تحلیل شخصیت پری در قصه‌های محلی فارس (موردپژوهی: قصه‌های تیله مار، دختر ماه و ستاره و دختر نارنج و ترنج)

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 1، دوره 6، شماره 4 - شماره پیاپی 14، اسفند 1395، صفحه 1-17   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

عاطفه امیری^{* 1}؛ فرشید سادات شریفی²

¹دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشگاه هنر اصفهان

²دکترای زبان و ادبیات فارسی

چکیده

قصه‌های پریان، قصه‌هایی است که در آنها حوادث و ماجراهایی غیرعادی اتفاق می‌افتد. در این قصه‌ها قهرمان که معمولاً دختری فقیر و برخوردار از زیبا‌یی و نیکویی است، به دنبال ماجراهایی که در قصه برایش اتفاق می‌افتد به دلیل سیرت نیکو و نیک اندیشی از ویژگی‌هایی بهره مند می‌شود و در پایان قصه با شاهزاده ازدواج می‌کند. این قصه‌ها قرن هاست که سینه به سینه نقل شده و در دورۀ معاصر محققان و پژوهندگان ادبیات عامیانه آنها را گرد آورده و برای تحلیل در دسترس پژوهشگران قرار داده‌‌اند.در این مقاله سه قصه با بن­مایه‌های مشترک از قصه‌های پریان در منطقۀ فارس انتخاب شده­اند. دختران این قصه‌ها قهرمانان پیش­برندۀ قصه‌ و دارای ویژگی‌های پری‌گونگی­اند؛ برخی از خویشکاری‌های پریان را پذیرفته­ و در قصه‌ها به صورت نمادین و یا با جایگشت‌هایی نشان داده شده­اند. در سطح دوم قصه می‌توان این شخصیت‌های پری‌گونه را همان ایزدبانوان باروری و زایش در جوامع کهن کشاورزی دانست. هدف مقاله رسیدن به الگوی مشترک میان سه قصه است. این سه قصه دارای بن‌مایه‌های مشترکی هستند و به این علت که به یک منطقه (استان فارس) تعلق دارند،گمان می‌رود که پاره‌های پراکندۀ یک اسطورۀ قدیمی، یعنی همان ایزدبانوی باروری و زایش را به طور نمادین در چند قصه نشان می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

پری؛ ایزدبانوی باروری؛ اسطوره؛ قصه‌های محلی فارس

مراجع

1.آتهم پوپ، آرتور(1388)، سیری در هنر ایران، ترجمۀ گروه مترجمان، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.

2 .ابراهیمی، معصومه (1383)، " پری"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد سیزدهم، تهران، سازمان دایرة­المعارف بزرگ اسلامی.

3.اتینگهاوزن، ریچارد(1379)، اوج‌های درخشان هنر ایران، ترجمۀ رویین پاکباز، تهران، انتشارات آگاه.

4.اکبری مفاخر،آرش(1388)،مینوشناسی اهریمن در اوستا و متون پهلوی،جستارهای ادبی،شماره 167

5.بلک، جرمی و گرین،آنتونی(1392)،فرهنگنامه خدایان،دیوان و نمادهای بین النهرین باستان،ترجمه پیمان متین،تهران، انتشارات امیرکبیر.

6.پورداود،ابراهیم(1337)،یشت­ها، به کوشش بهرام فره­وشی، تهران، دانشگاه تهران

7.جباره ناصرو، عظیم و ریاحی زمین، زهرا(1391)، بررسی کارکرد دیو در منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه، مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز، شماره دوم.

8.جورج فریزر،جیمز(1388)، شاخه زرین، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران، انتشارات آگاه.

9.حسینی، نغمه(1389)، بررسی جایگاه ایزدبانو اشی در باورهای ایران باستان، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال 6، شماره 18.

10.خدیش، پگاه(1388)، بازتاب و کارکردهای سحر و جادو در افسانه‌های سحرآمیز، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال 17، شماره 65.

11.دادور، ابوالقاسم(1389)، موقعیت اجتماعی و فرهنگی زن در تمدن عیلام، زن در فرهنگ و هنر(پژوهش زنان)، دوره1، شماره4.

12.دلاشو، م.لوفلر(1386)، زبان رمزی قصه‌های پریوار، ترجمه جلال ستاری، تهران، انتشارات توس.

13.زمردی، حمیرا و نظری، زهرا(1391)، خاستگاه و ردپای دیو و اهریمن در ادب کهن فارسی، مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال 4، شماره 1.

14.سرکاراتی، بهمن(1350)، پری؛ تحقیقی در حاشیۀ اسطوره­شناسی تطبیقی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران.

15.فقیری، ابوالقاسم(1386)، قصه‌های مردم فارس، شیراز، انتشارات نوید.

16.فیروزمندی، بهمن و رضایی، مهدی و جودی،خیرالنسا(1391)، روایتی محلی از اسطوره الهه باروری در لرستان،

17.مختاریان، بهار( 1387)، گاو برمایه، گرز گاوسر و ماه­پیشانی، تحقیقات ایران شناسی

18.مختاریان، بهار( 1386)، تهمینه کیست؟، تحقیقات ایران شناسی.

19.مختاریان، بهار، (1386)، الگوی پیشنهادی رده­بندی داستان‌های پریان بر بنیاد اسطوره­ها، نامه انسان شناسی، سال چهارم، شماره8.

20.مصباح اردکانی،نصرت الملوک و دادور، ابوالقاسم (1387)، نقش­مایۀ زن بر روی مهرهای ایران( از دوره پیش خطی تا پایان دوره ساسانی)، پژوهش زنان، دوره6، شماره 4.

21. موسوی، مصطفی و اسپرغم،ثمین(1389)،نقد اسطوره­شناختی قصه "دختر نارنج و ترنج" و بررسی پیش زمینه های فرهنگی کاربرد نارنج، ترنج و انار در این قصه،نقد ادبی،سال 3،شماره 11 و 12.

22.میرزای ناظر، ابراهیم(1370)، تفسیر واژۀ دیو و پری، مجله چیستا،شماره 82.

23.هال،جیمز(1383)،فرهنگ نگاره­ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمۀ رقیه بهزادی،تهران، انتشارات فرهنگ معاصر.

24.هیلنز، جان(1385)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران، نشر چشمه.