تحلیل جامعه‌شناختی ماهیت، علل وقوع و پیامدهای جنبش مشروطیت در ایران

تغییرات اجتماعی - فرهنگی

مقاله 5، دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 40، فروردین 1393   

نویسندگان

فیروز راد¹؛ جواد شیخی²

¹دانشگاه پیام نور تبریز ـ ایران

²کارشناس ارشد جامعه‌شناسی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز و دانشجوی مقطع دکتری جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

چکیده

مقاله حاضر درصدد بررسی و تحلیل این سؤال اصلی است که ماهیت، علل وقوع و پیامدهای جنبش مشروطیت ایران چه بوده است؟ در همین راستا، از تئوری التهاب اجتماعی نیل اسملسر بهره گرفتیم و به‌علاوه، روند جنبش مشروطیت را براساس این تئوری مورد بررسی قرار دادیم. تجزیه و تحلیل داده­هایی که با روش جامعه­شناسی تاریخی و با استفاده از فن اسنادی گردآوری شده، مؤید آن است که جنبش مشروطیت ایران در یک بستر دیالکتیک، برخاسته از شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی زمان خود و در ادامه تأثیر مدرنیته و اندیشه بیداری در کشورهای مشرق زمین، با رویکردی غالباً ضد استبدادی و نیل به ترقی و پیشرفت به‌وجود آمد. این جنبش در واقع نوعی رفتار جمعی بود که از التهاب ساختی اجتماعی نشأت گرفت و نیروهای اجتماعی دخیل در آن را در جهت تغییر نظم (هنجار) موجود سوق داد. بنابراین براساس طبقه­بندی اسملسر، جنبش مشروطیت ایران احتمالاً در حوزه جنبش معطوف به هنجار قرار می­گیرد. هرچند این جنبش توانست در جنبه آرمانی خود به محدود کردن قدرت مطلقه، تدوین قانون اساسی و برقراری مجلس بینجامد، لیکن در مقام عمل نتوانست تغییرات عمیقی در جامعه بیافریند؛ به‌گونه­ای که در اوج سرشت تراژیک خود، به ظهور استبداد رضاشاهی ختم گردید.

کلیدواژه‌ها

مشروطیت؛ جنبش اجتماعی؛ رفتار جمعی؛ التهاب اجتماعی