بازتاب اسلام در ادبیات داستانی عراق مطالعة موردی: داستان‌های آمنه صدر (بنت الهدی)

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 1، دوره 8، شماره 29، مهر 1395، صفحه 7-30   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مرتضی زارع برمی^{* 1}؛ سید عدنان اشکوری¹؛ فاطمه کاظمی²؛ سمیه سلطانی¹

¹دانشگاه خوارزمی تهران، گروه زبان و ادبیات عربی، تهران، ایران.

²دانشگاه علامه طباطبایی تهران، گروه زبان و ادبیات عربی، تهران، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر تلاشی برای ارزیابی آثار داستانی آمنه صدر با هدف تحلیل دیدگاه‌های او در مبارزه با واپس‌گرایی زنان مسلمان و همچنین تجددگرایی لجام‌گسیختة آنان در عراق و سایر کشورهای اسلامی است. به همین دلیل، آثار داستانی صدر را باید در زمرة ادبیات هوشیاری اسلامی به شمار آورد و آن-را برخاسته از یک نیاز اجتماعی در عراق معاصر دانست؛ زیرا نویسنده از نگارش این داستان‌ها به دنبال تصحیح معنا و مفهوم ارزش‌ها و مفاهیم دینی از پیرایه‌های محیطی و اجتماعی است. برای عملی ساختن اهداف و مبانی پژوهش می‌کوشیم با روش توصیفی و تحلیلی به شناسایی شخصیت‌ها، پیام‌ها و آیات و روایات سه مجموعه داستان کوتاه صدر به نام‌های «لیتنی کنت أعلم»، «صراع من واقع الحیاة»، «الخالة الضائعة» و چهار داستان بلند او به نام‌های «الفضیلة تنتصر»، «إمرأتان ورجل»، «لقاء فی المستشفی» و «الباحثة عن الحقیقة» بپردازیم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد اسلام دین مهرورزی، ساده‌زیستی، کرامت، عفاف و اعتماد است، زنان می‌توانند همانند مردان الگوی اسلام شناسی باشند، توکل بر خدا رمز آرامش و آسایش انسان است، برهنگی نشانة آزادی و برخورداری زنان از حقوق برابر اجتماعی نیست بلکه آغازی بر تباهی آنان است، پوشش اسلامی رهبانیت نیست و اسلام مخالفتی با سوادآموزی زنان و حضور آن‌ها در فعالیت‌های اجتماعی ندارد.

کلیدواژه‌ها

ادبیات زنان؛ هوشیاری اسلامی؛ آمنه صدر

مراجع

─ قرآن کریم.

─ آلوت، میریام. (1368). رمان به روایت رمان­نویسان، چاپ اول، تهران: مرکز.

─ القطان، عدنان بن عبد الله. (1384). بیداری اسلامی و نیازهای فکری معاصر آن، مجموعه مقالات با عنوان بیداری اسلامی چشم­انداز آینده و هدایت آن، گردآوری شده توسط جمعی از اندیشمندان، جلد یک، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، معاونت فرهنگی.

─ النعمانی، الشیخ محمد رضا. (1420). الشهیدة بنت الهدی سیرتها ومسیرتها، الطبعة الأولی، قم: إسماعیلیان.

─ براهنی، رضا. (1362). قصه­نویسی، چاپ سوم، تهران: نو. 

─ بنت الهدی (آمنة الصدر). (1380). صوت المرأة المسلمة: المرأة و الثقافة، مجلة الأضواء. العدد7و8. السنة الأولی. 15 ربیع الثانی. صص242-243.

─ بنت الهدی (آمنة الصدر). (1980). بطولة المرأة المسلمة، الطبعة الثانیة، بیروت: التعارف للمطبوعات. (ط).

─ بنت الهدی (آمنة الصدر). (1980). کلمة و دعوة، الطبعة الثانیة، بیروت: التعارف للمطبوعات. (ح).

─ بنت الهدی (آمنة الصدر). (2004). الخالة الضائعة، الطبعة الأولی، قم: الکتاب الإسلامی، مطبعة ستار. (ج).

─ بنت الهدی (آمنة الصدر). (2004). الفضیلة تنتصر، الطبعة الأولی، قم: الکتاب الإسلامی، مطبعة ستار. (د).

─ بنت الهدی (آمنة الصدر). (2004). المرأة مع النبی_(ص) فی حیاته و شریعته، الطبعة الأولی، قم: الکتاب الإسلامی، مطبعة ستار. (ی).

─ بنت الهدی (آمنة الصدر). (2004). إمرأتان و رجل، الطبعة الأولی، قم: الکتاب الإسلامی، مطبعة ستار. (ه).

─ بنت الهدی (آمنة الصدر). (2004). باحثة عن الحقیقة، الطبعة الأولی، قم: الکتاب الإسلامی، مطبعة ستار. (ز).

─ بنت الهدی (آمنة الصدر). (2004). ذکریات علی تلال مکه، الطبعة الأولی، قم: الکتاب الإسلامی، مطبعة ستار. (ک).

─ بنت الهدی (آمنة الصدر). (2004). صراع من واقع الحیاة، الطبعة الأولی، قم: الکتاب الإسلامی، مطبعة ستار. (ب).

─ بنت الهدی (آمنة الصدر). (2004). لقاء فی المستشفی، الطبعة الأولی، قم: الکتاب الإسلامی، مطبعة ستار. (و).

─ بنت الهدی (آمنة الصدر). (2004). لیتنی کنت أعلم، الطبعة الأولی، قم: الکتاب الإسلامی، مطبعة ستار. (أ).

─ بنت الهدی (آمنه الصدر). (1382). زن در زندگی پیامبر اکرم، مترجم محمود شریفی، تهران: بین­الملل.

─ بنت الهدی (آمنه صدر). (2006). المجموعة القصصیة الکاملة، الطبعة الأولی، بیروت: المرتضی.

─ بوباش، راضیه. (1387). ترجمه و نقد داستان الفضیلة تنتصر اثر بنت الهدی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

─ جزایری راد، بشری. (1393). الأسلوب القصصی لبنت الهدی. پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه زبان و ادبیات عرب، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز.

─ روحی الفیصل، سمر. (1995). بناء الروایة العربیة السوریة، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

─ سلطانی، سمیه. (1391). ادبیات زنان و بیداری اسلامی (به عنوان نمونه: بنت الهدی صدر). پایان­ نامه کارشناسی ارشد، رشته زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی.

─ محمد، إبراهیم. (1404). دور الشهیدة بنت الهدی فی تطویر واقع المرأة العراقیة، جریدة لواء الصدر، الأربعاء، 16 رجب.

─مستور، مصطفی. (1379). مبانی داستان کوتاه، چاپ اول، تهران: مرکز.

─ مصطفی، یسری. (2009). النساء و القومیة، مجلة طیبة، الرقم 13، مصر.

─ مطهری، مرتضی. (1384). مسئله حجاب، چاپ شصت و چهارم، تهران: صدرا، چاپ فجر.

─ ملبوبی، محمد تقی. (1376). تحلیلی نو از قصص قرآن، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.

─ موسوی گرمارودی، علی. (1375). داستان پیامبران، چاپ پنجم، تهران: قدیانی.

─ نزار، جعفر حسین. (1985). عذراء العقیدة والمبدأ الشهیدة بنت الهدی، الطبعة الأولی، بیروت: التعارف للمطبوعات.

─ نوری، محدث. (1408). مستدرک الوسائل، ج17، الطبعة الأولی، قم: آل بیت قم لإحیاء التراث.