تحلیل و بررسی نقد اجتماعی در مصیبت نامه ی عطار بر مبنای روش شناسی اسکینر

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 6، دوره 8، شماره 30، بهمن 1395، صفحه 137-172   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم الهی زاده¹؛ عبدالمجید محققی²

¹عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان(پردیس کوثر یاسوج)،یاسوج،ایران

²استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه دولتی یاسوج،یاسوج،ایران.

چکیده

یکی از درخشان­ترین وجوه عرفان اسلامی– ایرانی، همزیستی و همدردی با توده­ی مردم است. عارفان برجسته­ی ایران زمین، سعادت خود را در گرو سلامت ابنای بشر می­دانسته­، آمال و آرزوهای خود را برای نیل به آرمان شهر مورد نظرشان در قالب نقدهای مستقیم و غیر مستقیم بیان می­کرده­اند. یکی از این عرفای بزرگ، عطار نیشابوری است که در نقد سیاسی و اجتماعی، چهره­ای ممتاز دارد. مثنوی­های او پر از نقدهای تمثیلی تند و بی پروا نسبت به حکام و دیگر اقشار جامعه است. واکاوی و گونه شناسی نقدهای عطار و کشف نیت این عارف بزرگ از پرداختن به نقد، هدف این مقاله است. فرض این مقاله آن است که: زمانه­ای که عطار در آن می­زیسته­ است، روزگاری بس آشفته و بی­سامان بوده و عطار در نگارش مصیبت نامه  از خلال حکایات گوناگون و جذاب، با زبان تمثیل و نماد، نیت نقد قدرت حکام ، آزمندان و دنیا دوستان، متعصبین مذهبی و ریاکاران را در سر داشته است. برای آزمون فرض حاضر از روش پژوهش هرمنوتیک اسکینر بهره گرفته شده است.

کلیدواژه‌ها

عطار؛ درد دین؛ نقد سیاسی و اجتماعی؛ زبان نمادین؛ طنز

مراجع

1. نهج­البلاغه، (1382)، مترجم:علی اصغر فقیهی. قم: آیین دانش
2. اکوانی، سید حمدالله و شفیعی سیف­آبادی، محسن. (1394). " معرفت دینی و تاثیر آن بر مفهوم آزادی در اندیشه­ی امام خمینی(ره)" . پژوهش­نامه­ی انقلاب اسلامی، شماره­ی 15: 64-45
3. بهزادی اندوهجردی، حسین. (1378) طنز و طنزپردازی در ایران. تهران: صدوق
4. پورنامداریان، تقی. (1389). رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی. تهران : علمی و فرهنگی
5. .................................. (1390). دیدار با سیمرغ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
6. .................................. . (1380). در سایه­ی آفتاب. تهران: سخن
7. جان­پرور، یوسف. ( 1391 ). " نقد اجتماعی و سیاسی در مثنوی­های عطار" . رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره­ی 103: 35-32
8. جعفری، رخساره. (1389). طنز در مثنوی­های عطار. پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد، دانشگاه زنجان.
9. خسرو­پناه، عبدالحسین. (1383). کلام جدید. قم: مرکز مطالعات و پژوهش­های فرهنگی.
10. درگاهی، زین العابدین. (1389). " شعر، نقد و شعر اجتماعی" . کتاب ماه ادبیات: شماره­ی 38 پیاپی152: 42-37
11. راز شیرازی، میرزا ابوالقاسم. (1384). مناهج انوار المعرفه فی شرح مصباح الهدایه و مفتاح الحقیقه. تهران: انس تک
12. ریتر، هلموت .(1374).دریای جان. ترجمه: عباس زریاب خویی و مهر آفاق بایبردی. تهران: بین الملی الهدی
13. ریخته­گران، محمد­رضا. ( 1378 ). منطق و مبحث علم هرمنوتیک، اصول و مبانی علم تفسیر. تهران: کنگره
14. زرین­کوب، عبدالحسین.(1374). آشنایی با نقد ادبی. تهران: سخن
15. ............................................ ..(1378). صدای بال سیمرغ. تهران: سخن
16. ......................................... . ( 1384). سیری در شعر فارسی. تهران: سخن
17. سنگری، محمدرضا. (1387). " بررسی شعر انقلاب اسلامی. کتاب ماه ادبیات" . شماره­ی 13، پیاپی 127: 36-32
18. شجیعی، پوران. (1378). مسافر سرگشته. تهران: مؤسسه­ی فرهنگی سیمای دانش
19. شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1380). زبور پارسی. تهران:آگاه
20. صارمی، سهیلا. (1373). مصطلات عرفانی و مفاهیم برجسته در زبان عطار. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
21. صارمی، سهیلا. (1382). سیمای جامعه در آثار عطار. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
22. صفا، ذبیح اله. (1371). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوس
23. عطار، فرید الدین محمد.(1388). مصیبت­نامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن
24. علوی مقدم، مهیار. (1386). " کاربرد تحلیل­های هرمنوتیکی و تاویل­گرایانه در شعر حافظ" ، فصل­نامه­ی دانشگاه آزاد مشهد، شماره­ی 15 و 16: 123-110
25. فروزانفر، بدیع الزمان.(1389). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فرید الدین عطار نیشابوری. تهران: آسیم
26. نیری، محمد یوسف. (1392). نرگس عاشقان. شیراز: مرکز نشر دانشگاه
27. نیک­روز، یوسف. (1387). " بررسی مفهوم عرفانی " درد " در شعر عطار" . فصل­نامه­ی علمی پژوهشی کاوش­نامه، شماره­ی17: 247-210
28. مرتضوی، خدایار. (1386). " تبیین روش­شناسی اندیشه­ی سیاسی از منظر کوئنتین اسکینر" . پژوهش­نامه­ی علوم سیاسی، شماره­ی1: 192-159
29. منوچهری، عباس. (1386). رهیافت و روش در علوم سیاسی. تهران: سمت
30. میریان حسین آبادی و الهام بخش، مریم سادات و سید محمود. (1385). " دیوانگان: سخن­گویان جناح معترض جامعه در عصر عطار" . فصل­نامه­ی علمی پژوهشی کاوش نامه، شماره­ی 13: 102-71
31. واعظی، احمد. (1381). " درآمدی بر هرمنوتیک. نقد کتاب "، شماره­ی 23 : 146-115