نقش عوامل ژئوموفولوژیک در توسعه فیزیکی شهرها با استفاده از نرم‌افزار GIS (مطالعه موردی: بخش میمند- فارس)

جغرافیای طبیعی

مقاله 2، دوره 9، شماره 32، شهریور 1395، صفحه 17-34   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

علی شکور^{* 1}؛ علی شمس الدینی²؛ لیلا توکلی³

¹دانشیار گروه جغرافیای انسانی دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت

²استادیار گروه جغرافیا، واحد مرودشت ،دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران

³کارشناس ارشد ژئومورفولوژی در برنامه ریزی محیطی، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

چکیده

فرایندهای طبیعی به ویژه ژئومورفولوژی نقش مهمی در در روند مکان یابی، برنامه­ریزی و توسعه شهرها بر عهده دارد. به نحوی­که از گذشته تاکنون سعی شده که بهترین مکان به لحاظ محیطی و ژئوموفولوژیک برای استقرار و روند توسعه فیزیکی شهرها در نظر گرفته شود. در پژوهش حاضر به بررسی ژئومورفولوژی کاربردی و نقش آن در توسعه فیزیکی بخش میمند با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و تکنیک­های ارزیابی چند معیاره تحلیل سلسله مراتبی (AHP) پرداخته شده است. برای این کار معیارهای مؤثر از جمله: ارتفاع، شیب، جهت شیب، لیتولوژی، کاربری اراضی، سطح آب زیرزمینی، بافت خاک، فاصله از آبراهه و فاصله از گسل استفاده شده است. هر کدام از معیار های مورد بررسی طبق نظر کارشناسی و با استفاده از نرم­افزار Expercho_ice وزن گذاری گردید. در نهایت با توجه به مقایسه تحلیلی، پهنه های مناسب وضع موجود شهر و نقشه ژئومورفولوژی منطقه بر اساس نقاط بحرانی با پهنه های مناسب حاصل از تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام گرفت. نتایج تحقیق حاکی از این است که نقش عوامل ژئومورفولوژی در مکان گزینی بخش میمند بسیار مؤثرتر از دیگر عوامل محیطی بوده است. همچنین تحلیل داده ها نشان می دهد که بخش میمند و محلات مختلف آن در معرض تهدید عوامل مختلف محیطی قرار دارند. برخی از این عوامل نظیر شیب به صورت جدی محدودیت ایجاد نموده و شرایط نامناسبی را برای وقوع سایر مخاطرات محیطی نظیر حرکات دامنه ای فراهم می کند. بدین منظور باید به تبعیت از فرایندهای ژئومورفولوژیک روند گسترش شهر امتداد یابد.   

کلیدواژه‌ها

شهر؛ توسعه شهری؛ ژئومورفولوژی شهری؛ میمند؛ نرم افزار GIS

مراجع

1. رجایی، عبدالحمید.1373. ژئومورفولوژی کاربردی در برنامه ریزی و عمران ناحیه ای، تهران، انتشارات قومس.
2. رجایی، عبدالحمید.1379. کاربرد ژئومورفولوژی در آمایش سرزمین و مدیریت محیط، تهران، نشر قومس.
3. رضایی مقدم، محمد حسین و مهدی ثقفی (1384): کاربرد تکنیکهای جدید برای طبقه بندی و تحلیل مخاطرات ژئوموفولوژی در گسترش شهر تبریز، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 9، شماره 38، تهران، صص 76-47.
4. رهنمایی، محمد تقی .1369 . جغرافیا و برنامه ریزی ناحیه ای در ایران ؛ جزوه کلاسی دوره کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
5. زمردیان، محمدجعفر .1389. کاربرد جغرافیای طبیعی در برنام هریزی شهری و روستایی، انتشارات سازمان سمت، چاپ سوم، تهران.
6. زیاری،کرامت الله .1389. برنامه‎ریزی کاربری اراضی شهری، دانشگاه یزد.
7. سایت پایگاه ملی داده های علوم زمین.
8. سعیدنیا، احمد.1383.کاربری زمین شهری، کتاب سبز شهرداری، جلد دوم، انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور، چاپ سوم.
9. شیعه، اسماعیل.1381 . مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری، تهران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
10. عزیزپور، ملکه .  ١٣٧٤. توان سنجی محیط طبیعی و توسعه فیزیکی شهر تبریز ؛ دانشگاه تربیت مدرس، رساله دکتری در رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، تهران.
11. علایی طالقانی، محمود.1382. ژئومور فولوژی ایران، تهران،نشر قومس.
12. قربانیان، جبرائیل، فتحیان، حسین، اسدی، مهدی (1391): بررسی ژئومورفولوژی کمی حوضه رود کارون و کاربرد آن در عمران شهر اهواز، فصلنامه آمایش محیط، دوره 5، شماره 19، ملایر، صص 45-27.
13. کرمی، محمد.1386. مکان‎یابی بهینه پارکینگ های طبقاتی در شهر قم با استفاده از GIS، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر رضویان، دانشکدة علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی.
14. ﻛﺮم، اﻣﻴﺮ؛ ﻣﺤﻤﺪی، اﻋﻈﻢ. (1388). ارزﻳﺎﺑﻲ و ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻨﺪی ﺗﻨﺎﺳﺐ زﻣﻴﻦ ﺑﺮای ﺗﻮﺳﻌﻪ  فیزﻳﻜﻲ ﺷﻬﺮ ﻛﺮج و اراﺿﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎی ﻃﺒﻴﻌﻲ و روش ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی ﻃﺒﻴﻌﻲ، 1(4)، 74-59.
15. محمودی، فرج الله، .1376. ژئومورفولوژی در مطالعات محیطی ،مجموعه مقالات همایش پژوهش ها و قابلیت علم جغرافیا در عرصه سازندگی.
16. مخدوم‎ فرخنده، مجید و دیگران(1380. ارزیابی و برنامه‌ریزی محیط زیست با سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی، مؤسسه چاپ و دانشگاه تهران.
17. معتمد، احمد و ابراهیم مقیمی.1378. کاربرد ژئومورفولوژی در برنامه ریزی، تهران، انتشارات سمت.
18. مهدوی و کریم زاده .1385. چگونگی پهنه بندی بخش مرکزی شهرستان ورزقان با توجه به عوامل طبیعی و انسانی با استفاده از ابزار GIS پرداخته اند.
19. نادرصفت،محمد حسین.1379. ژئومورفولوژی مناطق شهری، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور.
20. هو ک.ج.ام.1372. ژئومورفولوژی در برنام هریزی محیطی، ترجمه محمد جعفر زمردیان، انتشارات سازمان سمت، چاپ اول، تهران.
21. هوک، ج. ام.1372. ژئومورفولوژی در برنامه ریزی محیطی، ترجمه محمد جعفر زمردیان، تهران، انتشارات سمت.
22. وزارت مسکن وشهرسازی, برنامه ریزی شهری در پروژه آماده سازی زمین.1367..
23. ویلیامز، جاناتان .1376. اطلاعات جغرافیایی از فضا،علی اصغرروشن نژاد، سازمان اطلاعات جغرافیایی، تهران.