بررسی مقایسه‌ای میزان استفاده کاربران کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران از فهرست برگه‌ای و فهرست رایانه‌ای

دانش شناسی

مقاله 3، دوره 9، شماره 35، اسفند 1395، صفحه 39-51   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

زهرا شیوا¹؛ امین زارع²؛ عارف ریاحی^{* 3}

¹کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش‫شناسی، کتابخانه مرکزی و مرکز اطلاع‫رسانی دانشگاه تهران

²دکتری علم اطلاعات و دانش‫شناسی، استادیار و عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه رازی کرمانشاه

³دکتری علم اطلاعات و دانش‫شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

هدف: هدف از پژوهش حاضر، بررسی تطبیقی میزان استفاده کاربران کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران از فهرست برگه‌ای و فهرست رایانه­ای است.
روش پژوهش: نوع پژوهش از پیمایشی از نوع توصیفی است. جامعه پژوهش همه کاربران کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران اعم از دانشجویان، کارمندان و اعضای آزاد این کتابخانه هستند. تعداد کاربران 58499 نفر بودند که 382 نفر با استفاده از جدول مورگان با روش نمونه‌گیری تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه تعیین شد. ابزار گردآوری داده‌ها پرسش‌نامه‌ای محقق ساخته است که روایی آن با استفاده از نظرهای صاحب‌نظران تعیین شد و پایایی آن با محاسبه آلفای کرونباخ 838/0 است که حاکی از پایایی مناسب پرسش‌نامه بود. در تجزیه و تحلیل داده‌ها، از آمار توصیفی برای دسته‌بندی داده‌ها و از آمار استنباطی برای مقایسه یافته‌ها و آزمون فرضیه استفاده شد. ابزار تجزیه و تحلیل نرم افزار SPSS نسخه 18 و صفحه گسترده Excel است.
یافته‏ها: نتایح این پژوهش نشان داد که کاربران کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران در سطحی بسیار اندک (با میانگین 77/1) از فهرست برگه‌ای استفاده می‌کنند و بالعکس. میانگین 38/4 نشان داد که در سطحی بسیار زیاد از فهرست رایانه‌ای برای جست‌وجوی منابع مورد نظر خود استفاده می‌کنند. از میان عوامل مؤثر بر استفاده کاربران از فهرست برگه‌ای، شرایط خاص همانند قطع برق و یا خراب بودن سیستم الکترونیکی، با میانگین 68/2 که پایین‌تر از سطح متوسط بود، بیشترین تأثیر را بر استفاده کاربران از فهرست برگه‌ای داشت.
نتیجه‏گیری: در مقابل عواملی چون انعطاف‌پذیر بودن ارائه و نمایش اطلاعات، برطرف کردن نیاز فوری و آشنایی و مهارت کاربران در استفاده از رایانه بیشترین تأثیر را بر استفاده آنان از فهرست رایانه‌ای داشت. فرضیه این پژوهش دال بر بالاتر بودن میزان استفاده کاربران کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران از فهرست رایانه‌ای در قیاس با فهرست برگه‌ای تأیید شد.

کلیدواژه‌ها

فهرست برگه‌ای؛ فهرست الکترونیکی؛ فهرست رایانه‌ای؛ فهرست‌ کتابخانه‌ای؛ کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد؛ دانشگاه تهران

مراجع

استرحامیان، م. (1387). بررسی عوامل و موانع بازیابی اطلاعات در کتابخانه‌های عمومی شهر سنندج. پایان نامه کارشناسی‌ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشگاه تهران.

بیرانوند، ع. (1389). مروری بر فهرست‌های کتابخانه‌ای. ارتباط علمی، 1(16).

پور‌نقی، ر. (1386). بررسی تطبیقی میزان سواد اطلاعاتی کتابداران دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران، علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، تربیت‌مدرس و شهید بهشتی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی تهران شمال. تهران.

حاجی زین العابدینی، م. (1379). پیشینه‌های کتابشناختی: گذر از شکل سنتی به شکل غنی شده قرن بیست و یکم. در مجموعه مقالات فهرست‌های رایانه‌ای: کاربرد و توسعه: مجموعه مقالات همایش کاربرد توسعه فهرست‌های رایانه‎‌ای در کتابخانه‌های ایران، 27 و 28 آبان 1378 (ص 369-382). دانشگاه فردوسی مشهد و مرکز اطلاع‌رسانی و خدمات علمی وزارت جهاد سازندگی.

حجازی‌زاده، ش. (1389). بررسی نگرش اعضای کتابخانه‌های عمومی شهر زاهدان در خصوص نقش کتابخانه‌های عمومی در رفع نیازهای اطلاعاتی آنان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی (تهران شمال)، تهران.

حسینی‌پور‌خلجانی، ف. (1385). بررسی میزان رضایت دانشجویان از خدمات کتابخانه‌های دانشگاه تبریز. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی (تهران شمال)، تهران.

حکیمی، ه. (1376). مطالعه رفتار اطلاع یابی پژوهشگران مراکز تحقیقات منابع طبیعی کشور. پایان نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران، تهران.

خاکپور، ع. (1379). رفتار اطلاع‌یابی دانشجویان کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه‌های دولتی شهر تهران. پایان نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران، تهران.

رحیمی، ح. (1383). بررسی دیدگاه مدیران کتابخانه‌های عمومی وابسته به سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران درباره استفاده از رایانه در آن کتابخانه‌ها. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران، تهران.

عسکرعزیزی، ع. (1389). تقابل فهرست‌های سنتی و پیوسته. ارتباط علمی, 15

فتاحی، ر.ا. (1373). فهرست کامپیوتری و تفاوت آن با برگه‌دان. فصل نامه کتاب, 5(1و2) ،  14-36.

زمانی، ب.ب.ع.؛ اله دادیان، ط. (1386). میزان رضایت دانشجویان از خدمات رایانه‌ای کتابخانه‌های علوم تربیتی و مرکزی دانشگاه اصفهان. اطلاع‌رسانی و کتابداری. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، (69)، 153 تا 166.

فتاحی، ر.ا.؛ طاهری، م. (1384). فهرست نویسی: اصول و روش‌ها. (ویرایش چهارم). تهران: نشر کتابدار.

قربانی، ن. (1378). بررسی میزان رضایت مراجعان از خدمات کتابخانه موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران، تهران.

 گونه‌فراهانی، م. (1383). بررسی نیازهای اطلاعاتی پژوهشگران مرکز تحقیقات٬ مطالعات و سنجش برنامه‌ای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد (تهران شمال)، تهران.

مشائی، ن. (1385). بررسی نیاز‌های اطلاعاتی اعضای هیأت‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید صدوقی یزد به منظور بهینه‌سازی مجموعه کتابخانه مرکزی دانشگاه. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی (تهران شمال)، تهران.

ویسواناتان، س. گ. (1372). ماهیت، نقش و اهمیت فهرست در نظام کتابخانه. ترجمه: محمد جواهرکلام. اطلاع رسانی، نشریه فنی مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، 10(1).

Ansar, M. A. ; Amita (2008). Awareness and use of OPACs in five Delhi libraries. Electronic Library, 26 (1), 111 – 129.

Breeding, M. (1999). A new Look at Large-Scale Library Automation Systems. Computer Library, 19(8), 36-37.

Denton,W. (2007). FRBR and history of cataloging. In Arlene G.Taylor (editor), Understanding FRBR: What it is and how it will affect…. [S.L.]: Libraries Unlimited: 35-57

Dennis, R. (1985). Library automation: issues and applications. (new York, r.r. bowken,208.

Fattahi, R. (1995). A comparison between the online catalogue and the card catalogue: some considerations for redesigning bibliographic standards. Library Review, 44(2), 44-58.

Kumar, S. (2012). Use of computer, internet, and library OPACs among rural and urban postgraduates in Indian universities. OCLC Systems & Services, 28(3), 144-163.

Kumar, S.; Vohra, R. (2012). User perception and use of OPAC: A comparison of three universities in Punjab Region (India). The Electronic Library, 31(1),1-16

Sridhar, M.S (2004). OPAC vs card catalogue: a comparative study of user behavior. Electronic Library,22 (22), 175-183.