تحلیل‌شناختی فنای نفس در غزلیات سنایی بر اساس طرحواره حرکتی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 12، شماره 45، اسفند 1395، صفحه 35-59   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حسین پور آلاشتی¹؛ علی‌اکبر باقری خلیلی¹؛ مهدیس کاظمی^{* 2}

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

فنای نفس یکی از مباحث مهم عرفانی است که سنایی در غزلیات خود به آن پرداخته است. طرحواره‌های تصوری ساختارهای معنادار و الگوهای نوظهوری هستند که از راه تجربه حسی و تعامل با محیط پیرامون شکل می‌گیرند و در شناخت ذهنیت شاعر و چگونگی مفهوم‌سازی و مقوله‌بندی او از امور مختلف، مؤثر هستند. طرحواره حرکتی، یکی از اقسام مهم و پرکاربرد طرحواره‌های تصوری در متون عرفانی است که با تحلیل آن می‌توان به علل اصلی توجه سنایی به فنای نفس پی برد. در این پژوهش ابتدا سه طرحواره «عشق به منزله‌ سفر»، «شیوه‌ قلندری به منزله سفر» و «دین به منزله سفر» در غزلیات سنایی بررسی شده است و سپس تحلیلی شناختی از آنها ارائه گردیده است.

کلیدواژه‌ها

طرحواره تصوری؛ طرحواره‌حرکتی؛ استعاره‌ مفهومی؛ تحلیل شناختی؛ غزلیات سنایی

مراجع

اشرف‌زاده،رضا. 1390.آبآتش‌فروز. چاپیازدهم. تهران: جامی.

بارسلونا، آنتونیو. 1390. «نظریه شناختی در باب استعاره و مجاز»، ترجمه تینا امراللهی.استعاره ومجاز با رویکردی شناختی. گردآورنده آنتونیو بارسلونا. تهران: نقش جهان، صص7- 46.

باقری خلیلی، علی اکبر و منیره محرابی کالی. 1392. «طرحواره چرخشی در غزلیات سعدی و حافظ شیرازی»،فصلنامه علمی پژوهشی نقد ادبی، دوره 6، ش 23، صص 125-148.

بهنام، مینا. 1389. «استعاره مفهومی نور در دیوان شمس»، فصلنامه نقد ادبی، س 3.ش 10. صص 91-114.

پورابراهیم، شیرین. 1395. «بررسی روش‌های ترجمة استعاره‌های مبتنی بر طرحوارة حرکتی در نهج‌‌البلاغه»، فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه، دانشگاه بوعلی همدان، دوره 4، ش 14، صص 35-54.

خرمشاهی، بهاءالدین. 1389.حافظ‌نامه. تهران: علمی و فرهنگی.

رجایی، احمدعلی. 1375.فرهنگ اشعار حافظ. چاپ هشتم. تهران: علمی.

زرقانی، مهدی. 1385. «سنایی و سنت غزل عرفانی»،شوریده‌ای در غزنه. گردآورندهمحمود فتوحی و علی اصغر محمدخانی. تهران: سخن. صص119-145.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1356. با کاروان حله. چاپ چهارم. تهران: جاویدان.

سجادی، جعفر. 1362.فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: کتاب‌خانه طهوری.

سنایی غزنوی. 1349. دیوان. به کوشش مدرس رضوی. چاپ چهارم. تهران: سنایی.

ـــــــــــــ .1386 غزل‌های حکیم سنایی غزنوی. به تصحیحیدالله جلالی پندری. تهران: علمی و فرهنگی.

صفوی، کوروش. 1383. درآمدی برمعنی‌شناسی. چاپ دوم. تهران: سوره مهر.

طاهری، قدرت‌الله. 1387. «اصالتتجربهدرغزل‌های سنایی»،پژوهش‌های ادبی، س 6. ش 22. صص81-99.

طاهری، عارفه. 1393. «بررسی طرحواره حرکتی در منطق‌الطیر عطار»، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران.

قادری نجف‌آبادی، سلیمان و منوچهر توانگر. 1392. «تحلیل شناختی پاره‌ای از استعاره‌های دل در بوستان سعدی»،زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، س 5. ش 1. صص21-51.

لیکاف، جورج. 1383. «نظریه معاصر استعاره»، ترجمه فرزان سجودی. استعاره مبنای تفکر و زیبایی‌آفرینی، گردآورنده فرهاد ساسانی. تهران: سوره مهر. صص 195-298.

 

English Soursec

Johnson, M. (1987). The Body in the Mind. Chicago and London:  The University of Chicago press.