بررسی چگونگی و چرایی نگاه متفاوت شاعران سبک اصفهانی به عناصر اسطوره‌ای

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 1، دوره 12، شماره 45، اسفند 1395، صفحه 11-33   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

مراد اسماعیلی

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گنبدکاووس

چکیده

اسطوره درتمام ادوار وسبک‌های شعر فارسی، براساس نطام فکری و اندیشگی هردوره، جلوه‌گاهِ جهان‌بینی مردمان آن عصربوده است و با اشکال وکارکردهای متفاوت ی در شعروارد شده است. درقرن دهم هجری،باروی کارآمدن دولت صفوی،تحولی اساسی در جامعه ایران وبه تبع آن در تمام حوزه‌های فکری وهنری آن رویداد. در این دوره،سبکی درشعرفارسی شکل گرفت که باسبک‌های قبل از آن دارای تمایزاتی آشکار بودوشعرفارسی چه از لحاظ صوری و چه معنایی دگرگون شد. یکی ازعناصری که بیشترین دگرگونی در آن حاصل شد،نحوه به کارگرفته شدن اسطوره‌ها در شعر شاعران این عصر است؛که با دوره‌های پیشین تمایز آشکار دارد.در توضیح این امربایدگفت،که شاعران سبک هندی اسطوره‌هایی چون خضر،آب حیات و مسیح را ـکه بیشترین بسامد را در اشعار عرفانی دارند ـ با نگاهی غیرقدسی به کار برده‌اند. امری که دلیل اصلی آنرا باید توجه شاعرعصرصفوی به زمین و واقعیات این جهانی و به تعبیری زمینی شدن شعر این دوره دانست.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ سبک هندی؛ خضر؛ آبحیات؛ مسیح

مراجع

آملی، طالب. بی‌تا. کلیات اشعار. به اهتمام و تصحیح و تحشیه شهاب طاهری. تهران: سنایی.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1382. زیر آسمانه‌های نور. تهران: افکار.

اسماعیلی، مراد و حسین حسن‌پورآلاشتی. 1393. «بررسی تمایز و قیاس‌ناپذیری سبک هندی با سبک‌های قبل از آن، از چشم‌اندازنظریه تامس کوهن»، مجله شعرپژوهی(بوستان ادب). سال ششم. شماره سوم. پیاپی21. صص21- 44.

اعتمادالسلطنه. 1367. تاریخ منتظم ناصری. به کوشش محمداسماعیل رضوانی. تهران: امیرکبیر.

براون، ادوارد گرانویل. 1375. تاریخ ادبیات ایران از صفویه تا عصر حاضر. مترجم بهرام مقدادی. تحشیه و تعلیق ضیاءالدین سجادی و عبدالحسین نوایی. تهران: مروارید.

بهار، مهرداد. 1376. جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز.

جعفریان، رسول. 1370. دین و سیاست در دوره صفوی. تهران: انصاریان.

حسن پور آلاشتی، حسین. 1384. طرز تازه: سبک‌شناسی غزل سبک هندی. تهران: سخن.

حسینی، حسن. 1367. بیدل، سپهری و سبک هندی. تهران: سروش.

خاتمی، احمد. 1371. سبک هندی و دوره بازگشت (یا نشانه‌هایی از سبک هندی در شعر دوره اول بازگشت ادبی). تهران: بهارستان.

دشتی، علی. بی تا. نگاهی به صائب. تهران: امیرکبیر.

روتون،ک.ک. 1378. اسطوره. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: نشرمرکز.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1370. از گذشته ادبی ایران. تهران: سخن.

سرکاراتی، بهمن. 1378.سایه‌های شکار شده. چاپ اول. تهران: قطره.

شبلی نعمانی. 1368. شعرالعجم یا تاریخ شعرا و ادبیات ایران. (جلد3 و4 و5). ترجمه سید محمدتقی فخر داعی گیلانی. تهران: آشنا.

شمیسا، سیروس. 1374. سبک‌شناسی شعر. فردوس.

صائب تبریزی،محمد علی. 1371. دیوان صائب تبریزی. به کوشش محمد قهرمان. دوره 6جلدی. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــــــــــ. . 1373. کلیات صائب تبریزی.مقدمه و شرححالبهقلمامیری فیروزکوهی. چاپ دوم. تهران: خیام.

صفا، ذبیح الله. 1363. تاریخ ادبیات در ایران. جلد پنجم، بخش 1.تهران: فردوسی.

صورتگر، لطفعلی. 1345. منظومه‌های غنایی ایران. تهران: دانشگاه تهران.

طاووسی، محمود و آمنه درودگر. 1390. «اسطوره و ادبیات مدرن»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش23. صص101- 118.

طباطبایی، سیدجواد. 1383.زوال اندیشه سیاسی در ایران. چاپ چهارم. تهران: کویر.

عرفی شیرازی. بی‌تا. کلیات عرفی شیرازی. به کوشش جواهری «وجدی». تهران: سنایی.

فتوحی رودمعجنی، محمود. 1385الف. نقد ادبی در سبک هندی. تهران: سخن.

ــــــــــــــــــــــــ. . 1385ب. بلاغت تصویر. تهران: سخن.

فرای، نور تراپ.1374. «ادبیات و اسطوره»، در اسطوره و رمز، مجموعه مقالات. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.

قهرمان، محمد. 1373. مجموعه رنگین گل: گزیده اشعار صائب تبریزی. انتخاب و توضیح محمد قهرمان. تهران: سخن.

کلیم کاشانی. 1362. دیوان کلیم کاشانی. با مقدمه و حواشی و فرهنگ لغات مهدی افشار. تهران: زرین.

محبتی، مجتبی. 1388. از معنا تا صورت: طبقه‌بندی و تحلیل ریشه‌ها، زمینه‌ها، نظریه‌ها، جریان‌ها، رویکردها، اندیشه‌ها و آثار مهم نقد ادبی و ادبیات فارسی. تهران: سخن.

مظفری، علیرضا و محمدنبی تولایی. 1390. «زایش اسطوره‌ای نو در اودیسه هومر از اسطوره‌ای کهن»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش24. صص189- 205.

مؤتمن، زین العابدین.1371. تحول شعر فارسی. تهران: طهوری.

هوف، گراهام. 1365. گفتاری درباره نقد. ترجمه نسرین پروینی. تهران: چاپخانه سپهر.

یاحقی، محمدجعفر. 1386. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.