روش‌شناسی «وجوه القرآن» ابوالفضل تفلیسی

دو فصلنامه علمی تفسیر متون وحیانی

مقاله 5، دوره 1، شماره 1، خرداد 1396، صفحه 111-137   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی نظری^{* 1}؛ معصومه تراوش²

¹استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه لرستان

²دانشجوی دکتری دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

در قرآن کریم بسیاری از کلمات، تحت تأثیر بافت(سیاق) و همنشینی با واژگان دیگر، از معنای وضعی، لغوی و معجمی، عدول کرده، وجوه و معانی دیگری را ارائه می­دهد. تا جایی­که مدلولات آنها از معنای معجمی انحراف پیدا کرده و معانی جدیدی را با خود حمل می­کند. لذا مقصود از «وجوه» دلالت­ها و معانی متعددی است که برای یک کلمه در موقعیت­های گوناگون و بافت­های لفظی، موقعیتی، زمانی، فرهنگی، دینی و... بیان می­گردد. در این راستا و برای ارائه­ی فهم درست­تر از کلمات و عبارات قرآن کریم، کتب و تفاسیر متعددی با عناوینی مانند وجوه القرآن و الاشباه و النظائر تالیف گردیده است.
وجوه القرآن ابوالفضل حبیش­بن­ابراهیم تفلیسی(متوفای 558 ه.ق) از مهم­ترین کتاب­هایی است که در زمینه­ی علم «وجوه و نظایر» به زبان فارسی نگارش شده است. این کتاب در حقیقت تکمیل یافته­ی کتاب «الاشباه و النظائر» مقاتل­بن­سلیمان است. این تحقیق به روش تحلیل عقلانی محتوا و بر اساس داده­­های تاریخی به این نتایج دست یافت که  تفلیسی در کتاب «وجوه القرآن»، معانی و وجوه واژگان قرآنی را بیشتر بر اساس موارد زیر بیان کرده است:
1- معنی لغوی و اولیه 2- معنای ثانوی (معنای استعاری و مشترک لفظی) 3 – وجوه و معانی دریافت شده با کمک بافت و سیاقی لفظی و موقعیتی 
چنانچه حمل سوء بر پی­کردن، یوم الفتح بر روز رستاخیز، طاغوت برشیطان، با تکیه بر ویژگی­های زبانی و روابط همنشینی واژگان و بافت لفظی و نیز حمل صدّ  بر معنای خندیدن، اَحد بر زید­بن­حارثه بر اساس شأن و اسباب نزول و بافت موقعیتی از جمله­ی دیگرنتایج حاصله از مطالعه­ی مروری – محتوایی وجوه القرآن تفلیسی است.

کلیدواژه‌ها

وجوه قرآن؛ تفلیسی؛ معنی لغوی؛ بافت و سیاق

مراجع