بررسی و تحلیل علل ابهام و دیریابی مفهوم در اشعار صائب

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 2، دوره 8، شماره 30، بهمن 1395، صفحه 31-62   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدحسین کرمی¹؛ علی مظاهری رودبالی²

¹استاد زبان و ادبیات فارسی.دانشگاه شیراز.شیراز.ایران

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی.دانشگاه شیراز.شیراز.ایران

چکیده

 صائب تبریزی به عنوان نماینده­ی سبکی که به تازه­گویی و طرز نو و ابتکار شهرت دارد، یکی از برجسته­ترین شاعران غزل­گوی ایران است که در میانه­ی دو جریان اصلیِ سبک هندی قرار دارد : شاعران عامی وکم سواد و سبکِ ساده و روان و شاعران هندی و زبان دشوار...از اواخر قرنِ دهم، شعر فارسی به سوی یک دشواریِ معما گونه پیش می رود که غالب ابهامات شعری، حاصل دستکاری­های زبانی و هنجارگریزی­های معنایی است که از رهگذرِ تلاش در کشفِ روابط تازه و ایجادِ تصاویرِ پارادوکسی حاصل می شود. ابهام در شعرِ صائب تبریزی از نوعِ ابهاماتِ شعریِ شاعرانی مانند حافظ و مولانا نیست ،زیرا ابهام در شعر این شاعران بیشتر به دلیل وسعت معناست ، همچنین با ابهاماتِ شعریِ شاعرانی چون انوری و خاقانی متفاوت است،چرا که دشواریِ شعر آنان بر اثر ورود اطلاعات علمی ،فلسفی،تاریخی،دینی و غیره می باشد و فهمِ آن مستلزمِ دانستن مقدمات است.مقاله­ی حاضر به بررسی عوامل ابهام آفرینِ شعر صائب با تأکید بر عوامل هنری می­پردازد. تعمّدِ صائب در ایجاد بعضی از ابهامات و در عین حال زیبایی­های شعری به همراه تحلیلِ علت­های ابهامِ شعر صائب، از یافته­های این مقاله است .

کلیدواژه‌ها

ابهام شعری؛ تازه گویی؛ دیریابی؛ سبک هندی؛ صائب تبریزی؛ طرز نو؛ معنی بیگانه

مراجع

1. احمدی ،بابک.(1370 ). ساختار و تأ ویل متن. تهران: مرکز.
2. اسکویی، نرگس .(1390 ).« روش آشنایی زدایی در شعر صائب »،پژوهشنامه­ی فرهنگ و ادب ،س4، ش11 ،ص183.
3. چند بهار ، لاله تیک.(1380 ).بهار عجم. تصحیح کاظم دزفولیان، تهران: طلایه.
4. حسن پور آلاشتی،حسین .(1390 ). «عواملِ ابهامِ معنایی در شعر طالب آملی »،پژوهشنامه­ی زبان و ادبیات فارسی ،س 3 ، ش9 صص108 -93 .
5. خوانساری، محمد.( 1364 ). منطق صوری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
6. دهخدا ،علی اکبر .(1373).لغت نامه .دوره­ی شانزده جلدی ،زیر نظر معین و جعفر شهیدی  تهران :دانشگاه تهران.
7. شفیعی کدکنی، محمد رضا.(1366). شاعر آیینه ها(بررسی شعر بیدل و سبک هندی) تهران: آگاه.
8. شمیسا،سیروس .(1366 ). فرهنگِ اشاراتِ ادبیات فارسی. تهران: فردوس.
9. ---------- .(1381). نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس.
10. صائب تبریزی، محمد علی .(1383) . دیوان، به کوشش محمد قهرمان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.  صفا، ذبیح الله. (1379 ). تاریخ ادبیات ایران ، ج4 ، به کوشش محمد ترابی نژاد،تهران، فردوسی.
11. صفوی ، کوروش.(1384). معنی شناسی.تهران: سوره
12. العلوی، یحیی بن حمزه .(1332 ) .الطراز المتضمّن لاسرار البلاغه و علوم حقایق الاعجاز . القاهره.
13. فتوحی، محمود. (1387). «ارزش ادبی ابهام از دو معنایی تا چند معنایی» مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، س 16، ش62، صص 36-17.
14. ---------------- .(1379). نقد خیال، تهران: نشر روزگار.
15. کرمی ، محمد­حسین.(1383).« آرایش و آفرینش واکی ، شیوه ای بدیع در آفرینش هنری(بر پایه ی دیوان خاقانی) » نشریه­ی دانشکده­ی ادبیات دانشگاه تبریز سال 47 ، شماره­ی مسلسل 193 ، صص 1-34.
16. گلچین معانی،احمد.(1381).فرهنگ اشعار صائب،ج1،تهران:امیر کبیر.
17. محبتی،مهدی.(1380).بدیع نو ،ج1،تهران:سخن.
18. نفیسی، آذر.(1368).«آشنایی زدایی در ادبیات». کیهان فرهنگی ، تهران: س6 .ش62.
19. همایی،جلال الدین.(1373). معانی وبیان.ج2،تهران:هما.