بررسی و تحلیل تجلّی زمان و مکان مقدّس اساطیری در عرفان (با توجّه به متون برگزیده، نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم هجری)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 8، دوره 12، شماره 45، اسفند 1395، صفحه 217-248   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

کورش گودرزی^{* 1}؛ سید محسن حسینی مؤخر²؛ محمدرضا روزبه³

¹کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

چکیده

در این مقاله تلاش شده است تا ضمن تعریف و تبیین وجوه تشابه و تفاوت اسطوره و آیین و عرفان، تجلّی و تأثیر و ردّپای محسوس و نامحسوس زمان و مکان مقدّس اساطیری و آیین‌های مربوط به هر یک در برگزیده نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم هجری قمری مورد تبیین و تحلیل قرار گیرد. با توجه به برخی بنیادهای مشترک اسطوره و عرفان در آفاق تاریخ تفکّر بشر، و در پرتو ضمیر ناخودآگاه مشترک وی، زمان و مکان قدسی و آیینی نیز به مثابه دو مقوله مشترک بین اسطوره و عرفان، کارکردهایی مشابه و مشترک یافته‌اند که این تشابه و اشتراکات در متون عرفانی ادوار گوناگون، تجلّی یافته‌اند. کارکردهایی از قبیل ترک دنیا، شهود حق، ادب‌دانی، بازگشت به زمان ومکان ازلی،احساس آرامش، تزکیه، درک حضورخدایان وطلب خواسته‌ها.
 

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ عرفان؛ آیین؛ زمان و مکان مقدّس؛ ضمیر ناخودآگاه

مراجع

آشتیانی، جلال الدّین. 1373. عرفان. تهران: شرکت سهامی انتشار.

آقانبی قلهکی، مینا. 1388. «زبان تصویری: زمان و مکان اساطیری و نمادهای آن»، کتاب ماه هنر، شماره 132. صص107-102

آلیس دیوید سون، ه . و. 1385. اساطیر اسکاندیناوی. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران: اساطیر.

ارنست، کارل. 1377. روزبهان بقلی. ترجمه مجدالدّین کیوانی. تهران: مرکز.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1377. اسطوره، بیان نمادین. تهران: سروش.

الیاده، میرچا. 1372. رساله درتاریخ ادیان. ترجمه جلال ستّاری. تهران: سروش.

امامی، صابر. 1380. اساطیردر متون تفسیری فارسی. چاپ اوّل.تهران: گنجینه فرهنگ.

ایونس، ورونیکا. 1375. اساطیر مصر. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران:اساطیر.

باستید، روژه. 1370. دانش اساطیر. ترجمه جلال ستّاری.تهران: توس.

بهار، مهرداد. 1387. پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ هفتم.تهران: آگاه.

پاریندر، جئوفری. 1374.اساطیرآفریقا. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران:اساطیر.

پرون، استیوارد. 1381. اساطیر رم. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران: اساطیر.

پناهی، مهین. 1378. اخلاق عارفان. تهران: روزنه.

پورنامداریان، تقی. 1389. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چاپ هفتم. تهران: علمی وفرهنگی.

پیگوت، ژولیت.1384.اساطیر ژاپن. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

دالا پیکولا، آنا ال. 1385. اسطوره‌های هندی. ترجمه عبّاس مخبر. تهران: مرکز.

رحیمیان، مهدی. 1379. «زمان در هنر مقدّس: زمان در اندیشه های فلسفی»، فصلنامه هنر، شماره46. تهران: صص136-126. 

روزبهان بقلی.1366.عبهرالعاشقین. به اهتمام هانری کربن و محمّد معین. چاپ سوم. تهران: منوچهری.

ستّاری، جلال. 1372. مدخلی بر رمز شناسی عرفانی. تهران: مرکز.

سجّادی، سیّد جعفر.1370. فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.

سهروردی، شهاب الدّین.1386. رسالات فارسی شیخ اشراق. چاپ سوم. تهران: سبکباران.

شجاری، مرتضی. 1388. «زمان در عرفان اسلامی»،  فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. شماره14. صص98-67.

عزّالدّین محمود کاشانی. 1382. مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تصحیح عفّت کرباسی و محمّدرضا برزگر خالقی. تهران: زوّار.

عطّار، فریدالدّین. 1386. تذکرة الاولیاء. مطابق نسخة نیکلسون. چاپ چهارم. تهران: پیمان.

عین القضات همدانی .1373.تمهیدات. تصحیح عفیف عسیران. چاپ چهارم. تهران: منوچهری.

فریزر، جیمز جرج. 1386. شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: آگه

کربن، هانری . 1383. انسان نورانی در تصوف ایرانی. ترجمه فرامرز جواهری نیا. چ دوم. شیراز: آموزگار خرد.

کریستی، آنتونی. 1384.اساطیر چین. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

کویاجی، ج. ک. 1362. آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان. ترجمه جلیل دوست‌خواه. چاپ دوم. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی. 

گری، جان. 1378. اساطیرخاور نزدیک (بین‌النّهرین). ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران: اساطیر.

محسنیان راد، مهدی وناصر باهنر. 1390. «هنجارهای مرتبط با مکان‌ها و زمان‌های مقدّس در سه کتاب مقدّس»، دو فصلنامه الهیّات تحقیقی، شماره5. صص72-35.

محمّد بن منوّر. 1377. اسرارالتّوحید فی مقامات شیخ ابوسعید ابوالخیر. به اهتمام حسین بدرالدّین. تهران: سنایی.

مظفّری، علیرضا. 1388. «کارکرد مشترک اسطوره و عرفان»، دو فصلنامة علمی – پژوهشیادبیّات عرفانی، دانشگاه الزهرا (س)، ش 1، صص 167-149.

معصومی، غلام‌رضا. 1386. مقدّمه‌ای بر اساطیر و آیین‌های باستانی جهان. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی (سورة مهر).

میبدی، رشیدالدّین ابوالفضل. 1376. کشف الاسرار و عُدّة الابرار. به اهتمام علی‌اصغر حکمت. چاپ ششم. تهران: امیرکبیر.

نجم الدّین رازی. 1369. مرصاد‌العباد مِن المبدأ الی المعاد. چاپ سوم. تهران: کتابخانة سنایی.

هینلز، جان. 1368. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. چاپ سوم. تهران: چشمه.

یونگ، کارل گوستاو و دیگران. 1383. انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیّه. چاپ چهارم. تهران: جامی.