بررسی تماس های شغلی در کارکنان بهداشتی بیمارستان های تابعه دانشگاه آزاد اسلامی مشهد در سال 1394

علوم پزشکی

مقاله 7، دوره 6، شماره 2، آذر 1395، صفحه 1-15   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سارا رستگاری¹؛ زهرا مصطفویان²

¹متخصص عفونی-استادیار- دانشکده پزشکی-دانشگاه آزاد اسلامی مشهد

²متخصص پزشکی اجتماعی- استادیار-دانشکده پزشکی- دانشگاه ازاد اسلامی مشهد

چکیده

مقدمه: تماس شغلی با خون و مایعات بدن به دلیل خطر انتقال عفونت به عنوان یکی از مشکلات اساسی شغلی در کارکنان بهداشتی مطرح شده است.
 
هدف:هدف از این مطالعه تعیین تماس های شغلی با خون و مایعات بدن در کارکنان بهداشتی بیمارستان های تابعه دانشگاه آزاد اسلامی مشهد در سال 1394 می باشد.
 
مواد و روش ها: در یک مطالعه مقطعی کارکنان بهداشتی بیمارستان های تابعه دانشگاه آزاد اسلامی مشهد  که در تماس با بیمار بودند، از نظر تماس شغلی مورد بررسی قرار گرفتند. چک لیستی شامل سن، جنس، سال های خدمت، بخش محل خدمت رده شغلی و داشتن تماس شغلی طی یکسال گذشته، تعداد آسیب و نوع آسیب بود. سپس این اطلاعات با استفاده از نرم افزار SPSS V.20  و با آمار توصیفی و آزمون کای دو تجزیه و تحلیل شد.
 
نتایج: 145 نفر (7/33%) از مجموع 430 نفر کارکنان بهداشتی تماس شغلی با خون و مایعات بدن داشتند. پاشیده شدن خون و مایعات 69/26%، بیش ترین نوع آسیب و بیش ترین میزان تماس شغلی در بخش اورژانس با 8/22% موارد بوده است. دو عامل بخش محل خدمت  و رده شغلی با تماس شغلی ارتباط معنی دار آماری داشتند(05/0 P<) در حالیکه  سن ، جنس ، سال های خدمت با تماس شغلی ارتباط آماری نداشتند.
 
نتیجه گیری: با توجه به فراوانی بالای تماس شغلی در پرستاران شاغل در بیمارستان ها و نیز در بخش های اورژانس در این مطالعه، توصیه به توجه بیشتر به رعایت احتیاطات استاندارد، جهت جلوگیری از بروز تماس های شغلی و لزوم آموزش های بیشتر تاکید می شود.
 
 

کلیدواژه‌ها

تماس شغلی – کارمند بهداشتی – بیمارستان

اصل مقاله

مقدمه: پرسنل حرف پزشکی بطور روزمره از طرق مختلف در معرض ابتلا به عفونت­های ویروسی از جمله هپاتیت  B، هپاتیت C و HIV قرار می­گیرند. اجتناب از تماس شغلی با خون، اولین راه جلوگیری از انتقال ویروس­های فوق در پرسنل می­باشد. همچنین واکسیناسیون هپاتیت B جزء مهمی از برنامه پیشگیری از عفونت HBV در پرسنل می­باشد.(1)

مرکز کنترل وپیشگیری بیماری ها تماس شغلی را به این صورت تعریف می کند که آسیب پرکوتانئوس (نیدل استیک با اجسام تیزو برنده) یا تماس مخاطات (مانند چشم و دهان) یا پوست غیرسالم(مانند پوست ترک خورده یا خراشیده یا مبتلا به درماتیت) با خون، بافت یا سایر مایعات بدن که بالقوه عفونی هستند.(1) تقریبا 60 نوع پاتوژن می توانند از طریق این تماس های شغلی انتقال یابند از قبیل ویروس ها ، باکتری ها، قارچ ها، هپاتیتB ،هپاتیتC و ویروس نقص ایمنی انسانی.(2)ویروس هپاتیت،B  ویروس هپاتیت C و ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) مشخص ترین و شایع ترین پاتوژن های خونی هستند.(3و4) عفونت با این ویروس ها می تواند باعث بیماری جدی و حتی کشنده شود.(3) علاوه بر خون و مایعات واضحاً خونی بدن، مایع منی و ترشحات واژن نیز به طور بالقوه، عفونی محسوب می­شوند اما در انتقال شغلی از بیماران به پرسنل دخالتی نداشته­اند. مایعات زیر نیز به طور بالقوه، عفونی محسوب می­شوند: مایع مغزی نخاعی، مایع سینوویال، مایع پلور، مایع پریتوئن، مایع پریکارد و مایع آمینوتیک. خطر سرایت پس از تماس با این مایعات و بافت­ها از نظر کمی اندازه­گیری نشده است ولی احتمالاً کم­تر از خطر ناشی از تماس خونی می­باشد. مدفوع، ترشحات بینی، بزاق، خلط، عرق، اشک، ادرار و استفراغ، عفونی محسوب نمی­شوند مگر آنکه واضحاً خونی باشند. موارد نادری از سرایت HIV از طریق گزش انسان گزارش شده است اما با این حال پس از تماس شغلی نبوده است.(5)

 عفونت های اکتسابی که می توانند بوسیله مایعات بدن انتقال یابند منجر به فشار روانی و بازتاب منفی روی خانواده و روابط اجتماعی و رابطه ی حرفه ای فرد می شوند.(6)تعیین شیوع تماس های شغلی یک قدم مهم برای پیشگیری از آسیب های مشابه در آینده و همچنین راهبردی برای انجام پرو فیلاکسی و درمان به شمار می رود.برنامه بهداشتی باید برای کارکنانی که تماس پوستی و مخاطی با خون آلوده به HCV  ، HBV و HIV  دارند، طراحی شود، مثلا پیشگیری از HIV پس از مواجه با خون آلوده به صورت ترکیبی از دو یا سه داروی ضدویروس توصیه می شود.(7) هدف از این مطالعه ارزیابی شیوع تماس های شغلی در کارکنان بهداشتی شاغل در بیمارستان های تابعه دانشگاه آزاد اسلامی مشهد بوده است.

 

روش کار: این تحقیق به صورت توصیفی- تحلیلی در سال 1394 بر روی کارکنان بهداشتی بیمارستان های تابعه دانشگاه آزاد اسلامی مشهدانجام گرفت. انتخاب نمونه ها به طریق سرشماری انجام شد . معیار ورود به مطالعه داشتن تماس با بیمار و رضایت به شرکت در مطالعه بود. داده های مورد نیاز به صورت حضوری از افراد شرکت کننده در مطالعه و در پایان سال 1394، از طریق چک لیست جمع آوری گردید.

چک لیست ها شامل اطلاعات مربوط به سن، جنس، سال های خدمت ،رده ی شغلی و بخش محل خدمت، تماس شغلی ،تعدادآسیب و نوع آسیب بودند. تماس شغلی  به صورت هر تماس پوستی ( نیدل استیک یا scalpel  cut  و یا ... ) یا مخاطی ( splash به مخاطات ،چشم یا پوست آسیب دیده) با خون و مایعات بدن تعریف شد. از افراد واجد شرایط در مورد تماس های  شغلی با خون با مایعات بدن بیماران در طی مدت یکسال سوال شدند . افراد در دو گروه دارای تماس شغلی و فاقد تماس شغلی تقسیم بندی شدند و رابطه تماس شغلی با سن ، جنس، سال های خدمت، رده ی شغلی و بخش خدمت بررسی شد. تجزیه و تحلیل داده ها در نرم افزار SPSS V. 20 و با استفاده از آمار توصیفی و آزمون تحلیلی کای دو صورت گرفت. سطح معنی داری آزمون ها کمتر از 5 درصد در نظر گرفته شد.

 

 

نتایج: از بین 430 نفر کارکنان بهداشتی بیمارستان های 22 بهمن، فارابی، 17 شهریور و آریا  مشهد که در مطالعه شرکت کردند، 145 نفر(7/33%) دارای  تماس شغلی طی سال جاری بودند.131 نفر () مرد و 299 نفر () زن بودند. 257 نفر () کمتر از 40 سال و 173() مساوی و یا بیشتر از 40 سال بودند.234 نفر ()دارای سابقه کاری کمتر از 15 سال و 196 نفر  ()سابقه کاری مساوی و یا بیشتر از 15 سال داشتند.

در مجموع تعداد تماس های شغلی 630 مورد بود که بیش ترین فراوانی مربوط به پاشیده شدن خون با تعداد 170 مورد(69/26%) و پس از آن به ترتیب مربوط به تماس با سرسوزن سرنگ با تعداد 166 مورد(06/26%)، سرسوزن بخیه با 100 مورد (69/15%)، شیشه دارو با 87 مورد(66/13%)، سرپوش گذاری مجددسرنگ با 30 مورد(71/4%)، تیغ بیستوری با 24مورد(77/3%)، آنژیوکت و اسکالپت کات و تیغ جراحی با 20 مورد(14/3%) و لانست و سایر موارد با 10 مورد(57/1%)بود.

فراوانی افراد دارای تماس شغلی برحسب گروه سنی (p=0.18)و سال های خدمت (p=0.52) و نیز برحسب جنس (p=0.73) اختلاف معنی دار آماری نداشته است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1)توزیع فراوانی تماس شغلی با خون ومایعات بدن بر اساس بخش محل خدمت

		تماس شغلی				Chi-square= 98/47   p-value= 05/0>000/0
		ندارد		دارد
		تعداد	درصد	تعداد	درصد
بخش	اورژانس	10	5/3	33	8/22
	اتاق عمل	44	4/15	18	4/12
	داخلی	50	5/17	27	6/18
	جراحی	84	5/29	29	20
	اطفال	35	3/12	9	2/6
	زنان	43	1/15	25	2/17
	همودیالیز	6	1/2	3	1/2
	درمانگاه	2	7/0	0	0
	آزمایشگاه	7	5/2	1	7/0
	روان	4	4/1	0	0
	جمع	285	100	145	100

 

 با توجه به جدول فوق، بین تماس شغلی وبخش محل کار کارمندان رابطه آماری معنی دار مشاهده گردید.(P=0.000)

 

 

 

 

 

 

 

جدول2) توزیع فراوانی تماس شغلی باخون ومایعات بدن بر اساس شغل

		تماس شغلی				Chi-square= 66/45   p-value= 05/0>000/0
		ندارد		دارد
		تعداد	درصد	تعداد	درصد
رده شغلی	پزشک متخصص	40	14	11	6/7
	پزشک عمومی	14	9/4	1	7/0
	ماما	20	7	15	3/10
	پرستار	139	8/48	60	4/41
	تکنیسین آزمایشگاه	8	8/2	0	0
	تکنیسین اتاق عمل	5	8/1	18	4/12
	تکنیسین بیهوشی	4	4/1	7	8/4
	کارورز مامایی	1	4/0	3	1/2
	کارورز پرستاری	0	0	1	7/0
	خدمتکار	10	5/3	3	1/2
	سایر	44	4/15	26	9/17
	جمع	285	100	145	100

 

 همانطور که در جدول فوق مشاهده می گردد، بین تماس شغلی وبخش محل کار کارمندان رابطه آماری معنی دار وجود داشته است.(P=0.000)

 

 

 

 

 

 

بحث

درمطالعه ما از مجموع  430نفر کارکنان بهداشتی شرکت کننده در مطالعه، 145 نفر(7/33%) تماس شغلی داشتند و 285 نفر(3/66%) تماس شغلی نداشتند.

در مطالعه ای که توسط  Nouetchognouو همکاران در سال 2013 روی کارکنان بهداشتی بیمارستانی در کامرون با هدف تعیین شیوع و اقداماتی که پس از مواجهه تصادفی با خون و مایعات بدن صورت گرفت، در%7/36 موارد حداقل یک تماس با خون و مایعات بدن طی سه ماه گزارش شد که نتایج آن، با مطالعه حاضر هم خوانی دارد.(7)

در مطالعه دیگری  که توسط Markovic در صربستان و در سال 2012 درکارکنان مراقبت بهداشتی شاغل در بیمارستان ها با هدف بررسی اپیدمیولوژیک حوادث شغلی و گرایش به گزارش دهی آن انجام شد،291 نفر(6/29%) از کارکنان مراقبت بهداشتی حداقل یک حادثه طی سال گذشته داشتند.(8)

درمطالعه  Kaweti در دو بیمارستان در اتیوپی درسال 2014 که بر روی 526  نفر از کارکنان مراقبت بهداشتی شامل پزشک عمومی، پرستار، تکنیسین آزمایشگاه، ماما و سایرین که با هدف تعیین رابطه متغیرهای غیروابسته انتخاب شده با آسیب پوستی تصادفی انجام شد، شیوع حداقل یک آسیب پوستی تقریبا (46%) گزارش شد که بیش از نصف آن (28%) طی یک سال گذشته مطالعه بوده است.(9)

در مطالعه Ribeiro Fagundes در سال 2010 در برزیل بر روی دانشجویان پزشکی و پرستاری با هدف ارزیابی فراوانی و مشخصات تماس های شغلی با مایعات بدن و اقداماتی که برای پیشگیری پس از مواجهه انجام میدهند صورت گرفت ،دربین دانشجویان پزشکی 53 نفر(9/20%) 73 آسیب دیده بودند و در بین دانشجویان پرستاری 27 نفر(1/18%) 37 آسیب دیده بودند.(2)

همچنین مطالعه Markovic و همکاران، درسال 2012 بر روی کارکنان بهداشتی  3 بیمارستان دانشگاهی در بلگراد با هدف شیوع و چگونگی تماس های شغلی با خون و مایعات بدن انجام شد، 9/25% شرکت کنندگان،آسیب نیدل استیک طی 12ماه اخیر داشتند.(8)

میزان فراوانی تماس های شغلی در مطالعات بالا درمقایسه با مطالعه ما کمتر است. علت آن می تواند رعایت بیشتراصول احتیاطات استانداردو وجود پرسنل آگاه و آموزش دیده و سیاست های صحیح بیمارستانی باشد.

در مطالعه انجام شده توسط فارسی و همکاران در سال 1388 در تهران بر روی 200 نفر کارکنان مراقبت بهداشتی بخش اورژانس 3 بیمارستان آموزشی دانشگاه علوم پزشکی ، هدف مطالعه تعیین شیوع تماس های شغلی با خون و مایعات بدن و فاکتورهای مرتبط با آن بوده است. ازمجموع 200نفر کارکنان مراقبت بهداشتی، 115نفر(5/57%) حداقل یک تماس شغلی با خون و مایعات بدن در زندگی حرفه ای خود داشتند.(3)

در مطالعه ای که توسط شکوهی و همکاران طی سال های 2006 تا 2007 بر روی 650 نفر کارکنان مراقبت بهداشتی بیمارستان های آموزشی تهران انجام شده است،هدف آن تعیین تماس های شغلی با خون ومایعات بدن بوده و در4/53% موارد، تماس شغلی با خون ومایعات بدن بیماران گزارش شد.(10)

در مطالعه ای که توسط امینی و همکاران در سال 2013 روی کارکنان مراقبت بهداشتی یکی از بیمارستان های آموزشی تهران با هدف تعیین مقدار آسیب های نیدل استیک انجام شد، شیوع آسیب های نیدل استیک طی یک سال مطالعه 54% بوده است.(11)

در مطالعه قانعی قشلاق که در سال 1393 روی 120 نفر از کادر پرستاری بیمارستان امام خمینی سقز کردستان با هدف بررسی وضعیت آسیب نیدل استیک و عوامل مرتبط با آن در کادر پرستاری انجام شده بود، از 120 کادر پرستاری مورد مطالعه، 2/44% آنان سابقه نیدل استیک طی یک سال گذشته داشتند.(12)

 در مطالعات ذکر شده فراوانی بالاتری از تماس شغلی را نسبت به مطالعه ی خودمان می بینیم.وجود این میزان تماس شغلی بالاتر می تواند به دلیل عدم شناخت مناسب از آگاهی های حرفه ای،آموزش های ناکافی، عدم وجود دستگاه گزارش دهی و پیگیری مناسب، تعداد کم کارکنان و ساعات زیاد کاری باشد.

 

درمطالعه ما از مجموع 430 نفر کارکنان بهداشتی بیمارستان های تابعه دانشگاه آزاد که در مطالعه شرکت کردند، نتیجه گرفته شدکه بین تماس شغلی و بخش محل کار کارمندان رابطه آماری معنی داری وجود دارد بطوریکه بیش ترین میزان تماس شغلی در بخش اورژانس(8/22%)بوده است و آزمایشگاه با (7/0%)  کم ترین میزان آسیب را گزارش کردند و بخش روان و درمانگاه تماس شغلی نداشتند. در مطالعه امینی نیز بیش ترین میزان آسیب نیدل استیک در دپارتمان اورژانس گزارش شده بود(5/33%).(11)

احتمالا علت بالاتر بودن تماس شغلی در اورژانس، شلوغی شیفت های اورژانس در کنار برنامه آموزشی در صبح است که به نوبه خود فضای کاری را پر سر و صدا و شلوغ و تمرکز کارکنان آن را مشکل می سازد. همچنین خستگی پرسنل به علت حجم کاری زیاد اورژانس، عجله هنگام کار، عدم رعایت احتیاطات استاندارد و عدم رعایت نسبت استاندارد پرسنل به تخت، ممکن است از عوامل موثر بر این پدیده باشند.

بخش آزمایشگاه کم ترین میزان آسیب را دارا بوده که احتمالا به این علت است که در این بخش ها پرسنل از تشخیص بیماران اطلاع دارند و احتیاطات بیشتری صورت می گیرد.

بخش روان و درمانگاه تماس شغلی نداشتند که احتمالا به دلیل انجام کمتر اقدامات تهاجمی وآزمایشات نسبت به سایر بخش ها  و مصرف بیشتر داروها به صورت خوراکی در بخش روان وسرپایی بودن بیماران در درمانگاه می باشد.

در مطالعه ما بین تماس شغلی و شغل کارکنان رابطه­ی معنی­داری وجود داشته است. به طوری­ که از بین 145 نفر کارکنان بهداشتی که تماس شغلی داشتند، بیش­ترین میزان تماس شغلی در پرستاران با 60 آسیب (4/41%)و کم­ترین میزان در تکنسین آزمایشگاه با صفر مورد بوده است.

در مطالعه­ی Markovic و همکاران، پرستاران بیشترین میزان آسیب نیدل استیک را در مقایسه با پزشکان داشتند (05/0 = P). (12)

 در مطالعه­khalil  وهمکاران در بیمارستانی در برزیل در سال 2015،بیش­ترین میزان تماس شغلی در پرستاران بوده است. که شامل 81/26% در پرستاران کمکی، (35/16%) در تکنسین پرستاری و (83/4%) در پرستاران می­باشد.(13)

مطالعات مشابه مانند مطالعات بالا که شایع­ترین گروه در معرض تماس شغلی را، پرستاران گزارش کردند، همسو با مطالعه­ی ما می­باشد و احتمالاً به این علت است که این گروه از کارکنان به دلیل نوع حرفه­ی خود و تماس­های نزدیک مکرر، تزریقات و خون­گیری، بیشتر از بقیه در معرض تماس شغلی قرار می­گیرند و نیز اغلب پروسه­های پرخطر و اورژانسی در بیماران بدحال توسط پرستاران انجام می­شود. کم­ترین میزان تماس شغلی در مطالعه­ی ما مربوط به تکنسین آزمایشگاه بوده است که احتمالاً علت آن آگاهی پرسنل آزمایشگاه از تشخیص بیماران و رعایت احتیاطات لازم می­باشد.

در مطالعه­ی ما از مجموع 630 مورد آسیب­دیدگی در تماس شغلی، بیش­ترین فراوانی مربوط به پاشیده شدن خون با 170 مورد (69/26%) است و پس از آن به ترتیب مربوط به سرسوزن سرنگ با 166 مورد (06/26%)، سر سوزن بخیه با 100 مورد (69/15%)، شیشه دارو با 87 مورد (66/13%)، سرپوش­گذاری مجدد سرنگ با 30 مورد (71/4%)، تیغ سیستوری با 24 مورد (77/3%)، آنژیوکت و Scalpet cut و تیغ جراحی با 20 مورد (14/3%) و لانست و سایر موارد با 10 مورد (57/1%) می­باشد.

در مطالعه­ی Nouetchognou نیز همانند مطالعه ما، بیش­ترین میزان تماس شغلی مربوط به پاشیده شدن خون در (3/60%) مورد گزارش شده است. احتمالاً علت بالاتر بودن پاشیده شدن خون در این دو مطالعه­ ، عدم استفاده از محافظ چشمی و ماسک در پرسنل حین کار بوده است.(7)

در مطالعه­ی ما بیشترین فراوانی تماس شغلی بعد از پاشیده شدن خون، مربوط به سرسوزن سرنگ (06/26%) و سرسوزن بخیه (69/15%) می­باشد. در مطالعه­ امینی ، بیش­ترین شرکت­ کنندگان سرسوزن سرنگ تزریق را با 1/71% به عنوان علت اصلی آسیب­ها مطرح کردند.(11) و در مطالعه­ی فارسی (3) بالاترین تعداد آسیب با سرسوزن توخالی با شیوع (5/41%) و بدنبال آن سوزن بخیه (5/18%) بوده است. در مطالعه­ . Ribeiro Fagundes در بین دانشجویان پرستاری بطور عمده تماس شغلی با سرسوزن (6/67%) بوده است. (2) نتایج این مطالعات با دومین علت شایع در مطالعه­ ما هم­خوانی دارد. زیاد بودن تماس شغلی با  سرسوزن سرنگ، می تواند به این دلیل باشد که این وسیله شایع­ترین وسیله­ی نوک ­تیز مورد استفاده در کادر درمانی است و به همین دلیل بیشترین عامل آسیب تماس شغلی را به خود اختصاص می­دهد.

 

نتیجه گیری

با توجه به این مسئله که حدود یک سوم پرسنل مورد مطالعه ما تماس شغلی داشتند،لزوم توجه بیشتر به رعایت احتیاطات استاندارد را ضروری می سازد و به دلیل این که بیش ترین میزان تماس شغلی در مطالعه ما در بخش اورژانس و در بین پرستاران بوده است، کلاس های آموزشی و آموزش های فردی بیشتری برای کارکنان شاغل در اورژانس و پرستاران به نظر ضروری می رسد .

 

مراجع

1. معصومی اصل ، حسین و همکاران.راهنمای کشوری نظام مراقبت عفونت های بیمارستانی.تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مرکز مدیریت بیماری ها، 1385.

2. Ribeiro Fagundes de Souza-Borges F, Araujo Ribeiro L, Carlos L, de Oliveira M, Occupational Exposures to Body Fluids and Behaviors Regarding Their Prevention and post-Exposure among medical and nursing students at a Brazilian public university. Rev Inst Med Trop sao Paulo. 2014 Mar-Apr; 56(2): 157-163.

3. Farsi D, Zare M.A, Hassani S.A, Abbasi S, Emaminaini A, Hafezimoghadam P, et al. Prevalence of occupational exposure to blood and body secretions and its related effective factors among health care workers of three emergency Departments in Tehran, J Res Med Sci. 2012 Jul; 17(7): 656-661.

4. Center for Disease Control and Prevention. Updated U.S. public health service guidelines for the management of occupational exposures to HBV, HCV and HIV and recommendations for postexposure prophylaxis. MMWR Recomm Rep. 2001;50:1–52.

5. Fauci AS,Lane C.Human Immunodeficiency Virus Disease:AIDS and Related Disorders.In: Faci A,Kasper D,Hausers S,Longo D,Jameson L,Loscalzo J. Harison's  Internal  Medicine.19^th ed.New York:Mc Graw-Hill;2015.p.1222.

6.Sharma GK, Gilson MM, Nathan H, Makary MA. Needlestick injuries among medical students: incidence and implications. Acad Med. 2009;84:1815–21.

7. Nouetchognou JS, Ateudjieu J, Jemea B, Mbanya D. Accidental exposures to blood and body fluids among health care workers in a Referral Hospital of Cameroon. BMC Res Notes. 2016 Feb 15;9:94.

8. Marković-Denić L, Branković M, Maksimović N, Jovanović B, Petrović I, Simić M, Lesić AOccupational exposures to blood and body fluids among health care workers at university hospitals. Srp Arh Celok Lek. 2013 Nov-Dec;141(11-12):789-93.

9. Kaweti G, Abegaz T. Prevalence of percutaneous injuries and associated factors among health care workers in Hawassa referral and adare District hospitals, Hawassa, Ethiopia, January 2014. BMC Public Health. 2016 Jan 5;16:8.

10.Shokuhi Sh, Gachkar L, Alavi-Darazam I, Yuhanaee P, Sajadi M. Occupational Exposure to Blood and Body Fluids among Health Care Workers in Teaching Hospitals in Tehran, Iran. Iran Red Crescent Med J. 2012 Jul;14(7):402-7.

11.Amini M, Behzadnia MJ, Saboori F, Bahadori M, Ravangard R. Needle-Stick Injuries Among Healthcare Workers in a Teaching Hospital. Trauma Mon. 2015 Nov; 20(4):e18829.

12. قانعی قشلاق رضا ،زاهدنژاد حسین،شبانی فیدان،حمه مجید،قهرمانی محمد،فرج زاده محمد و همکاران. آسیب نیدل استیک و عوامل مرتبط با آن در پرستاران. نشریه پرستاری ایران،دوره 27، شماره 89 (شهریور1393) : 21-29.

 

 

13. Khalil Sda S, Khalil OA, Lopes-Júnior LC, Cabral DB, Bomfim Ede O, Landucci LF, Santos Mde L. Occupational exposure to bloodborne pathogens in a specialized care service in Brazil. Am J Infect Control. 2015 Aug;43(8):e39-41.

19. قانعی قشلاق  رضا ،زاهدنژاد حسین،شبانی فیدان،حمه مجید،قهرمانی محمد،فرج زاده محمد و همکاران. آسیب نیدل استیک و عوامل مرتبط با آن در پرستاران. نشریه پرستاری ایران،دوره 27، شماره 89 (شهریور1393) : 21-29.