هندسه معرفت دینی فخرالدین رازی

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 5، دوره 5، شماره 12، مهر 1395، صفحه 97-121   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ابراهیم نوری^{* 1}؛ مرتضی عرفانی²؛ محمود صیدی³

¹استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

²استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان

³استادیار دانشگاه شاهد

چکیده

فخر رازی در اوایل حیات علمی خود سخت از نقش عقل در حوزه دین دفاع می‌کرد اما در دوران متأخر، بُرد عقل در حوزه الهیات را محدود دانسته و نقل و شهود را کارآمدترین ابزار می­داند. او برهان، قرآن و عرفان و به‌تعبیری دینداری و خردورزی را با هم قابل جمع می‌بیند و به جایگاه برتر نقل و شهود اذعان می­کند، فهم دین را به‌وسیله عقل لازم و یکی از مهم‌ترین کارکردهای عقل را فهم باورهای دینی و رفع تعارض و تناقض از مدعیات دینی می­داند. تمام تعریف و تمجیدی که رازی از جایگاه خِرَد و خردورزی به‌عمل می­آورد، به همین کارکرد عقل برمی‌گردد. در این پژوهش با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و انتقادی به ترسیم هندسه معرفت دینی رازی پرداخته و دیدگاه وی در باب جایگاه هر یک از اضلاع این شکل هندسی و چگونگی ترتّب آنها بر یکدیگر مورد بررسی قرار گرفته و به این نتیجه می‌رسد که هندسه معرفت دینی وی مثلثی است که اضلاع آن را قرآن، عرفان و برهان تشکیل می‌دهد. عقل نقش مقدماتی و مبنایی برای حصول معرفت متعالی قرآنی و عرفانی دارد و کنار نهادن آن در هیچ مرحله‌ای موجّه نیست.

کلیدواژه‌ها

فخر رازی؛ معرفت دینی؛ قرآن؛ عرفان؛ برهان

مراجع

قرآن کریم.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1376)  ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران: طرح نو.

اکبریان، رضا (1386) مناسبات دین و فلسفه در جهان اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

جوادپور، غلامحسین (1389) «سنجش و سازش عقل و ایمان از منظر فخرالدین رازی»، اندیشه نوین دینی، ش20، ص138-121.

حنبلی، ابن العماد (1979م) شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت: دار الکتب العلمیه.

رازی، فخرالدین (1323ق) لوامع البینات فی شرح الاسماءالله الحسنی والصفات، قاهره: المطبعۀ الشرقیه.

همو. (1341) البراهین در علم کلام، مقدمه و تصحیح محمدباقر سبزواری، تهران: دانشگاه تهران.

همو. (1381) شرح الاشارات، تهران: دانشگاه تهران.

همو. (1390) «فخر رازی و کتابٌ فی الحبّ». تحقیق قاسم انصاری، فصلنامهتخصصی عرفان اسلامی، شماره 30، 58-51.

همو. (1401ق) التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار الفکر.

همو. (1428ق) المباحث المشرقیه، قم: ذوی القربی.

همو. (1987م). المطالب العالیة من العلم الالهی، بیروت: دار الکتب العربی.

رازی، فخرالدین و دیگران (1383) چهارده رساله، ترجمه، تصحیح، مقدمه و تراجم احوال از سید محمدباقر سبزواری، تهران: دانشگاه تهران.

زرکان، محمدصالح (1963م) فخرالدین رازی و آراؤه الکلامیة و الفلسفیة، بیروت: دارالفکر.

شریف، میان محمد (‌1365) تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

شاله، فلیسین (1378) فلسفه علمی (شناخت روش علمی)، ترجمه یحیی مهدوی، تهران: دانشگاه تهران.

کلینی، ابی‌جعفر محمد بن یعقوب (1365) الاصول من الکافی، تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

گولپینارلی، عبدالباقی (1381) نثر و شرح مثنوی شریف، ترجمه وتوضیح توفیق هـ. سبحانی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ملاصدرا (1383) شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

مهدوی‌نژاد، محمدحسین (1387الف) ایمان­گرایی خردپیشه در اندیشه فخررازی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

همو. (1387ب) «فخر رازی، از عقل­گرایی اعتدالی تا ایمان‌گرایی خردپیشه»، نقد و نظر، ش49 و50، ص74-46.

Shihaheh, Ayman (2006) The Teleological Ethics of Fakhr Al-Dina Al-Razi, edited by H. Daiber and D. Pingree, volume LXIV, Boston: Bill Leiden.