نظام داستان‎پردازی در حکایات حدیقۀ سنایی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 8، دوره 8، شماره 30، بهمن 1395، صفحه 199-229   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی‎محمد مؤذنی¹؛ منیر خلیلیان²

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران،تهران،ایران.(نویسنده مسئول)

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج ،کرج ،ایران

چکیده

حدیقه‎الحقیقه سنایی منظومه‎ای است عرفانی که در قالب داستان‎ها و حکایات و تمثیل‎ها به آموزش تعالیم دینی و اخلاقی می‎پردازد. این اثر از متون عرفانی است که ایجاز و سادگی خصیصۀ عمدۀ آن است. بنابراین پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از ابزارکتابخانه‌ای انجام گرفته، بر آن است تا نظام پردازش داستان‎های حدیقه‎الحقیقۀ سنایی غزنوی، خصوصاً حکایت‎های کوتاه آن را با الگو قراردادن ویژگی کمینه‎گرایی تجزیه و تحلیل، و عناصر و ویژگی‎های حکایات این اثر را با عنایت به شخصیّت ‎و شخصیّت‏پردازی، پیرنگ، جایگاه گفتگو، صحنه و صحنه‏پردازی، بررسی نماید. برای رسیدن به این منظور، سی حکایت از حدیقۀ سنایی انتخاب و ویژگی‎های مختلف آن بررسی و تحلیل شد و نتایج به دست آمده مبنی بر این است که حکایات حدیقه سنایی بسیاری از ویژگی‎های کمینه‎گرایی همچون: ایجاز، پیرنگ ساده، بسیاری گفتگو، محدودیت شخصیّت‎ها و صحنه‎پردازی را داراست و سنایی در این زمینه بسیار موفّق بوده است.

کلیدواژه‌ها

داستان‎پردازی؛ حکایات عرفانی؛ کمینه‎گرایی؛ حدیقه‎الحقیقه؛ سنایی

مراجع

1. براتی، محمود، و محبوبه همتیان (1389)، «کاربردهای پرسش در حدیقۀ سنایی»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال ششم، شمارۀ 21، زمستان، 65-91.
2. بهار، محمّدتـقی (1373)، سبک‌ شناسی(دوره 3 جلدی)، تهران: انتشارات امیرکبیر.
3. پارسا، سید احمد (1385)، «مینی‎‌‎مالیسم و ادب پارسی»، مجلۀ دانشکدۀادبیّات و علوم انسانی دانشگاه باهنر کرمان، شمارۀ 20، صص27-48.
4. پورنامداریان، تقی (1388)، درسایۀ آفتاب، تهران: سخن.
5. توکّلی،حمیدرضا (1389)،از اشارت‎ها‎‎ی دریا؛بوطیقای روایت در مثنوی،تهران: مروارید.
6. جزینی، محمدجواد (1378)، «ریخت‎شناسی داستان‏های مینی‎‌‎مالیستی»، ماهنامه کارنامه، دورۀ 1، شماره 6.
7. رضی، احمد و سهیلا روستا (1388)،«کمینه‎گرایی در داستان‎نویسی معاصر»، مجلّۀ متن ‎شناسی ادب فارسی، دورة 45، شماره 3،صص 77-90.
8. سلیمانی،محسن (1374)،فن داستان نویسی،چاپ دوم،تهران: امیرکبیر.
9. سنایی غزنوی،ابوالمجد مجدودبن آدم (1385 )، دیوان، سعی و اهتمام محمّد تقی مدرّس رضوی،چاپ ششم،تهران: انتشارات سنایی .
10. شکری،فدوی (1376ش)،واقع‎گرایی در ادبیّات داستانی معاصر ایران،تهران: انتشارات نگاه.
11. صیادکوه،اکبر و مانا اخلاق  (1387)، «عنصر شخصیّت‎ در حکایت‎های حدیقۀ سنایی»،نشریۀ گوهر گویا،سال دوم،شمارۀ 6،تابستان. صص136-154.
12. عبداللّهیان،حمید (1386)، «داستان بیت؛یک قالب داستانی تازه»، مجلّه پژوهش‎های ادبی، بهار، شمارۀ 15،111- 124.
13. فتوحی،محمود و محمدخانی،علی‎اصغر (1385)،شوریده‎ای در غزنه،تهران: سخن.
14. فرد،رضا (1377)،فنون آموزش داستان کوتاه،تهران: امیرکبیر.
15. کادن، جان آنتونی (1380)، فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد، تهران: شادگان.
16. گوهرین، کاوه (1389)، داستان دوستان، تهران: انتشارات طرح نو.
17. محمودیان،محمدرفیع (1382)،نظریۀ رمان و ویژگی‌های رمان فارسی،تهران:انتشارات فرزان.
18. مستور،مصطفی (1379)، مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.
19. میرصادقی، جمال (1376)، ادبیات داستانی(قصه، رمانس، داستان کوتاه، رمان)، تهران: سخن.
20. ----------- (1380)،راهنمای رمان‎نویسی به ضمیمه واژه ‎نامه اصطلاحات ادبیات داستانی، تهران: سخن.
21. ----------- (1390)، عناصر داستان، تهران: نشر سخن.
22. یونسی،ابراهیم (1340)،هنرداستان نویسی،تهران: امیرکبیر.