بررسی شیوع دیابت نوع 2 وارتباط آن با شاخص های تن سنجی درجمعیت شهری مشهد بین سال های 1390-1393

علوم پزشکی

مقاله 1، دوره 5، شماره 2، آذر 1394، صفحه 1-10   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زهرا مصطفوی¹؛ زهرا مصطفویان²

¹متخصص داخلی - استادیار دانشکده پزشکی- دانشگاه ازاد اسلامی مشهد

²متخصص پزشکی اجتماعی- استادیار-دانشکده پزشکی- دانشگاه ازاد اسلامی مشهد

چکیده

مقدمه: چاقی به عنوان مهمترین عامل خطرساز ابتلا به دیابت نوع دو شناخته شده است . هدف از این مطالعه تعیین شیوع دیابت نوع 2 و ارتباط شاخص های تن سنجی با آن در جمعیت شهری مشهد بین سال های  1390-1393 بوده است .
روش کار: در یک مطالعه مقطعی  2604 نفر  از افراد بالای 30 سال شهر مشهد به روش نمونه گیری خوشه ای وارد مطالعه و از نظر ابتلا به دیابت نوع 2 و شاخص های تن سنجی مورد بررسی قرار گرفتند. داده ها در نرم افزارآماری SPSS V.18 و با آمار توصیفی و آزمون های من ویتنی،کای دو و رگرسیون لجستیک درسطح معنی داری کمتر از 5 درصد تجزیه و تحلیل شدند.
یافته ها: میانگین سنی افراد تحت مطالعه 23/10±74/43 سال بود و شامل 996 (2/38%)مرد و  1608(8/61)%  زن بودند.شیوع دیابت در کل جمعیت %7/19 (514 نفر) بود. نسبت شانس دیابت  در افراد  کمتر از 45 سال 41/2 برابر افراد مساوی ویا بیشتر از 45 سال می باشد(001/0 p<) و نسبت شانس در مردان 26/1برابر زنان ( 025/0 =p ) می باشدکه هر دو نسبت  از نظر آماری معنی دار می باشند.میانگین متغیرهای سن، دور کمر و نسبت دور کمر به دور باسن در دو گروه افراد دیابتیک و غیر دیابتیک اختلاف معنی دار آماری داشتند.(001/0 p<)
نتیجه گیری: با توجه به شیوع بالای دیابت نوع 2 در این مطالعه و ارتباط اندازه های دور کمر و نسبت دور کمر به دور باسن با آن پیشنهاد می گردد نسبت به غربالگری دیابت نوع 2 در افراد با شاخص های تن سنجی  افزایش یافته سریعتر اقدام گردد.
 

کلیدواژه‌ها

دیابت نوع 2؛ شاخص های تن سنجی- شیوع-مشهد

اصل مقاله

مقدمه: اهمیت دیابت به دلیل عوارض وافزایش خطر بیماریهای عروق قلبی ( CAD[1]) می باشد.(1)هم اکنون  دیابت عامل خطر ساز مهمتری نسبت به دیگر عوامل خطر ساز بیماری های عروق قلبی شمرده می شودوبعنوان خطر معادل CAD مطرح شده است. (2) همچنین شیوع دیابت در بیماران دچار سکته مغزی سه برابرگروه شاهد همسان می باشد.(3) سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که درسال 2000میلادی بیش از دومیلیون بیمار دیابتی در ایران وجود داشته است واین تعداد در سال 2030 از مرز 4/6 میلیون نفر خواهد گذشت. (4) از سوی دیگر چاقی یکی از عوامل خطر ساز دیابت نوع 2 می باشد.(5) چاقی چه در  جوامع صنعتی و چه جوامع در حال توسعه به شدت شایع شده است .(6) گزارش های مشابه از افزایش شیوع چاقی در ایران نیز موجود است . (7) خسارات اقتصادی ناشی از افزایش دیابت در جوامع مختلف قابل توجه است (8) و به همین دلیل باید از پیش آمد آنها جلوگیری کرد .هرچند در برخی مطالعات چاقی شکمی عامل خطر قوی تری نسبت به چاقی عمومی در ابتلا به CAD شناخته شده است . (9) ولی بیشتر محققان هنوز معتقدند که هر دو عامل چاقی شکمی و چاقی عمومی عوامل خطرساز مهمی در بیماری های قلبی –عروقی هستندونقش یکدیگر رادراین زمینه تکمیل میکنند . (10) با توجه به اندک بودن اطلاعات موجود در ایران در زمینه ارتباط شاخص های تن سنجی با دیابت تیپ 2 بر آن شدیم تا مطالعه ای  با هدف بررسی شیوع دیابت  نوع 2 و ارتباط شاخص های تن سنجی {اندکس توده بدنی(BMI[2]) و نسبت دور کمر به دور باسن (WHR[3]) } با آن را در جمعیت شهری مشهد انجام دهیم.

مواد و روش ها: مطالعه حاضر یک مطالعه ی مقطعی می باشد که با هدف تعیین شیوع دیابت نوع 2 در جامعه شهری مشهد و ارتباط آن با شاخص های تن سنجی طراحی شده است. روش نمونه گیری به صورت خوشه ای بوده است. برای اجرای این تحقیق که با همکاری شهرداری و مرکز بهداشت استان صورت گرفت ، غرفه هایی تحت عنوان ایستگاه های سلامت در 6 منطقه از13منطقه شهری شهرداری مشهد برگزار گردید.محل  غرفه ها در مساجد، درمانگاهها و یا در بوستانهای شهری که به خیابانهای اصلی اطراف کاملا اشراف داشتند در نظر گرفته شد.پس از مراجعه داوطلبانه شهروندان بالای 30 سال مشهد به این غرفه ها ،متغیرهای طرح شامل سن، جنس، سابقه خانوادگی دیابت ، قد، وزن، دور شکم، دور باسن و فشارخون مراجعین توسط دانشجویان پزشکی و یا دانشجویان مامایی حاضر در غرفه اندازه گیری و ثبت میشد . سپس افراد بدون ذکر سابقه دیابت و در صورا داشتن رضایت به شرکت در مطالعه به یک آزمایشگاه  ( مشخص و ثابت برای تمام مراجعین )جهت اندازه گیری قند خون ناشتا ارجاع می شدند . پس از آماده شدن نتایج آزمایشات، فرد مورد بررسی به همراه برگه آزمایش به غرفه تعیین شده مراجعه کرده و اطلاعات ثبت می گردید. افراد در صورت داشتن قند خون ناشتای مساوی و یا بیشتر ازmg/dl  126 مبتلا به دیابت در نظر گرفته می شدند.داده ها در نرم افزارآماری SPSS V.18 و با آمار توصیفی و نیز آزمون های من ویتنی، کای دو و رگرسیون لجستیک تجزیه و تحلیل شدند. سطح معنی داری آزمون ها کمتر از 5 درصد در نظر گرفته شد.

 

نتایج: در این مطالعه تعداد 2604 نفر مورد بررسی قرار گرفتند.از افراد مورد بررسی 514 نفر (7/19%) دیابت داشتند.میانگین سنی افراد شرکت کننده در مطالعه23/10 ± 74/43 سال بود.سایر وی‍ژگی های جمعیت شناختی شامل جنس، سابقه خانوادگی دیابت و شاخص توده بدنی در جدول شماره یک آمده است.

 

جدول1) وی‍ژگی های جمعیت شناختی در جمعیت تحت مطالعه

درصد	تعداد	جنسیت
8/61	1608	زن
2/38	996	مرد
100	2604	جمع
درصد	تعداد	سابقه خانوادگی دیابت
9/59	1559	دارد
1/40	1045	ندارد
100	2604	جمع
درصد	تعداد	شاخص توده بدنی
5/0	14	کمتر از 5/18
8/18	489	25-5/18
7/48	1268	9/29-1/25
32	833	=<30
100	2604	جمع

 

 

جدول 2)  ارتباط سن و شاخص های تن سنجی  با دیابت نوع 2 در جمعیت تحت مطالعه

p-value	انحراف معیار	میانگین	تعداد	دیابت
000/0	53/10	28/40	514	دارد	سن
	36/10	59/44	2090	ندارد
4/0	150/6	39/28	514	دارد	شاخص توده بدنی
	750/5	16/28	2090	ندارد
000/0	80/10	72/98	514	دارد	دور کمر
	53/10	91/96	2090	ندارد
063/0	36/9	30/106	514	دارد	دور باسن
	10/9	45/105	2090	ندارد
000/0	088/0	93/0	514	دارد	نسبت دور کمر به دور باسن
	08/0	92/0	2090	ندارد

 

همانطور که در جدول شماره 2 مشاهده می گردد، میانگین متغیرهای سن، دور کمر و نسبت دور کمر به دور باسن در دو گروه افراد دیابتیک و غیر دیابتیک اختلاف معنی دار آماری دارند.

 

مقایسه فراوانی دیابت در دو جنس در جدول شماره 3 آمده است.

جدول 3 ) ارتباط جنس با دیابت نوع 2 در جمعیت تحت مطالعه

 

	دیابت		جمع	نوع آزمون	p-value
	دارد	ندارد		کای دو	008/0
زن	291(1/18%)	1317(9/81%)	1608(100%)
مرد	(%4/22)223	773(77/6%)	996(100%)

 

همانطور که در جدول فوق مشاهده می گردد درصد شیوع دیابت در مردان به طور معنی داری از نظر آماری بیشتر از زنان می باشد.

در بررسی ارتباط شاخص های تن سنجی  با دیابت نوع 2 بر حسب جنس مشاهده گردید، در مردان تنها نسبت دور کمر به دور باسن(004/0 p=)و در زنان اندازه دور کمر (001/0 p=)و دور باسن (004/0 p=) با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری داشته است.

جهت تعیین ارتباط شاخص های تن سنجیبا دیابت نوع 2 در جمعیت تحت مطالعه بر حسب شاخص توده بدنی،افراد مورد مطالعه مطابق گروه بندی مقابل (زیر 5/18 لاغر  -  5/18 تا 9/24  فرد با وزن نرمال   -  بین 25 تا 9/29  فرد با اضافه وزن  - و 30 به بالا فرد چاق) به 4 دسته تقسیم شدند.افراد با شاخص توده بدنی کمتر از 5/18تنها 5 درصد (14 نفر) از افراد مورد مطالعه را تشکیل می دادند که همه آن ها غیر دیابتیک بودند بنابراین ارتباط شاخص های تن سنجی  با دیابت نوع 2 در جمعیت تحت مطالعه بر حسب شاخص توده بدنی در سه گروه دیگر ( طبیعی ، اضافه وزن و چاق ) بررسی شد. در افراد با شاخص توده بدنی طبیعی، شاخص های تن سنجی دورکمر، دور باسن و نسبت دور کمر به دور باسن  با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری نداشته است.در افراد با شاخص توده بدنی افزایش یافته ،تنها شاخص های تن سنجی دورکمر (001/0 p=)و نسبت دور کمر به دور باسن (004/0 p=) با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری داشته است.در افراد با شاخص توده بدنی مساوی و یا بیشتر از 30 ، شاخص های تن سنجی دورکمر و دور باسن با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری نداشته و تنها نسبت دور کمر به دور باسن با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری داشته است.(042/0 p=)جهت تعیین ارتباط شاخص های تن سنجی  با دیابت نوع 2 در جمعیت تحت مطالعه بر حسب سن افراد به دو گروه سنی کمتر از 45 سال و مساوی و یا بیشتر از 45 سال تقسیم شدند.در افراد با سن کمتر از 45 سال ،  شاخص های تن سنجی دورکمر و دور باسن با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری ندارد و تنها نسبت دور کمر به دور باسن  با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری دارد.(049/0 p=)

در افراد با سن مساوی و یا بیشتر از  45 سال ،  شاخص های تن سنجی دورکمر(019/0 p=) ، دور باسن (031/0 p=) و شاخص توده بدنی (02/0 p=) ،  با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری دارد و نسبت دور کمر به دور باسن با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری ندارد .

در آنالیز رگرسیون لجستیک انجام شده جهت بررسی تاثیر مستقل متغیرهایی که در آنالیز یک طرفه با ابتلا به دیابت نوع 2 مرتبط بودند،نسبت شانس دیابت در افراد  کمتر از 45 سال 41/2 برابر افراد مساوی ویا بیشتر از 45 سال (001/0 p=)و نسبت شانس در مردان 26/1برابر زنان (025/0 p=) بدست آمدکه هر دو نسبت از نظر آماری معنی دار بوده اند و سایر متغیرهای وارد شده در مدل ارتباط آماری معنی داری با دیابت نوع 2 نداشتند.

بحث و نتیجه گیری:

چاقی به عنوان مهمترین عامل خطرساز ابتلا به دیابت نوع دو شناخته شده است . هدف از این مطالعه تعیین شیوع دیابت نوع 2 و ارتباط آن با شاخص های تن سنجی در جمعیت شهری مشهد بوده است .در میان کل جمعیت (2604 نفر ) 7/19درصد مبتلا به دیابت و 3/80 درصد از جمعیت مبتلا نبودند. در مطالعه murraym.finkelstein در سال 2008 در کانادا از میان 7634 نفر جمعیت تحت بررسی 4182 نفر ( 7/54درصد ) زن و 3452 نفر ( 3/45درصد ) مرد بودند از میان کل جمعیت تحت مطالعه 5/16درصد مبتلا به دیابت بوده و 5/83 درصد نیز دیابت نداشتند؛ همچنین شیوع دیابت در جمعیت زنان 15 درصد و در جمعیت مردان 5/18 درصد بوده است . (10)در مطالعه توحید عزیزی و همکارانش در بین سالهای 1377 تا 1380 در تهران شیوع دیابت در کل جمعیت تحت بررسی 4/13 درصد بود و شیوع دیابت در جمعیت زنان 5/14 درصد و در جمعیت مردان 9/11 درصد بوده است. ( 11 )در مطالعه محمد باقر اردشیر لاریجانی و همکارانش در سال 1382 در تهران 9/10 درصد جمعیت مورد مطالعه دیابتی بودند و شیوع دیابت در زنان بیش از مردان بوده است .همچنین شیوع دیابت در افراد با سابقه مثبت خانوادگی از لحاظ این بیماری در مقایسه با افراد بدون سابقه خانوادگی بیشتر بوده است . (12)در مطالعه وقاری و همکارانش در سال 1389 در استان گلستان میزان شیوع دیابت درکل جامعه مورد مطالعه 3/8 درصد و در جمعیت زنان و مردان مورد مطالعه به ترتیب 7/9 درصد و8/6 درصد بوده است .(13)

همانگونه که مشاهده میشود شیوع دیابت در مطالعه ما نسبت به دیگر مطالعه های داخلی رقم بالاتری را نشان میدهد که میتواند نشان از  افزایش روز افزون موارد دیابت در ایران باشد و یا شیوع بالای دیابت در افراد شرکت کننده در مطالعه ما باشد .

همچنین بیشتر بودن میزان شیوع دیابت در مطالعه ما نسبت به مطالعه های کشورهای غربی و آمریکای شمالی می تواند زنگ خطری در مورد ابتلا روز افزون دیابت به دلیل پیروی از رژیم های غذایی پرکالری و کم فیبر و فعالیت بدنی کم در میان مردم کشورمان باشد .

در مطالعهMokdad و همکارانش در سال 2001 در ایالات متحده شیوع چاقی ( 30   BMI ≥)  9/20 درصد بوده و چاقی و افزایش وزن با دیابت مرتبط دانسته شده است .(14)

در مطالعه توحید عزیزی و همکارانش بین سالهای 1377 تا 1380 در تهران ،شیوع دیابت در افراد مبتلا به چاقی عمومی وچاقی شکمی با احتساب دور کمر و نسبت دور کمر به دور باسن به ترتیب 19% ، 18% و % 5/20 محاسبه شده که به میزان معنی داری از شیوع آن در افراد غیر چاق بالاتر بود .(11)در مطالعه لاریجانی و همکارانش در سال 1382 در تهران ، میانگین نمایه توده بدنی ، دور کمر و نسبت دور کمر به دور باسن در افراد دیابتیک نسبت به افراد غیر دیابتیک بیشتر بوده است (>P05/0) . (15)

در مطالعه ما نیز 7/80 درصد جمعیت تحت مطالعه را افراد با شاخص توده بدنی 1/25 درصد و بالاتر را تشکیل می دادند.

از لحاظ ارتباط شاخص های تن سنجی با دیابت نوع 2 در جمعیت مورد مطالعه ما در گروه شاخص توده بدنی طبیعی ، دور کمر ، دور باسن و نسبت دور کمر به دور باسن ارتباط معنی دار آماری نداشت .( به ترتیب 2/0P= ،8/0 P= ، 3/0P=) که این میتواند به دلیل رعایت رژیم غذایی مناسب در افراد لاغر و یا فعالیت بدنی و ورزش بیشتر در این افراد باشد که همگی از عوامل ممانعت کننده از دیابت نوع 2 می باشند.

از لحاظ ارتباط شاخص های تن سنجی با دیابت نوع 2 در جمعیت مورد مطالعه ما در گروه شاخص توده بدنی افزایش یافته ، شاخص های تن سنجی دور کمر و نسبت دور کمر به دور باسن با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری دارد. ( به ترتیب 001/0P= ، 004/0P=) کم تحرکی و رژیم غذایی پرکالری از عوامل افزایش وزن میباشند که افزایش وزن خود از فاکتور های خطر ابتلا به دیابت نوع 2 می باشد .

از لحاظ ارتباط شاخص های تن سنجی با دیابت نوع 2 درگروه شاخص توده بدنی بیشتر یا مساوی 30 ، دور کمر و دور باسن با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری نداشت ( به ترتیب 2/0P=  ، 9/0P=) و تنها نسبت دور کمر به دور باسن با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری داشت (04/0 =P) . که این موید این امر می تواند باشد که نسبت دور کمر به دور باسن شاخص سودمندی در ارتباط با دیابت نوع 2 در گروه های شاخص توده بدنی افزایش یافته و چاق میباشد .

همچنین در مطالعه ما نسبت دور کمر به دور باسن در مردان شاخص مناسبی برای پیشگویی دیابت نوع دو بوده است)04/0 (P=. اما در زنان چنین نبوده بلکه دور کمر و دور باسن شاخص های سودمندتری در ارتباط با پیشگویی دیابت نوع 2 بوده است  ( به ترتیب 002/0=P و 004/0=P)  و نسبت دور کمر به دور باسن در زنان شاخص مناسبی برای پیشگویی دیابت نوع 2 نبوده است (86/0 P=) و این نتیجه بدست آمده با نتیجه مطالعه توحید عزیزی و همکارانش بین سالهای 1377 تا 1380 در تهران که در آن نسبت دور شکم به دور باسن شاخص تن سنجی سودمندی برای شناسایی افراد دیابتی در هر دو جنس بیان شده است، مغایرت دارد .(11)

در مطالعه ما در گروه سنی مساوی و بیشتر از 45 سال  شاخص های تن سنجی دور کمر و دور باسن و شاخص توده بدنی با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری داشته است ( به ترتیب 01/0=P ، 03/0=P ، 02/0=P ) .اما نسبت دور کمر به دور باسن با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری نداشت ( 11/0=P ).

اما در گروه سنی کمتر از 45 سال این قضیه برعکس بوده ، به این معنی که شاخص های دور کمر ، دور باسن وشاخص توده بدنی با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری نداشته است (به ترتیب 12/0=P ، 86/0=P، 268/0=P) و تنها نسبت دور کمر به دور باسن با دیابت نوع 2 ارتباط معنی دار آماری دارد ( 04/0=P) .

باوجود اینکه میانگین شاخص توده بدنی در مطالعه ما (2/28M.BMI= ) نسبت به مطالعه بشارت و همکارانش (16) ، که در روستای کلاله انجام شده است ( 43/29M.BMI=  ) کمی پایین تر است ، ولی شیوع دیابت بطور معنا داری بالاتر است و این شاید مطرح کننده این مهم باشد که عوامل مهم دیگری نیز ( مانند : فعالیت بدنی ، رژیم غذایی سالم و... ) در ابتلا به دیابت نقش دارند ، که با وجود پایین تر بودن میانگین BMI در مطالعه ما ، مردم ساکن در مشهد نسبت به روستاییان کلاله شیوع بیشتری از دیابت را دارا می باشند.

با توجه به شیوع بالای دیابت در این مطالعه و ارتباط اندازه های دور کمر و نسبت دور کمر به دور باسن با آن

پیشنهاد می گردد در افراد با این شاخص های افزایش یافته نسبت به غربالگری دیابت سریعتر اقدام گردد.همچنین  انجام مطالعات مشابه در دیگر شهرهای کشورمان و تحلیل یکجای این مطالعات در جهت انجام برآوردی صحیح از شیوع دیابت و بیماری های همراه و راههای پیشگیری و کنترل آنها توصیه میگردد .

 

---

[1] . coronary artery diseas ( CAD )

[2].  body mass index (BMI)

[3]. waist to hip ratio (WHR)   

مراجع

1. Qiao Q, Hu G, Tuomilehto J, Nakagami T, Balkau B, Borch-Johnsen K, et al,DECODA Study Group. Ageand sex-specific prevalence of diabetes and impaired glucose regulation in 11 Asian cohorts. Diabetes Care 2003; 26(6):1770-80.

2. Judith S. Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment ofHigh Blood Cholesterol in Adults. Executive Summary of The Third Report of The National Cholesterol Education Program (NCEP). JAMA 2001; 285(19):2486-97.

3. Himmelmann A, Hansson L, Svensson A, Harmsen P, Holmgren C, Svanborg A. Predictors of stroke in the elderly. Acta Med Scand 1988; 224(5):439-43.

4. World Health Organization. Diabetes estimates and projections [http:// www.who.int /ncd /dia / databases4.htm#EMRO]

5. Bhargava A. A longitudinal analysis of the risk factors for diabetes and coronary heart disease in the Framingham Offspring Study. Popul Health Metr 2003; 1(1):3-8.

6. Popkin BM, Doak CM. The obesity epidemic is a worldwide phenomenon. Nutr Rev 1998; 56(4 Pt 1):106- 14.

7. نوایی، لیدا و همکارانش. بررسی اپیدمیولوژیک هیپرلیپیدمی ، چاقی و فزونی فشار خون در روستاهای استان تهران. مجله غدد درون ریز و متابولیسم ایران، 1379، 2(4) :62-25

8. Bhargava A, Jamison DT, Lau LJ, Murray CJ. Modeling the effects of health on economic growth.J Health Econ 2001; 20(3):423-40.

9. Welborn TA, Dhaliwal SS, Bennett SA. Waist-hip ratio is the dominant risk factor predicting cardiovascular death in Australia. Med J Aust 2003; 179(11-12):580-5.

10. Abate N, Garg A, Peshock RM, Stray-Gundersen J, Grundy SM. Relationships of generalized and regional adiposity to insulin sensitivity in men. J Clin Invest 1995; 96(1):88-98.

11. Azizi T, Harati H, Mirbolooki M, Saadat N, Azizi F.Association of different anthropometric measures and type 2 diabetes in an Iranian urban population. Iranian Journal of Endocrinology & Metabolism 2005; 7(2):103-10.

12. لاریجانی، محمد باقر و همکارانش. ارزیابی شیوع دیابت نوع 2 و اختلال گلوکوز ناشتا در جمعیت 25-65 ساله ساکن پایگاه تحقیقات جمعیت دانشگاه علوم پزشکی تهران. مجله دیابت و متابولیسم ایران (مجله دیابت و لیپید ایران)، 1382، 3 (1) :52-45.

13. وقاری غلامرضا، صداقت سید مهدی، جوشقانی حمید رضا، حسینی سید احمد، نیک نژاد فرهاد. شیوع دیابت نوعII و برخی عوامل مرتبط با آن در بالغین سنین ۲۵ تا ۶۵ سال استان گلستان. مجله توسعه پژوهش در پرستاری و مامایی. ۱۳۸۹; ۷ (۱) :۱۰-۱۹

 

14. Mokdad A, Ford E, Bowman B, Dietz W. Prevalence of Obesity, Diabetes, and Obesity-Related Health Risk Factors. JAMA2003; 289(1):32-5.

 

15.اردشیرلاریجانی محمدباقر, مرتاض هجری سروش, پورابراهیم رسول, نوری معصومه,حشمت رامین, شوشتری زاده پیمان, باستان حق محمدحسن. ارزیابی شیوع دیابت نوع 2 و اختلال گلوکوز ناشتا در جمعیت 25-65 ساله ساکن پایگاه تحقیقات جمعیت دانشگاه علوم پزشکی تهران. مجله دیابت و متابولیسم ایران (مجله دیابت و لیپید ایران)، 1382، 3(1) :52-45.

16. . بشارت صبا،بشارت سیما، صلاحی رسول. بروز و شیوع دیابت درجمعیت روستایی بالاتر از 30 سال شهرستان کلاله. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان، 1384، 9(3) :52-48.