تعیین پتانسیل سیلخیزی با استفاده از روش تاپسیس، مطالعه موردی استان مازندران، حوضه آبریز گلندرود

جغرافیای طبیعی

مقاله 5، دوره 9، شماره 31، خرداد 1395، صفحه 77-87   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

رضا اسماعیلی^{* 1}؛ عیسی جوکار سرهنگی²؛ پروین روشن نکو³

¹استادیار دانشکده علوم انسانی و اجتماعی -گروه جغرافیا دانشگاه مازندران-مازندران-ایران

²دانشیار–دانشکده علوم انسانی و اجتماعی-گروه جغرافیا- دانشگاه مازندران-مازندران-ایران

³کارشناس ارشد ژئومورفولوژی–دانشکده علوم انسانی و اجتماعی- دانشگاه مازندران-مازندران-ایران

چکیده

عوامل مختلفی مانند مورفومتری حوضه، بارش، نوع خاک و پوشش​گیاهی در پتانسیل سیل​خیزی حوضه آبریز نقش دارند. پارامترهای مورفومتری حوضه واکنش هیدرولوژیک ان را کنترل می کنند.  درک واکنش حوضه به بارش سنگین براساس شاخص های ژئومورفیک می تواند برای مطالعهی خطر سیل در حوضه های بدون ایستگاه اندازه گیری مهم باشد. منطقه مورد مطالعه حوضه آبریز گلندرود است که در البرز شمالی، استان مازندران و جنوب شهر رویان قرار دارد. در این تحقیق حوضه گلندرود به 12 زیرحوضه تقسیم شد. دوازده پارامتر شامل مساحت حوضه، تراکم زهکشی، ضریب فشردگی، نسبت گردی، نسبت تلاقی، نسبت مساحت، نسبت طول، شیب دامنه های حوضه، میانگین شیب رود، زمان تمرکز، میانگین بارش سالانه و شماره منحنی (CN) انتخاب شدند. برای کمی کردن پتانسیل وقوع سیل این پارامترها با تکنیک رتبه بندی بر اساس تشابه به حل ایدهآل(تاپسیس) استفاده گردید. تکنیک تاپسیس یکی از روشهای چند شاخصه تصمیم گیری است که به صورت گزینه هایی که از نظر شباهت از ایده آل منفی دورترین حالت و به ایده آل مثبت نزدیکترین حالت را دارد، تعریف می شود. وزن هرپارامتر براساس روش آنتروپی شانون تعیین گردید. نتایج تحلیل تاپسیس نشان می دهد که زیرحوضه های 12، 10 و 3 با ضریب نزدیکی 548/0، 486/0 و 462/0 به ترتیب رتبه های اول تا سوم را بدست آورده اند.

کلیدواژه‌ها

حوضه گلندرود؛ مازندران؛ تاپسیس؛ سیل؛ GIS

مراجع

-         اسلامی، علیرضا و بهرام ثقفیان (1387)، نقش عوامل مورفومتری و اقلیمی حوزه در تولید جریانهای سیلابی(مطالعه موردی حوزه های آبخیز ناحیه غربی خزر)، پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی، شماره 78، صص 157-149.

-         بزرگمهر، کیا (1389)، بررسی استفاده ازمتغیرهای مورفومتری حوزههای آبریز در تحلیل منطقهای سیلاب (مطالعه موردی : حوزه​های آبریز سردآبرود، چالوس و کورکورسر)، فصلنامه علوم و فنون منابع طبیعی، سال پنجم، شماره چهارم، صص 98 – 89.

-         پورطاهری، مهدی(1389)، کاربرد روشهای تصمیم​گیری چندشاخصه در جغرافیا، انتشارات سمت، چاپ اول، ص. 223.

-         ثروتی، محمدرضا و اردوان بهزاد (1390)، برآوردپتانسیل سیلاب با تاکید بر ویژگیهای ژئومورفولوژیک در دو حوضه آبخیز زیلکی و فیره رود با استفاده از روشSCS، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال هشتم، شماره30، صص47-33.

-         ثروتی، محمدرضا، محمود احمدی، کاظم نصرتی و مهدی مزیانی (1392)، پهنه بندی پتانسیل سیل​خیزی حوزه آبخیز سراب دره شهر، فصلنامه جغرافیا(انجمن جغرافیایی ایران)، سال یازدهم، شماره 36، صص 77-55.

-         ثقفیان، بهرام و حسن فرازجو (1386)، تعیین مناطق مولد سیل و اولویت​بندی سیل​خیزی واحدهای هیدرولوژیک حوزه سد گلستان، علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، سال اول، شماره 1، صص 11-1.

-         جوکار سرهنگی، عیسی، ابوالقاسم امیراحمدی و اسحاق نیکزاد (1387)، مدل سازی برآورد سیلاب حوضه های آبی دامنه های شمالی البرز مرکزی با استفاده ازویژگیهای ژئومورفولوژی کمی و مورفومتری و به کارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی، سال 14، شماره 29، صص 162- 141.

-         رضایی​مقدم، محمدحسین، صیاد اصغری و مهدی فیض​الله​پور(1390)، مدل​سازی جریان سیلاب حوضه آبریز رودخانه جاجرود با استفاده از رگرسیون چند متغیره،  فصلنامه جغرافیا(انجمن جغرافیایی ایران)، سال نهم، شماره 30، صص 176- 163.

-         زهتابیان، غلامرضا، جمال قدوسی، حسن احمدی و مجتبی خلیل​زاده (1388)، بررسی اولویت پتانسیل سیل​خیزی زیر حوزه​های آبخیز و تعیین مناطق مولد سیل در آن (مطالعه موردی: حوزه آبخیز مارمه – استان فارس)، فصل​نامه جغرافیای طبیعی سال دوم، شماره 6، صص 13-1.

-         سلیمانی، کریم، محمدبشیر گنبد، سیدرمضان موسوی و شهرام خلیقی(1387)، پتانسیل تولید سیل در حوضه های آبخیز با استفاده از مدل HEC-HMS در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی(مطالعه مورد حوضه معرف کسیلیان)، پژوهش های جغرافیای طبیعی، شماره 65، صص 60 -51.

-         سلیمانی ساردو، فرشاد، سعید سلطانی کوپایی و علی سلاجقه (1391)، مکان​یابی مناطق مؤثر بر دبیاوج سیلاب با استفاده از مدل هیدرولوژیکیHEC-HMS در حوزه سد جیرفت، پژوهش​های آبخیزداری، شماره 95، صص 44-32.

-         قشقایی​زاده، نسیم، احمد نوحه​گر و ارشک حلی​ساز(1391)، تعیین مناطق مولّد سیل و اولویت بندی زیر حوزه ها از لحاظ سیل خیزی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز جاماش استان هرمزگان)، اولین همایش سراسری کشاورزی و منابع طبیعی پایدار، صص 10-1.

-         قنواتی، عزت الله، امیر کرم و مرضیه آقا علیخانی (1390)، کارآیی روش تحلیل سلسله مراتبی در مطالعات سیل خیزی، فصلنامه جغرافیا(انجمن جغرافیایی ایران)، سال نهم، شماره 31، صص 275– 255.

-         محمودی، فرج الله، مجتبی یمانی و شهرام بهرامی (1386)، ارزیابی مدل هیدروگراف واحد لحظه‌ای ژئومورفولوژیکی (GIUH) در حوضه آب خیز کنگیر(ایوان غرب)، پژوهش​های جغرافیایی، شماره 60، صص 14- 1.

-         مقیمی، علی، سیدرضا موسوی حرمی، احمد معتمد و حسن احمدی(1388)، بررسی تأثیر متغیرهای مورفومتری حوضه بر روی دبی حداکثر سیل در حوضه آبریز رودخانه چالوس با استفاده از روش های آماری و مدل های ریاضی، فصلنامه علمی پژوهشی زمین و منابع واحد لاهیجان، سال دوم، شماره اول، صص 80-65.

-         ملکی، امجد، همایون حصادی و نوشین پیروزی نژاد (1392)، برآورد مقادیر سیلاب و ارائه مدل سیل خیزی در حوضه آبخیز رازآور، جغرافیا و برنامه ریزی، سال 17، شماره 46، صص 239 – 223.   

-         ملکیان، آرش، اصغر افتادگان خوزانی و غدیر عشورنژاد (1391)، پهنه بندی پتانسیل سیل خیزی حوزه ی آبخیز اخترآباد با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی، پژوهش های جغرافیای طبیعی، دوره 44، شماره 4، صص 152-131.

-         مؤمنی، منصور(1392)، مباحث نوین تحقیق در عملیات، ناشر: مؤلف، چاپ پنجم، ص 342.