی، (1388)، بوطیقای قصه درغزلیات شمس، تهران: معین.
18. مولوی، جلال الّدین محمّد بن محمد، (1376)، مثنوی معنوی. تصححیح رینولد نیکلسون. تهران: بهزاد. چ نهم.
19. مولوی، جلال الّدین محمّد بن محمد (1378)، غزلیّات شمس، ج 1 تا 6، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: دانشگاه تهران. چ سوم،
20. میر صادقی، جمال، (1388)، عناصر داستان، تهران: شفا.
21. نیکلسون، رینولد، (1374)، شرح مثنوی معنوی، شش دفتر، ترجمه و تعلیق حسن لاهوتی، تهران: علمی و فرهنگی.