تحلیل و بررسی آرایه ی «تقابل فعل» در سروده های سعدی و حافظ

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 4، دوره 8، شماره 30، بهمن 1395، صفحه 103-117   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

احمد ذاکری

دانشیار زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج،کرج، ایران

چکیده

یکی از آرایه‌های هنری در ادبیات فارسی «تقابل یا تنافی فعل» است که در ساحت زبان رخ می‌نماید و صنعتی بدیعی به شمار می‌آید. آرایه‌ی تقابل فعل اگر هنرمندانه و به صورت پیوسته همراه با آرایه‌هایی همچون لفّ و نشر و جناس، شکل بگیرد بر بلاغت و زیبایی سخن می‌افزاید. این آرایه از نظر بسامد و فراوانی که بتواند ویژگی سبکی محسوب شود یعنی از فراوانی برخوردار باشد فقط در شعر و نثر جناب سعدی و حضرت حافظ، دیده می‌شود و منحصر به این دو قلّه شعر و ادب فارسی دری است.
نگارنده در این گفتار می کوشد با نیم نگاهی به هنر شعر و ساحت زبان به ضرورت آرایه ی بدیعی «تقابل فعل» به بررسی و تحلیل آن در شعر سعدی و حافظ بپردازد.

کلیدواژه‌ها

شعر؛ ساحت زبان؛ بدیع؛ تقابل فعل؛ سعدی؛ حافظ

مراجع

1. ابرامز،‌ مایرهوارد (1387) فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمه سعید سبزیان، چاپ اوّل از ویراست نهم، انتشارات رهنما، تهران.
2. ابن قتیبه، ابومحمّدبن‌عبدالله بن مسلم، (1363) الشعر و الشعرا،‌ ترجمه آ. آذرنوش چاپ اوّل،‌ انتشارات امیرکبیر تهران.
3. احمدی، بابک، (1387) الف، «آفرینش و آزادی و جستارهای هرمنوتیک و زیباشناسی»، چاپ پنجم،‌ تهران، نشر مرکز.
4. احمدی، بابک، (1392) حقیقت و زیبایی،‌ چاپ پنجم، نشر مرکز، تهران.
5. بیدل دهلوی، عبدالقادر، (1368) دیوان که به تصحیح خال محمد خسته، چاپ دوم، کتاب‌فروشی فروغی،‌ تهران.
6. تولستوی، لئون، (1372) هنر چیست؟،‌ ترجمه کاوه دهگان، انتشارات امیرکبیر، چاپ هشتم، تهران.
7. حافظ، شمس‌الدین محمّد، (1359) دیوان،‌ به کوشش پرویز ناتل خانلری، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران و ... تهران.
8. حافظ، شمس‌الدین محمّد، (1362)، ملحقّات غزلیات، به کوشش پرویز ناتل خانلری، انتشارات خوارزمی، تهران.
9. حافظ، شمس‌الدین محمّد، (1347) دیوان، تصحیح محمّدعلی فروغی، محمّد قزوینی، قاسم غنی، انتشارات اقبال، تهران.
10. حافظ، شمس‌الدین محمّد، (1363)، دیوان غزلیات، به کوشش خلیل خطیب رهبر، چاپ اوّل، کتاب‌فروشی صفی علیشاه، تهران.
11. حسینی، امیربرهان‌الدّین، (1384) بدایع‌الصنایع، تصحیح رحیم مسلمانیان، بنیاد موقوفات محمود افشار، چاپ اوّل، تهران.
12. دیچز، ویلیام، (1366) شیوه‌های نقد ادبی، ترجمه غلام حسین یوسفی و صدقیانی، انتشارات محمّدعلی علمی، چاپ اوّل، تهران.
13. رادویانی، محمّدبن عمر، (1362)، ترجمان البلاغه، تصحیح احمد آتش، چاپ دوم، انتشارات اساطیر، تهران.
14. سعدی، مصلح‌الدّین، (1368) گلستان،‌ تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ اوّل، انتشارات خوارزمی، تهران.
15. سعدی، مصلح‌الدّین، (1366) دیوان غزلیات، شرح خلیل خطیب رهبر، جلد 1، چاپ اوّل، انتشارات سعدی، تهران.
16. سعدی، مصلح‌الدّین، (1366) دیوان غزلیات، شرح خلیل خطیب رهبر، جلد دوم، چاپ اوّل، انتشارات سعدی، تهران.
17. سعدی، مصلح‌الدّین، (بی‌تا) کلیات سعدی، تصحیح محمّدعلی فروغی، انتشارات موسی علمی.
18. سعدی، مصلح‌الدّین، (1389) بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ دهم، انتشارات خوارزمی، تهران.
19. شفیعی کدکنی،‌ محمدرضا، (1366) شاعر آینه‌ها، ‌انتشارات آگاه، تهران.
20. شمس قیس، محمّد، (1360) المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمّد قزوینی، چاپ سوم، کتاب‌فروشی زوّار، تهران.
21. عطّار، فریدا‌لدّین، (1347)، منطق‌الطّیر، تصحیح محمّدجواد مشکور، چاپ سوم، کتاب‌فروشی تهران، تهران.
22. فیشر، ارنست، (1357) ضرورت هنر در روند تکامل اجتماعی، برگردان فیروز شیروانلو، چاپ هفتم، انتشارات توس، تهران.
23. مکاریک، ایرناریما، (1390) دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمّد نبوی، نشر آگه، تهران.
24. مولانا، جلال‌الدّین، (1363) مثنوی، به همّت نیکلسون، جلد 1، چاپ سوم، انتشارات مولی، تهران.
25. نظامی گنجه‌ای، الیاس، (1378) مخزن‌الاسرار، تصحیح برات زنجانی، چاپ اوّل، انتشارات دانشگاه تهران.
26. وطواط، رشیدالدّین، (1362) حدایق السّحر فی دقایق الشّعر، تصحیح عباس اقبال، کتابخانه سنایی و طهوری، تهران.

27. Nqrgard,N.M Busse.B. and Montoro.R.(2010).Key Terms in Stylisics.London and newyork: Continuum

1. درپر،مریم.(1393)« رده بندی و آسیب شناسی پژوهش های سبک شناسی فارسی و راه حل های پیشنهادی» فصلنامه ی فنون ادبی .سال ششم،ش1(پیاپی10) بهار و تابستان 13963،صص131-142.