بررسی رویکرد تاریخ‌مندانه به معرفت دینی با تأکید بر نگاه تاریخی به قرآن

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 6، دوره 5، شماره 12، مهر 1395، صفحه 123-150   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

راضیه موحدی نیا^{* 1}؛ حسام الدین ربانی²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قرآن و حدیث

²استادیار دانشگاه قرآن و حدیث؛ پردیس تهران

چکیده

تاریخی‌نگری یکی از روش‌های فیلسوفان غربی در بررسی متون دینی است که طی دهه‌های اخیر در میان روشنفکران مسلمان نیز رواج یافته است. در این نگرش، معرفت دینی تاریخ‌مند تلقی شده و به هیچ وجه قابل تسری به زمان‌های دیگر نیست؛ به تعبیر دیگر میان دوره‌های معرفتی نوعی گسست وجود دارد. بر همین اساس قرآن که متن اصلی مسلمانان محسوب می‌شود نیز همواره در معرض تفاسیر و برداشت‌های مختلف قرار گرفته است اما هیچ‌کدام از این خوانش‌ها مطلق نیست بلکه هر فهمی از این متن تاریخ‌مند بوده و تحت تأثیر زمینه‌های متن در دوره‌های زمانی متفاوتی شکل گرفته است. طرف‌داران این نگرش در دنیای اسلام، تأکید می‌کنند که قرآن یک محصول فرهنگی و مختص عصر نزول است و نمی‌تواند در زمان‌های بعدی نیز یک متن مرجع قرار گیرد؛ بر این اساس، باید رویکرد جزم‌اندیشانه نسبت به هر نوع معرفت دینی متخذ از قرآن را کنار نهاد و به قةرآن به‌عنوان یک پدیده تاریخی نگریست. بررسی ادعاهای طرف‌داران این نگرش نشان می‌دهد که برخی مبانی تاریخی‌نگری مخدوش و قابل نقد است و گرچه این رویکرد در برخی تعالیم دینی و به‌ویژه فقهی قابل پیگیری است، چراکه در تاریخ اندیشه اسلامی و روش‌های فهم در متون دینی چنین سابقه‌ای وجود دارد، اما نمی‌توان آن را به همه آموزه‌های دینی تسری داد و با عینک تاریخی به همه تعالیم دینی نگریست.

کلیدواژه‌ها

معرفت دینی؛ تاریخی‌نگری؛ قرآن

مراجع

قرآن کریم.

ابوزید، نصر حامد (1380) «متن بودن قرآن»، ترجمه روح‌الله فرج‌زاده، ماهنامه آفتاب، ش30.

همو. (1383) نقد گفتمان دینی، ترجمه حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهر کلام، تهران: یادآوران.

همو. (1388) «دین و صلح»، ترجمه روح‌الله فرج‌زاده، قابل دسترسی www.nasr-hamed-abuzayd.blogfa.com.

ارکون، محمد (1392) تاریخ­مندی اندیشه اسلامی، ترجمه رحیم حمداوی، تهران: انتشارات معاصر.

برسلر، چارلز (1393) درآمدی بر نظریه­ها و روش­های نقد ادبی، ترجمه مصطفی عابدین‌فرد، تهران: نیلوفر.

تیلیش، پل (1376) الهیات فرهنگ،‌ ترجمه مراد فرهادپور و فضل‌الله پاکزاد، تهران: طرح نو.

جابری، محمد عابد (1387) ما و میراث فلسفی­مان، ترجمه سید محمد آل‌مهدی، تهران: نشر ثالث.

جوادی آملی، عبدالله (1390) شریعت در آینه معرفت، قم: اسرا.

حقیقت، سید صادق (1394) روش‌شناسی علوم سیاسی، قم: دانشگاه مفید.

حکیمی،محمدرضا (1393) الحیاة، ج2، قم: دلیل ما.

خاتمی، محمود (1391) مدخل فلسفه غربی معاصر، به‌اهتمام مریم سادات، تهران: نشر علم.

رشاد، علی‌اکبر (1389) منطق فهم دین، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

سروش، عبدالکریم (1370/ دی) «روشنفکری و دینداری»، آینه اندیشه، ش9و8.

همو. (1378) بسط تجربه نبوی، تهران: صراط.

همو. (1386/ تیر) «پیامبر عشق»، فصلنامه مدرسه، ش6.

صفوی، سید حسن (1358) ذوالقرنین کیست، تهران: محمدی.

صدرالمتألهین (ملاصدرا) (1419ق) مفاتیح الغیب، ج1، بیروت: الارشاد للطباع و النشر.

عرب صالحی، محمد (1389) گادامر و تاریخ‌مندی فهم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

همو. (1391) تاریخ‌نگری و دین، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

کیوپیت، دان (1376) دریای ایمان، ترجمه حسن کامشاد، تهران: طرح نو.

گنون، رنه (1387) بحران دنیای متجدد، ترجمه حسن عزیزی، تهران: حکمت.

مجتهد شبستری، محمد (1386/ تیر) «قرائت نبوی از جهان»، فصلنامه مدرسه، ش6.

نصری، علی (1393) «نقد نظریه‌های آقای سروش در زمینه تاریخ‌مندی قرآن»، مجموعه مقالات جریان‌شناسی و نقد اعتزال نو، ج2، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

واعظی، احمد (1389) «نقد تقریر نصر حامد ابوزید از تاریخ‌مندی قرآن»، قرآن شناخت، ش6، 65ـ41.

هیدگر، مارتین (1386) وجود و زمان، ترجمه محمد نوالی، تبریز: دانشگاه تبریز.

Crai, Edward (1998) Routledge Encyclopedia of Philosophy, London and New York: Routledge, vol.4.

Gadamer, Hans-Georg (2004) Truth and Method, 2^nd edition, translated by Joel Weinsheimer and Donald G. Marshal, New York: Continuum.

Heidegger, Martin (1962) Being and Time, translated by John Macquarrie and Edward Robinson, San Francisco: Harper and Row.

Iggers, Georg G. (2003) “Historicism”, Dictionary of the History of Ideas, Vol.2, 1, maintained by the Electronic Text at the University of Virginia Library; Available at: etext.Lib.virginia.edu,cgi-local, DHT,dhi-cgipid-dv2-52, 2005.

Page, Carl (1995) Philosophical Historicism and the Betrayal of First Philosophy, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press.